Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Әссаламу'лайкум агайындар осы термелерди мектепте окытса осылармен әр қазақ балға санасында сіңіріп тарбиелесе қазақтык батырлық адамгершилик әулиешилик оралып қазақ ұшпаққа шығар еди қазірде дүниеге батырлар даналар қайта тулар един Ин ша Алла
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Елді шатастырма өз отбасыңа ие бол алдымен қорғаялсаң башкурт та қырғыз ноғаида талаи бүлік салып соғыс ашып бөлініп ен басқаша болад деп оилаисынба тарихты біліп қайталамау керек қатені
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
@@aqai64kereit вам Монголам домбра перешла от Ногаев которые откочевали к вам, Эти Эпосы не Общие а именно Ногайские , в эпосе 100раз говориться что Ногай Ер Таргын а бемозглые пишут он Казах, баран перечитай Эпосы и при моменте где пишется что главный герой Ногай головой бейтесь и запоминайте это, нет ни Одного Казахского Эпоса и Батыра Времен Золотой Орды ни ОДНОГО и у Татар нет кстати
@@aqai64kereit В стародавние времена, Там, где была нугаев страна, А предком Нугая был Татар Там, где стольный Сарай стоял. Там, где вольный Идиль бежал Там, где город Булга блистал, Там, где текла Яика вода, Там, где была Золотая Орда Там, где жили кыпчак и булгар Ханствовал над страною татар Хан по имени Токтамыш.
@@Samurai-z8p Кырткан екенсын, там написано ногайлы, а не ногай, тебе написал, что этот эпос чисто казахский её мы издавали 1862 году в Казани. Главный герой Алшын
Әйгілі Алтын орда ыдыраған соң, оның территориясында Сібір, Қазан, Астрахан, Қырым, Қазақ және Ноғай хандықтары пайда болды. Сол заманда Едіге батыр бар кезеңде Қазақ пен Ноғай хандықтары жылқысы аралас қойы қоралас, өздері бірге жатып өрген бүтін бір ел болған. Әз-Жәнібек келгеннен соң осы бүтін жұрт Қазақ пен Ноғай болып екіге бөлінді. Екіге бөлінген жұрттың игі жақсылары бірімен бірі құшақтасып көрісіп қоштасқан зауал заман туды. Мұнан кейін күшейе бастаған орыстар ыдыраған Алтын орданың орнына пайда болған алты хандықты ғасырлар бойы қырып жойып, өзіне бағынышты етіп ұстады. Әлі де солай.
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Патшалық Мәскеу өз үстемдігін нығайтудың жаңа жолын тапты. Өзі басып алған халықтарға мүмкіндік бермеу үшін оларды бір-біріне айдап салды. Мұның ең жақсы мысалы 18 ғасырдың басы. Петербордан Ресей шекара командирлеріне жіберілген келесі бұйрықтан көрінеді. [...]. қалмұқтар бізге дұшпандық танытса Қырғыздарды оларға қарсы айдап, жібер. Қазақтар бізге жау болса, оларға қарсы қалмұқтар мен башқұрттарды жібер. Осылайша, орыс әскерлерінің қажеті жоқ. Бір-бірін сындырсын. Осылайша, біз оларға оңай үстемдік ете аламыз. Өзара жау болған қалмұқтар, башқұрттар, қазақтарды осылай басқарамыз талап етіледі. (Оlcоtt, 2002, Kesіcі, 2003, ss. 77-78).
Бауырым Едіге Әмір де, Әмір Темір де Қазақ ұрпағы. Ноғай, Қарақалпақтарда Қазақтардың үш жүзінің барлық руы бар, бірақ сен неге Ноғайсың немесе Қарақалпақсың деп айта алмаймыз. Тарихта үш мәрте бөлінген Қазақпыз. Үш жүзді құрап:" Атамыз Алаш, керегеміз ағаш, Қазақтың баласымыз "-деген қазіргі Қазақтарымызға шүкір дейік.
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Ассалаумағалейкум бауырлар. Мына жерде қате кеттіб айып етпеңіздер. Жырды тыңдап қарасаңыздар Тарғын батыр туралы айтылып жатыр. Шатасып кетіппін. Ер Тарғын жыры бұл жырдың аты. Бүгін Ер Едігені саламын.
«Едіге батыр» жыры қазақтарда ғана емес, түркі тілдес халықтардың біразында кездеседі. 1352 ж. Ақ Ордада, Құмкент деген жерде туған. Сол кезде Ақ Орда Алтын Орда хандарының билігінен саяси еркіндігін алып, тәуелсіз Ноғай хандығы болып кеткен болатын. Едіге маңғыт руынан шыққан, жоғары мәртебелі мырзалардың ұрпағы еді. Яғни бұл жырдағы оқиға, Қазақ хандығына дейін болып отыр. Ол кезде Алтын Орда, Ақ Орда деген мемлекеттер болған. Орта Азия мемлекеттері, ішіне қазақ, өзбек, ноғай және тб халықтары кіреді. Сондықтан бауырлар ортақ ата болып есептеледі бәрімізге. Қорқыт ата, Алпамыс сияқты жыр. Алпамыс жырын гуглға терсеңіз, көп елдерде бар екенін байқайсыздар.
@@Б.Нурлан Дұрс айтасыз. Компьютерде папкада Ер Едіге деп жазылыпты. Тыңдап қарасам, Ер Тарғын жыры. Ер Тарғын папкасын ашсам, Ер Тарғын жыры тұр. Жазылғнда қате кетіпті. Айып етпеңіздер. Түзеп жатырмын.
Қырым хандығының Тарканлық және Союрғаллик жарлықтары бойынша, «Ақ татар» және «қара татар» деп аталуы татар ұлтының ішіндегі феодалдық құрылымнан туындайды. Хандар, ханның бірінші әйелінен туған балалары, хан тұқымынан шыққан ханзадалар, қалғайлар, (тәк ханзада) ру басылары мен олардың ұрпақтары «Ақсүйек татар» деп аталады. Құрылтайда сөз сөйлеуге Ақсүйек мырзалардың құқығы болды. Ақсүйек мырзалар, басқа Ақсүйек мырзалар, хан әулеті қыз алып, беріп жатқан. Қалған қарапайым халықты «қара татарлар» деп атаған. Құрылтайда қара татарлардың сөз сөйлеуге құқығы болмады. Құрылтайда қара татарлардың ішінде «тарқан» атағы бар жауынгерлер ғана сөз сөйлеуге құқылы болды. «Тарқан» атағы соғыстарда үлкен табысқа жеткен жауынгерлерге берілді. «Тарқан» атағы - ханның «Союрғаллық» және «Тарқанлық» жарлығымен берген ең жоғары атағы. «Тарқан» атағын алған Батырдың хан сайлауында да сөз айтуға құқығы бар болған.Таркан атағы атадан балаға өтпейді. Таркан атағы осы атақты алған адамның өмірімен шектеледі. «Тарқан» атағын алған жауынгер 9 қылмыс жасаса да жазалана алмаған. «Тарқан» атағын алған жауынгерді тек Хань ғана жазалай алады.
Ия, Едіге жыры Ноғай мен Қазаққа ортақ жыр, "Қалқаиан-Мамыр" жыры сияқты. Ңоғайлар Қазтуған жырауды да біздікі дейді, оған ешқандай дау жоқ. Едіге Үйсіннің шөбересі Елсау бидің немересі Азық тайпасы Маңғыт руынан. Мен Қазақпын, руым Маңғыт дегендер, тура айтады.
МАНГЫТ АУЗЫНА САНГЫТ ДЕГЕН ,КОНЫРАТТАН МАНГЫТАИ ДЕГЕН РУ ШЫККАН ,МАНГЫТ ДЕГЕН РУ ЖОК ,КАЛПАКТАР САРТТАР БУРМАЛАП АЛГАН РУДЫ ,КАРАКАЛПАК ДЕГЕН ТУРКИМЕН САРТТАН ТУГАН ЕСЕКТЕР.
НОГАИ ДЕГЕН УЛТ ЕМЕС НОГАИ КОЛЬАСШЫНЫН АТЫМЕН ОРДА КУРГАН ТАБЫН ЕДИГЕ КАЗАХ , БАСКУРТ ДЕГЕН ЖОШЫХАННЫН ЖИЕНИ БОЛГАН КЕИН БАШКУРТ ДЕП АТАЛЫП КЕТТИ НОГАИ ДА УЛТ БОЛЫП КЕТТИ , ,НОГАИДА УИСИН КАНЛЫ РУЫ БАР КАЛГАНЫ ЖУЗГЕ КИРМЕИТИН РУЛАР КИЯТ КОЯС КОСТАНБАЛЫ КАЗАНКУЛАК ТОЛЕНГИТ РУЛАРЫ , БАШКУРТТА ,ТАБЫН ТАЗ ТАМА АРГЫН НАИМАН КЫПШАК РУЛАРЫ БАР КАЗИРДЕ БУРЫНДА КАЗАХТАР БОЛИНИП КАЛГАН АЛТЫН ОРДА ДАН , НОГАИДА УИСИН НОГАИ БАР , КАРАКАЛПАКТА КАНЛЫ УИСИН КЫТАИКЫПШАК МАНГЫТАИ КОНЫРАТ , КИЯТ КОЯС КАЗАНКУЛАК КОСТАНБАЛЫ КАЗАНКУЛАК РУЛАРЫ .
@@bolatbekbukharbayev8659 Маңғытай баба ол Қоңырат бабаның ұрпағы, Қазақтың Орта жүзі. Ал Маңғыт руы Ұлы жүз Үйсіннің Елсау бидің 《Күн би) немересі Азық атадан. Азық атадан Әмір Темір шыққан Барлас руы да тарайды. Маңғыт баба Ұлы жүз, Маңғытай баба Орта жүз. Қарақалпақ арасында Сарттар да бар, ол жағынан сөзіңнің жаны бар.
@@bolatbekbukharbayev8659 Өткенде біреу Қарақалпақтың Қоңыратымын, Алпамыс Қарақалпақ,Арыстан бабта, Қазтуған да Қарақалпақ дейді де, өзі Қоңырат ішінде қай атадансың десем білмейді. Кейін тіке кеттім, Қазақта Алты Арыс Орта жүз дейді Қоңырат, Қыпшақ, Найман, Керей, Уақ, Арғын, ал осының ішінен өз атаңды тауып ал десем, қақпайды. Өйткені Қарақалпақ тарихы Алтын Орда төңірегінен шыға алмай қалған екен, арғы жағын білмейді.
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Шежіре бойынша Алау-Алшын-МанАдай(Маңғыт)-Ноғай-Мұса-Шора-Едіге-Мамай ... Ұрпақтары қайда болса сол ұлт болады , ал Қарақалпақ ішінде 14тайпа бар Қоңырат, Қыпшақ, Мүйтен т. б.
Едіге батыр заманында Қазақ пен Ноғай және Қарақалпақ деген өзалдына бүтін бір мемлекет дара ұлт болған жоқ. Маңғыт пен тағы басқа рулардың бірлескен одағы ғана болды. Едіге заманында Ноғай мен Қазақ бүтін бір хандық болды. Осы хандықтың құрамында әлі ұлт болып қалыптаспаған қарақалпақтар да болды. Едігеден соң елді басқарған Әз-Жәнібек кезеңінде ғана Ноғай мен Қазақ екіге жарылып, екі мемлекет пайда болады. Ал енді Едіге батырға келер болсақ, руы Маңғыт екен деп, Ноғай мен Қазақ мемлекеттерінен кейін бірнеше ғасырдан соң пайда болған қарақалпақ ұлтынан шықты деу үлкен қателік болады. Себебі Ноғай мен Қазақ елінде де Маңғыт руы бар. Сөздің қысқасы Едіге батырды қазақ пен ноғай және қарақалпақтың әрқайсысының өздеріне қарай тартатын ешқандай да жөні жоқ. Себебі Едіге батыр осы ұлттар әлі өзалдына ел болмастан бұрынғы бүтін бір жұрт болған кезеңде өмір сүрген, түркі жұртына ортақ бір ғана адам.
@@Atlantis.7771 НОГАИ ДЕГЕН КОЛБАСШЫНЫН АТЫ БАШКУРТ ЖОШЫХАННЫН ЖИЕНИ ТАРИТА АЛТЫН ОРДА ЗАМАНЫН ДА БАРИ КАЗАХ БОДИНИП КАЛГАН УЛТ БОЛЫП КОЛБАСШЫНЫН АТЫМЕН КЕТКЕН ,ЕДИГЕ КАЗАХ КОЛБАСШЫ НОГАИДЫН АТЫМЕН ОРДА КУРГАН АЛТЫН ОРДА ДАН БОЛИНИП , ЕДИГЕ ТОКТАМЫСХАНДЫ ОЛТИРГЕН ,ЕДИГЕНИ ТОКТАМЫСХАННЫН БАЛДАРЫ ОЛТИРГЕН КЕК АЛЫП АКЕСИНИН , АЛТЫН ОРДАНЫ БОЛИП АЛГАН ТОКТАМЫСХАННЫН БАЛДАРЫ КОК ОРДА АК ОРДА СИБИР ХАНДЫГЫ ЕТИП , КЕИН АК ОРДА ДАН БОЛИНИП ШЫКТЫ КЕРЕИ ЖАНИБЕКХАН КАЗАХ ХАНДЫГЫН КУРДЫ БАРИ КАЗАХ УШ ЖУЗДИН ЖУЗГЕ КИРМЕТИНИ БАРИ , ОЛ КЕЗДЕ УЩ ЖУЗ ДЕГЕН БОЛГАН ЖОК КАЗАХТЫН РУЛАРЫ БОЛГАН , УШ ЖУЗ ДЕП ТАУКЕХАН ЗАМАНЫНДА ПАИДА БОЛДЫ АРАЛАСЫП ХАНДАРДЫН ИЗИНЕ ЕРИП СОГЫСЫП АРАЛАСЫП ЖУРЕБЕРГЕН БАТЫС ШЫГЫС СОЛТУСТИК ОНТУСТИК ЖЕРИНДЕ ,БАТЫС ЖОШЫ УЛЫСЫ ШАГАТАИ ОНТУСТИК ЖЕРИ УШ ЖУЗДИН РКЫ БАР МОГОЛСТАН ДА , СОЛТУСТУК УГЕДЕИ ХАН БОЛГАН , ШЫГЫС ТОЛЕХАН БАРИ КАЗАХ КАИ ХАН МЫКТЫ СОЛ ХАННЫН ИЗИНДЕ ЖУРГЕН КАЗИРГИ УШ ЖУЗ ДЕП ЖУРГЕН КАЗАХТАР.
Тарғын сынды батырың Қайтарын жұрттың біледі, Алладан пәрмен тіледі. Құйысқанын қысқартып, Екі айылын бек тартып, Енді атына мінеді. «Өлгенім жақсы, Құда деп, Тоғыз сандай Торғауыт, Он сандай Оймауыт Барабан соғып, шың қағып, Алдымнан әскер жүргізіп, Бұйым болды бұ да» деп, Алдалап батыр шабады. «Жалғыздың жары - Құда» деп, Сары ала туы салбырап, Шапты батыр тебініп, Жалмауыздай емініп. Сырттағы жүрген әскерге Қарамайды бұл батыр, Ішкі қамалға кірді желігіп.
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Ногой элинде жана казак элинде кырыз уруусу бар!!! Кыргыздын каны ногойдо да, казакта да, кара калпакта да, башкуртда бар!!! Кыргыз жаман эл эмес!!! Байыркы кыргыз эли го
Кагылайын кыргыз ата бабам али Крымдын,али ногайдын,али туруктун жоун чауп берип журуп азайган экенсин оу.Арбагынардан айланайын ата бабам.Муногу дастанды укканда козумон жаш куюлду.Эр Таргын бабам урпактарын колдоп жатсын.
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
БАТЫС ШЫГЫС ОНТУСТИК СИБИР КАЗАХТАР УШ ЖУЗДИН ,ХАНДАРДЫН ЗАМАНЫНДА ЕРИП ЖУРГЕН МОГОЛСТАНДА ШАГАТАИ УЛЫСЫНДА ДА КШ ЖУЗДИН РУЫ ЖУЗГЕ КИРМЕИТИН БАР БПРИ КАЗАХ АЛТЫН ОРДА ДА УШ ЖУЗДИН РУЛАРЫ БАР ЖУЗГЕ КИРМЕИТИНИ БАРИ КАЗАХ ОМБЫ АСТРАХАНЬ САРЫТАУ ОРЫНБОР АЛТАИ БАРИНДЕ УШ ЖУЗДИН РУЛАРЫ КАЗАХ ,ОЛ КЕЗДЕ УШ ЖУЗ ДЕГЕН БОЛГАН ЖОК ,РУЛАР БОЛДЫ КАЗАХТЫН УШ ЖУЗДИН ЕМЕС КАЗАХТЫН ЖЕРИ , УШ ЖУЗ ДЕГЕН ТАУКЕХАН ЗАМАНЫНДА ПАИДА БОЛДЫ , НОГАИ ДЕГЕН КОЛБАСШЫНЫН АТЫ ,БАШКУРТ ЖОШЫХАННЫН ЖИЕНИ КОЛБАСШЫНЫН АТЫ ТАРИХТА , ОЗБЕКХАН УРЫСХАН АЛТЫН ОРДА ХАНЫ , УРЫСХАННАН ЖАНИБЕКТИН АКЕСИ БАРАКХАН БАРАКХАННАН ЖАНИБЕК ТУГАН УРЫСХАННАН КЕРЕИХАН , ОЗБЕКХАННАН ШИБАН АБУЛХАИЫРХАН АК ОРДА ХАНЫ НЕМЕРЕ КЕРЕИ ЖАНИБЕКПЕН ШЫНГЫСХАН УРПАКТАРЫ , ТАККА ТАЛАСЫП БОЛИНГЕН КЕРЕИ ЖАНИБЕККЕ ЕРГЕНИ КАЗТУГАН ЖЫРАУ НОГАИ ЕРМЕГЕНИ КАЛДЫ ЖЕМ БОЛЫП КАЛМАК ПЕН ОРЫСКА ,БОЛИНГЕНДИ БОРИ ЖЕИДИ ДЕМЕКШИ , НОГАИДА УИСИН КАНЛЫ,РУЫ БАР ЖУЗГЕ ЕИРМЕИТИН РУЛАР ТОЛЕНГИТ КИЯТ КАЗАНККЛАК КОЯС КОСТАНБАЛЫ РУЛАР , КАЗИРДЕ , БАШКУРТТА АРГЫН КЫПШАК НАИМАН ТАЗ ТАМА ТАБЫН РУЛАРЫ БАР , КАРАКАЛПАКТА УИСИН КАНЛЫ КИЯТ КЫТПИКЫПШАК ЕОНЫРАТ МАНГЫТАИ ЖУЗГЕ КИРМЕИТИН ЕИЯТ КОЯС КАЗАНКУЛАК КОСТАНБАЛЫ РУЛАР БАР , ТКРКИСТАНДА БУЛК ШЫГАРГАН ТАШКЕНТТЕ , КИЯТ КАНЛЫ КОНЫРАТ ЖУЗГЕ КИРЕТИНИ КИРМЕИТИНИ БАР ТУРСЫНХАНГА ЕРИП , БУЛИКШИ РУЛАРДЫ ,ЕСИМХАН КУЫП ШЫККАН ХОРЕЗИМ ШЕКАРАСЫНА ТУРКИМЕННИН КАРА ТЕЛПЕК БАС КИИМНИН КИГИЗГЕН ЖАЗАЛАП ,ТУРСЫНХАНДЫ ОЛТИРИП , КЕИН ТУРКИМЕН ЖЕРИНДЕ КАРА БОРИК КИГЕННЕН КАРАКАЛПАК АТАНДЫ , ОЗБЕКХАННЫН АТЫМЕН КЕТКЕН КАЗАХТАР РУЛАРЫ УШ ЖУЗДИН , КАЛГАНЫ БАБЫР САРТ АУГАН ТАДЖИКТЕР , ОЗБЕК БОЛЫП ЖУРГЕНДЕР , ХРУШЕВТИН КЕЗИНДЕ ,КОНАНВТЫН ОРНЫНА КЕЛГЕН САРТ УИГЫР ЮСУПОВ ДЕГЕН ,КАЗАХСТАН БАСШЫСЫ БОЛЫП ЕКИ ЖЫЛ ,ОЗБЕКХАННЫН АТЫМЕН , ОЗБЕК ДЕП ЖАЗДЫРТЫП ЖИБЕРГЕН ,САМАРХАНД ТАШКЕНТ АЛМАЛЫК КАЗАХТАРЫН ДА , АУГАН ТАДЖИК САРТТЫ ДА .
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан. Қазақты 150 жыл бойы алалмаған. Қазақты алған соң Өзбек, Түркмен, Қырғызды, Тəжікті 10 жылда басып алған орыстар.
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
ЖЕР КАЗАХТЫН ЖЕРИ , ОМБЫ ОРЫНБОР САРЫТАУ АЛТАИ АСТРАХАНЬ ,САМАРХАНД ТАСКЕНТ АЛМАЛЫК МОГОЛСТАН ,КАЗАХТЫН ЖЕРИ , САРТ ТАДЖИК АУГАН КАНГЫБАС САРТТЫН ЖЕРИ ЕМЕС.
Бараба́н. Из тюркского «балабан», «дарабан» - так в тюркских языках именуется этот музыкальный инструмент. Интересно вот что: наше «барабанщик», весьма возможно, было произведено не внутри русского языка от уже обрусевшего слова «барабан», а при заимствовании от соседей-тюрков уже готового их слова «дарабанчы́» - «тот, кто играет на барабане»; оно-то и было превращено в «барабанщик» (ср. «бумага - бумажник»).
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Ол замандарда казах кыргыз ногай каракалпактар бир болды гой. Уакыт откен сайын балаларымыз да болек турады, бири алматы га бири астанага бири атырауга дегендей
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
бул жырлар орыс заманнда жазлды хатталды 1770 жылдан бастап орстар бызды хатка киргиз деп тусырды адейы !! Сол атпен каншама енбектер жазлды Оз колмызбен де одан шатасатын тукте жок ол кезде кыргыз дегенны кобы казакка тан дуние ! кыргзыдыр тек орстармен барыс келсты 1800 жылдар жандандаргын !! 1840 тан бастап орстка согссыз бас йген кыргыз журты !
КОММЕНТАРИЙДІҢ 1 БӨЛІМІ. Ер Тарғын» жыры оқиғасына қатысатын тұлғаларға қарағанда, XVI-XVII ғасырлар арасында шыққан батырлар жырларының тобына жатады. Жырдың мазмұн оқиғасы, бір жағынан, Астрахан хандығының құлауымен, екінші жағынан, қалмақтардың Еділ, Жайық бойына келіп, ноғайлы-қазаққа шабуыл жасауымен байланы-сады. «Ер Тарғын» жырының осындай тарихи оқиғадан туған шығарма екенін жырдың өз сөздері де көрсетеді. Жырға негіз болған оқиға қалмақтардың Еділ, Жайық бойына келіп, ноғайлы-қазақтармен жер үшін жауласуы, оған қарсы Қырымнан әскер шығуы. Мұндай оқиғалар, көбінесе XVI ғасырдың соңында, XVIII ғасырдың бас кезінде болған. Тарихи фактілерге қарағанда, қалмақтардың Еділ, Жайық бойына келіп, ноғайлы-қазақтармен көршілес оты-руы - XVII ғасырдың жиырмасыншы жылдары. Жырда айтылатын торғауыт қалмақтардың шығыстан (Тарбағатай, Іле бойынан) Еділге қарай өрлей келіп отыруы - қазақ жырларында «құба қалмақ» аталған ойрат-жоңғар-лардың кезі. Жоңғарлар XVII-XVIII ғасырларда Орта Азия-дағы мықты жұрттың бірі болып, қазақтарға да күш көр-сететін болған. Қалмақтың торғауыт дейтін бір руын бас-қаратын «Қараүлек» қоңтажы өз елінен жіктеле көшіп, қазіргі Қостанай облысы мен Жайық өзенінің арасынан қоныс алады. Бұл - Еділ мен Арал теңізінің арасын қо-ныстайтын «он сан ноғай» аталған Ноғайлы-Қазақ ұлыс-тарының қатты күйзелушілікке ұшыраған кезі. Осы кезде бұларды, бір жағынан, Оралдағы башқұрттар мен Еділ бойында басқа жұрттар, екінші жағынан, осы айтқан қалмақтар қыспаққа алады. Бұрын қыпшақ өлкесінің байырғы халқы болған осы тәрізді көрші елдердің қыс-пағында шапқыншылыққа ұшырап, қатты күйзелушілік көрген соң, әр ру бірінен-бірі бөлініп, қоныс іздеп, тұс-тұс жаққа боса бастайды. Біреулері Еділден өтіп, Солтүстік Кавказ, Кубан өлкесіне, біреулері Маңғыстау, Қарақұм жер-леріне барады. Ең соңында, XVII ғасырдың басында Еділ мен Сырдарияның арасын қоныстап отырған ноғайлы жұрты босып, әр жаққа бытырайды. Сөйтіп, ноғайлының осы сияқты босқыны сол кездегі халық жырларының көбіне сарын болады. Сондай тарихи оқиғамен байланысқан жыр-дың бірі - «Ер Тарғын». Осы айтқан XVII ғасырдың басында ноғайлы-қазақ басы-нан кешірген оқиға елдің есінде берік сақталып, жырлардың көбінде аңыз болып айтылады. Мысалы, «Ормамбет би өл-генде, он сан ноғай бүлгенде» сияқты аңыздар Ормамбет-тен соң Ноғайлы ұлысының бытырап кеткенін ишаралайтын бұқара мұңы тәрізді. Және осы оқиғаға байланысты Каспий теңізінің жағасындағы қазақтарда әлі күнге дейін «Ноғай-лының босқыны» дейтін мұнды күй де тартылады. Бұл келтіргендер де «Ер Тарғын» жырының бір сарыны болатын сияқты. XVI ғасырдың басында Ноғайлы ұлысының күйзелу-шілікке ұшырағанына Ер Тарғынның мына толғауы мысал бола алады: Бұлғыр-бұлғыр, бұлғыр тау, Бұлдырап тұрған Қоңыр тау. Қаптай қонар елім жоқ,
2 БӨЛІМ Ел таптырар ма екенсін... «Ер Тарғын» жырының XVI ғасырдың соңғы кезіндегі оқиғадан туған жыр екенін, әсіресе, жырдың өз мазмұнынан да байқауға болады. Еділ, Жайық бойындағы «он сан ноғайлы» жұртын қорғауға Қырымнан қол шығады. Мұның тарихи шындыққа тура келетіндігі байқалады. Өйткені, Қырымнан Еділ-Жайық бойына әскер шығуы ХVI ғасырдың 70 жылдары болған. Бұл оқиға Астрахан хандығының құлауымен байланысады. 1569-1609 жылдар арасында Қырымнан Еділ, Жайық бойындағы ноғайлыны қорғау үшін екі-үш рет қалың әскер шыққаны тарихта белгілі. Бұл орыс тарихындағы «аласапыран заманның» кезі (смутное время). Қырымнан шыққан сол көп қолдың бірі Ақша ханның әскері болу керек. Олай болса, оның қол басшысы - Ер Тарғын. Иван Грозный 1560 жылдары Астрахан хандығын тегіс өзіне қаратып, ноғайлы жұртын бағындырып тұрса да, 1570 жылдары «аласапыран заманда» ноғайлылар қайтадан көтеріліп, Астрахан хандығын бұрынғы қалпына түсірмек болады. Бұл кезде ноғайлының басшылары Жаңбыршы, Мамай, одан кейін Ормамбет, Естерек Қырымға әлденеше рет кісі жіберіп, әскер, қару-жарақ сұратып отыратын-ды. «Ер Тарғын» жыры осы кезеңнің бір оқиғасын қамтитын жыр болуға ықтималы бар. Жырда айтылатын Ақша хан Қырым тарихында белгілі Дәулеткерей дейтін кісінің екінші аты. Қырымнан Еділ, Жайық бойына көп әскер жіберіп, қалмаққа, Иранға, Мәскеу мемлекетіне қарсы тұрған көбінесе, осы Дәулеткерей бола-тын. Жырдың мазмұнын тарихи фактілермен салыстырып қарағанда, жырда айтылатын Ақша ханның Дәулеткерей екені байқалады. Бірақ, Дәулеткерей мен Ер Тарғынның за-маны бір емес. Дәулеткерей - Естерек, Қарасай, Қазилар-дың кезінде болған адам. Ер Тарғын одан 30-40 жыл кейін болса да, жыр Дәулеткерей тұсындағы оқиғаны «Ер Тарғын-ға» сыйдырып айтатын сияқты. Осы сияқты фактілерге қарағанда, «Ер Тарғын» жыры XVI ғасырдың соңғы кезінде Астрахан хандығының құлауына байланысты және XVII ға-сырдың басында ноғайлы-қазақ пен қалмақтың қоныс та-ласына байланысты туған жыр екені көрінеді. Ноғайлы-қазақ пен қалмақтың Еділ, Жайық бойына таласын тұспалдайтын жырдың мынадай жері бар: «Ол уақытта Қырымның ар жағында «он сан оймауыт, тоғыз сан торғауыт» деген екі ханның елі бар еді. Осы екі елді алам деп Ақша хан талап етіп аттанды. Тарғын Ақша ханның қолымен бірге аттанды. Әскер торғауыттарға барып жеткен соң, торғауыттар дабыл қағып, неше мың қол шығып, соғыс қылды. Жер бетінде қан сел болды...». Бұл оқиға қалмақтың Жоңғариядан көтеріліп Еділ, Жайық бойына келген XVI ға-сырдың соңы, XVII ғасырдың бас кезі. «Ер Тарғын» жырының осы оқиғадан туғанын жырда айтылатын адам аттары да бекітеді. Онан соң бірсыпыра жырларда Ер Тарғынды Естеректің баласы дейді. Олай болса Естерек - тарихта белгілі адам. Тарихи жазулар мен архивтерде Естерек би туралы талай мағлұмат кездеседі. Естерек жырда айтылатын Ормамбет бидің інісі, Дінахмет деген кісінің баласы. Бұлардың бәрі атақты Едіге батырдың ұрпақтары. Естерек би XVII ғасырдың басына дейін Ноғайлы ұлысын басқарып, 1609-1614 жылдары орыс тарихына белгілі Заруцкий жорығына қатысқан кісі. Естерек би алғашында Заруцкийдің кім екенін білмей қарсы тұрса да, артынан оған қосылып, Заруцкиймен бірге толқын шығаруға қатысады. Бұл туралы Соловьев «Ресей тарихы» кітабында былай деп жазады: «Аласапыран заман» кезінде ноғайлының биі Естерек еді. Мәскеу патшалығына қарсы болып, бүліншілік шығарған Заруцкий Астраханға барып, Естерек биге қарсы болды. Тұтқында отырған Жанарыстанды шығарып, қасына ертіп алады. Мәскеу мемлекеті мұны біліп, Еділдегі қазақ-орыстар мен ноғайлының биі Естерекке хат жазып, «Заруцкийге қарсы болыңдар», - дейді. Бірақ, Естерек Заруцкийге қарсы бол-мады. Ол алдында Заруцкийдің кім екенін білмей, онымен жауласса да, артынан онымен дос болып, Заруцкийді нандыру үшін оған балаларын аманатқа берді. Жаз шыға Заруцкий бар ноғайлыны ертіп Самар қаласын шабуға аттанды. Жазғытұры Еділдің суы тасып жатқанда Заруцкий ноғайлыларды ертіп, қайықпен жоғары өрлеп, Самар қа-ласын шапты. Ноғайлыларға жергілікті саудагермен Бұқара-дан бұл әкеп жатқан «саудагерлерді талатып, олжалауға ерік берді». Тарихтың айтуынша, Заруцкий Естерек сияқты ноғайлы-қазақ батырларының көбімен тегіс істес болып, жорықтарда бірге болып ойын-сауығы жарасқан адам. Тарғын батырдың әкесі Естерек бидің тарихтағы ісі осы. Тарғынның әкесі Естерек екені Мұрат ақынның «Үш Қиян», «Шәлгес» деген жырларында да айтылады:
3 БӨЛІМ Қара құнан Қалдыбай, Жаңғыз ағаш Жақсыбай, Күліктің ұлы қарт Қожақ, Естерек ұлы Тарғынның Тарылғанда ақыл сұрай жеткен жер...» («Үш қиян») «...Ол кісінің ішінде Алғыдан жалғыз аттанған Естерек ұлы Тарғын бар...» Тарғын батыр тарихта болған Естеректің баласы екен-дігін «халық ойдан шығарды» деуге болмайды. Ол ғасырдан ғасырға ауысып, ел аузында айтылып келген тарихи шын-дық. Жырда Ер Тарғынды «Қарасай ұлы Көбекке туысқан»,- деп айтады. Көбектің арғы аталары - Орақ, Мамай XVI ға-сырдың орта кезіне дейін жасаған, ал Қарасай Ер Тарғын-ның әкесі Естерекке замандас болған кісі. Екінші жағынан жырда Тарғын Қарасай ұлы Көбектен үлкен, аға батыр ретінде айтылса, «Қарасай» жырында ол кіші батыр ретінде айтылады: «Айналайын, Қарасай, Сенің қасыңда мен болсам, Қалмақты жаулап аласың...» Бұған қарағанда, жырдың мазмұны бір кездегі Қарахан уақытына байланысып, бұларға қатынасқан адамдардың аттары ұмытылмай, сақталып келгендігі байқалады. Ер Тарғынның Қырымда жүріп торғауыт қалмақтарға аттанғанын жыр былай дейді: «Ерте заманда Тарғын деген ер болыпты. Елінде кісі өлтіріп, қылмысты болып, қырық сан Қырым жұртына кетіпті. Ол уақытта Қырымда Қырық хан бар екен, Қырық ханның үлкені Ақша хан екен. Тарғын осы Ақша ханның елінде жүреді. Ол уақытта «Он сан оймауыт, тоғыз сан торғауыт» деген екі ханның елі бар еді. Осы екі елді алам деп Ақша хан талап етіп аттанды.Тарғын ешбір адам жүр демей-ақ, көппен бірге аттанып кетті». Мұндағы «Он сан оймауыт, тоғыз сан торғауыт» жоғарыда айтқандай Еділ, Жайық бойына ауып келген қалмақтардың рулары болса, «Қырымдағы қырық ханның үлкені - Ақша хан» дегені тарихқа белгілі Дәулеткерей. Расында, XVI ғасырдаң екінші жартысында бұл Дәулеткерейдің Қырымда үлкен хан болғаны белгілі. Мұның Еділ бойына қалың қол шығарып, уақытша Астрахан хандығын (Ноғайлы-Қазақ ұлысын) өзіне қаратуы 1573-1577 жылдары еді. Жырда Ер Тарғынның жұртшылық ісімен қатар Ақша ханның қызы Ақжүніске үйленгені айтылады.
4 БӨЛІМ Тарғын батырға сүйсініп қосылып, серік болған Ақжүністі жыр былай деп суреттейді: «Ақша ханның бір қызы бар еді, Шашын талдап тараған. Бет ажарын қарасаң, Арпа, бидай ақ ұндай, Қас жадайы керілген, Кірпігі оқтай тізілген, Қараған кісі үңілген., Қолаң шашты қой көзді, Ақжүніс атты қыз еді...» Ер Тарғын Ақжүністі алып, Қырым-нан қашып, Еділ бойындағы өзінің ноғайлы жұртына келеді. Жырдың бұл жері Едігенің Тоқтамыс ордасынан қа-шып, Сәтемірге барғанына ұқсайды. Бұған қарағанда, «Ер Тарғын» жыры-ның соңғы жартысы не бүтіндей «Едіге» жырынан алынған, не «Ер Тарғын» жы-рын шығарған ақын «Едіге» жырына қатты еліктеген деп жоруға болады. Бұл жырда Сыпыра жыраудың аты аталуынан да көрінеді. Бірақ, Сыпыра жырау Ер Тарғынмен туыстас емес, ол «Едіге» жырында айтылатын XIV-XV ғасырдағы қыпшақ жұртының атақты жырауы, ақылгөй қариясы. Ер Тарғын» жырының Едіге жы-рымен ұқсас жерлері мынадан көрі-неді: «Мен кетемін, кетемін, Ай далаға кетпеймін, Айналып Еділ өтемін, Қадір білмес сен итке, Қарашы болып не етемін» «Ер Тарғын» жырының бұл жері Едігенің Жамбайға айтқан сөзі сияқты. Одан соң: «Тарғындайын батырға Жиылып бәрің барыңыз. Қараң түгіл ханыңыз Батырды еске алыңыз, Етегіне бас салынып, Егер кетсе еліне, Тату болып қалыңыз. Буырқанып, бұрқанса, Мұздай темір құрсанса, Жыртпай кетпес жағаңды, Жаңылтар, келсе тобаңды...» - дейтін жері Сыпыра жыраудан Едіге жөнінде Тоқтамысқа айтқан сөзі сияқты. «Ер Тарғын» жыры қазақтың ба-тырлар жырының ең көркемінен са-налады. Жырдың мазмұны қандай ма-ғыналы, тарихи бағалы болса, тіл көр-кемдігі де сондай шебер құрылған. Соғыс суреті, Ақжүністің, Боз Тарлан-ның сипаттары, батырдың Боз Тарлан-мен сөйлесетін жерлері өте әсерлі түрде, мейлінше шебер суреттеледі. «Ер Тарғын» жыры 1860 жылы Қазанда басылып шықты. Оны бірінші рет бастырып шығарған белгілі Н.И.Ильминский. Одан кейін «Ер Тарғын» жырын академик В.В.Радлов өзінің «Қазақ әдебиетінің үлгісі» (III том) деген жинағына кіргізді. В.В.Радловтан көшіріліп, 1923 жылы Мәскеуде «Батырлар» жинағында ба-сылды. Ақыры, 1939 жылы «Батыр-лар» жинағында басылды. «Ер Тарғын» жырының осы ба-сылғандарының бәрі де Марабай ақын айтқан түрі. Бұдан басқа «Ер Тарғын» жырының КСРО Ғылым академиясының Қазақстандық филиалында екі-үш түрі бар. Әлкей МАРҒҰЛАН (Шығармалары - Алматы: «Алатау» баспасы, 2007-III том
3 БӨЛІМ Қара құнан Қалдыбай, Жаңғыз ағаш Жақсыбай, Күліктің ұлы қарт Қожақ, Естерек ұлы Тарғынның Тарылғанда ақыл сұрай жеткен жер...» («Үш қиян») «...Ол кісінің ішінде Алғыдан жалғыз аттанған Естерек ұлы Тарғын бар...» Тарғын батыр тарихта болған Естеректің баласы екен-дігін «халық ойдан шығарды» деуге болмайды. Ол ғасырдан ғасырға ауысып, ел аузында айтылып келген тарихи шын-дық. Жырда Ер Тарғынды «Қарасай ұлы Көбекке туысқан»,- деп айтады. Көбектің арғы аталары - Орақ, Мамай XVI ға-сырдың орта кезіне дейін жасаған, ал Қарасай Ер Тарғын-ның әкесі Естерекке замандас болған кісі. Екінші жағынан жырда Тарғын Қарасай ұлы Көбектен үлкен, аға батыр ретінде айтылса, «Қарасай» жырында ол кіші батыр ретінде айтылады: «Айналайын, Қарасай, Сенің қасыңда мен болсам, Қалмақты жаулап аласың...» Бұған қарағанда, жырдың мазмұны бір кездегі Қарахан уақытына байланысып, бұларға қатынасқан адамдардың аттары ұмытылмай, сақталып келгендігі байқалады. Ер Тарғынның Қырымда жүріп торғауыт қалмақтарға аттанғанын жыр былай дейді: «Ерте заманда Тарғын деген ер болыпты. Елінде кісі өлтіріп, қылмысты болып, қырық сан Қырым жұртына кетіпті. Ол уақытта Қырымда Қырық хан бар екен, Қырық ханның үлкені Ақша хан екен. Тарғын осы Ақша ханның елінде жүреді. Ол уақытта «Он сан оймауыт, тоғыз сан торғауыт» деген екі ханның елі бар еді. Осы екі елді алам деп Ақша хан талап етіп аттанды.Тарғын ешбір адам жүр демей-ақ, көппен бірге аттанып кетті». Мұндағы «Он сан оймауыт, тоғыз сан торғауыт» жоғарыда айтқандай Еділ, Жайық бойына ауып келген қалмақтардың рулары болса, «Қырымдағы қырық ханның үлкені - Ақша хан» дегені тарихқа белгілі Дәулеткерей. Расында, XVI ғасырдаң екінші жартысында бұл Дәулеткерейдің Қырымда үлкен хан болғаны белгілі. Мұның Еділ бойына қалың қол шығарып, уақытша Астрахан хандығын (Ноғайлы-Қазақ ұлысын) өзіне қаратуы 1573-1577 жылдары еді. Жырда Ер Тарғынның жұртшылық ісімен қатар Ақша ханның қызы Ақжүніске үйленгені айтылады. Тарғын батырға сүйсініп қосылып, серік болған Ақжүністі жыр былай деп суреттейді: «Ақша ханның бір қызы бар еді, Шашын талдап тараған. Бет ажарын қарасаң, Арпа, бидай ақ ұндай, Қас жадайы керілген, Кірпігі оқтай тізілген, Қараған кісі үңілген., Қолаң шашты қой көзді, Ақжүніс атты қыз еді...» Ер Тарғын Ақжүністі алып, Қырым-нан қашып, Еділ бойындағы өзінің ноғайлы жұртына келеді. Жырдың бұл жері Едігенің Тоқтамыс ордасынан қа-шып, Сәтемірге барғанына ұқсайды. Бұған қарағанда, «Ер Тарғын» жыры-ның соңғы жартысы не бүтіндей «Едіге» жырынан алынған, не «Ер Тарғын» жы-рын шығарған ақын «Едіге» жырына қатты еліктеген деп жоруға болады. Бұл жырда Сыпыра жыраудың аты аталуынан да көрінеді. Бірақ, Сыпыра жырау Ер Тарғынмен туыстас емес, ол «Едіге» жырында айтылатын XIV-XV ғасырдағы қыпшақ жұртының атақты жырауы, ақылгөй қариясы. Ер Тарғын» жырының Едіге жы-рымен ұқсас жерлері мынадан көрі-неді: «Мен кетемін, кетемін, Ай далаға кетпеймін, Айналып Еділ өтемін, Қадір білмес сен итке, Қарашы болып не етемін» «Ер Тарғын» жырының бұл жері Едігенің Жамбайға айтқан сөзі сияқты. Одан соң: «Тарғындайын батырға Жиылып бәрің барыңыз. Қараң түгіл ханыңыз Батырды еске алыңыз, Етегіне бас салынып, Егер кетсе еліне, Тату болып қалыңыз. Буырқанып, бұрқанса, Мұздай темір құрсанса, Жыртпай кетпес жағаңды, Жаңылтар, келсе тобаңды...» - дейтін жері Сыпыра жыраудан Едіге жөнінде Тоқтамысқа айтқан сөзі сияқты. «Ер Тарғын» жыры қазақтың ба-тырлар жырының ең көркемінен са-налады. Жырдың мазмұны қандай ма-ғыналы, тарихи бағалы болса, тіл көр-кемдігі де сондай шебер құрылған. Соғыс суреті, Ақжүністің, Боз Тарлан-ның сипаттары, батырдың Боз Тарлан-мен сөйлесетін жерлері өте әсерлі түрде, мейлінше шебер суреттеледі. «Ер Тарғын» жыры 1860 жылы Қазанда басылып шықты. Оны бірінші рет бастырып шығарған белгілі Н.И.Ильминский. Одан кейін «Ер Тарғын» жырын академик В.В.Радлов өзінің «Қазақ әдебиетінің үлгісі» (III том) деген жинағына кіргізді. В.В.Радловтан көшіріліп, 1923 жылы Мәскеуде «Батырлар» жинағында ба-сылды. Ақыры, 1939 жылы «Батыр-лар» жинағында басылды. «Ер Тарғын» жырының осы ба-сылғандарының бәрі де Марабай ақын айтқан түрі. Бұдан басқа «Ер Тарғын» жырының КСРО Ғылым академиясының Қазақстандық филиалында екі-үш түрі бар. Әлкей МАРҒҰЛАН (Шығармалары - Алматы: «Алатау» баспасы, 2007-III том
АЛМАЛЫК ТАСКЕНТ САМАРХАНТ КАЗАХТЫН ЖЕРИ ТАШКЕНТТЕ БУРЫНДЫКХАН ТУРСЫНХАН ЕСИМХАН ТОЛЕ БИ ЖАТЫР ,САМАРХАНДТА КИШИ ЖУЗ ТОРТКАРА РУЫ АЛИМ ЖАЛАНТОС БАТЫР , НУРАТА ДА АИТЕКЕ БИ ЖАТЫР.
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Ертарғын Алау батырдын үрпағы болса қалай Қырғыз болады Ертарғын жыры Қырғыздын емес Ноғайлынын жыры Қырғыздар өтірік таласпандар Алау батырдын тікелей үрпақтпры кәжіргі қазақтын кіші жүзіне кіретін Әлім ұлы мен Он екі ата Байұлы сондықтан таласудын керегі жоқ біз барып Қырғыздын манасына талссақ жақсыма сендерге
@@НурланТюшин" Ертеде кыргыз заманында бир Таргын деген батыр өзүнүн кыргыз калкынан киши өлтүрүп,ханына кылмыштуу болуп качыптыр"Эпосту окуп чык,анан айтасың.😂😂😂
Ер тарғын батыр жыры бұрмаланған Мұрын жыраудын жырында Қырғыздеп айтпаған жырдың түп нұсқасында Мұрын жырау жырлаған Ноғйлынын Алшын тайпасы деп жырланады Ер тарғыннан хан кімшін дегенде Ноғаймын дейді жырда онда Қырғыз деген сөз жоқ
ШИБАН АБУЛХАИЫР АК ОРДА ХАНЫ ШЫНГЫС ТУКЫМЫ , ТАРИХТА КАЗАХ , САМАРХАНДТА АМИР ТЕМИР НАИМАН РУЫ АУЛЕТИН ЖАУЛАП , АРАСЫНДАГЫ БАБЫР САРТТАРДЫ АУГАН ЖЕРИНЕ КУЫП ШЫККАН , ТАРИХТА ,АМИР ТЕМИРДИН НЕМЕРЕ КЫЗЫ РАБИЯ БЕГИМДИ ТОКАЛДЫККА АЛГАН ТАРИХТА , САМАРХАНДТА ШИБАН АБУЛХАИЫРДЫН НЕМЕРЕСИ БАСКАРДЫ , ЖАНИБЕКХАННЫН БАЛАСЫНАН БОЛЕСИНЕН СУРАП АСКЕР , БАБЫР САРТТЫ КУЫП ТАДЖИК АУГАНДЫ АУГАН ЖЕРИНЕ КУГАН ТАЗАЛАП ,КЕИН ЕСИМХАН ТУРСЫНХАН ТАУЕКЕЛХАН ЗАМАНЫНДА , ЖЫЛАП ЕНИРЕП САУДА ИСТЕИМИЗ ДЕП КАИТЫП КЕЛГЕН ,РУХСАТ СУРАП ,КАНГЫБАС САРТТАР.
Он сан оймауыт, тоғыз сан торғауыт бұлар қалмақтар емес пе? Қырымның қырық батырлары түркілер ме? Солардан шықан ноғайлар ма? Әлде қазақтар ма? Кімдер бұлао?
ШИБАН АБУЛХАИЫР АК ОРДА ХАНЫ ШЫНГЫСХАН ТУКЫМЫ КАЗАХ, УРЫСХАН ТУКЫМЫ КЕРЕИ ЖАНИБЕКХАН МЕН НЕМЕРЕ АТАЛАСТАР ШИБАН АБУЛХАИЫРМЕН ХАНДЫККА ТАЛАСЫП БОЛИНГЕН ,ОЗБЕКХАН УРЫСХАН ШЫНГЫСХАН ТУКЫМЫ АЛТЫН ОРДА ХАНДАРЫ ТАРИХТА.
@@ЖакыпбекАсанов КЫРГЫЗДАР КЫТАИДАН КЕЛГЕН РУ ЖОК ОЛАРДА ШАМАНДАР , КЫРГЫЗДАРДЫ ,КЫТАИДАН , ШЫНГЫСХАН НЕМЕРЕЛЕРИ КУБЫЛАИ МЕН МОНКЕХАН АКЕЛГЕН , КАРСЫ ШЫККАСЫН ТАУ ТАСТЫ ПАНАЛАТКАН , КАЗАХПЕН АРАЛАСЫП КЕТКЕН КЕИН.
@@bolatbekbukharbayev8659Кыргыздардан кордук көргөн окшойсун,ойрот? Наоборот силердин акеңер монгол-калмак,шешенер кыпчак болот.Чингиз Дешт-И_Кыпчакты басып алганын билесинби?😂
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Едіге би маңғыт каракалпак оны ноғайлар да мойындайды ер Тарғын болса соның ұрпағы Едіге би алты алашқа ортақ бәрінің жоғын жоқтап қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған заман болған ескінің көзін көрген ел біледі
Қырым хандығының Тарканлық және Союрғаллик жарлықтары бойынша, «Ақ татар» және «қара татар» деп аталуы татар ұлтының ішіндегі феодалдық құрылымнан туындайды. Хандар, ханның бірінші әйелінен туған балалары, хан тұқымынан шыққан ханзадалар, қалғайлар, (тәк ханзада) ру басылары мен олардың ұрпақтары «Ақсүйек татар» деп аталады. Құрылтайда сөз сөйлеуге Ақсүйек мырзалардың құқығы болды. Ақсүйек мырзалар, басқа Ақсүйек мырзалар, хан әулеті қыз алып, беріп жатқан. Қалған қарапайым халықты «қара татарлар» деп атаған. Құрылтайда қара татарлардың сөз сөйлеуге құқығы болмады. Құрылтайда қара татарлардың ішінде «тарқан» атағы бар жауынгерлер ғана сөз сөйлеуге құқылы болды. «Тарқан» атағы соғыстарда үлкен табысқа жеткен жауынгерлерге берілді. «Тарқан» атағы - ханның «Союрғаллық» және «Тарқанлық» жарлығымен берген ең жоғары атағы. «Тарқан» атағын алған Батырдың хан сайлауында да сөз айтуға құқығы бар болған.Таркан атағы атадан балаға өтпейді. Таркан атағы осы атақты алған адамның өмірімен шектеледі. «Тарқан» атағын алған жауынгер 9 қылмыс жасаса да жазалана алмаған. «Тарқан» атағын алған жауынгерді тек Хань ғана жазалай алады.
Каналға тіркеле отырыңыздар ағайын. Әр аапта сайын батырлар жырлары салынып отырады.
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
қайда сол жырлар?бітіп қалдыма?
@@aqzhol4858р
Соны айтам. Батырлар жыры кітабін қайдан табуға болады?
Ъъъъъъъъъ❤❤😊😊😊😊😊😊😊😊😊😊😊😊😊😊😊😊😊😊😊😊😊😊😊@@aqzhol4858
Керемет.Осылай шығара беріңіздер.Тыңдап рақаттанып жатырмыз.
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Алла Тағалам разы болсын сізге. Батырларымыздың жырлары таусылмасын
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Болинбейк агайын. Ер Таргын да, Едиге де, Алпамыс, Камбар Батыр баримизге ортак бабаларымыз. Жандары жаннатта болсын!
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Бел омыртқасы орнына түскенде қатты қуандым
ШЫНГЫСХАНГА КАЗАХ ,АС БЕРУ КЕРЕК ,ЕСКЕРТКИШ ОРНАТЫП ,УЛЫ ХАН КАЗАХТЫН.👍🇰🇿🇰🇿🇰🇿🇰🇿🇰🇿🇰🇿🇰🇿
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Қазақты əрең жеңген орыстар - 150 жыл бойы соғысқан. Қазаққа қарсы ноғайды, башқұртты, қалмақты, қырғызды, сарттарды айдап салып 6 жақтан жабылып əрең жеңген Қазақты. Қайран ата бабам.
Моңғол кырган, өлтірген Казак халкынын аруактарына бағыштап, ас берген дурыс болар.
🙈🙈🙈
Әссаламу'лайкум агайындар осы термелерди мектепте окытса осылармен әр қазақ балға санасында сіңіріп тарбиелесе қазақтык батырлық адамгершилик әулиешилик оралып қазақ ұшпаққа шығар еди қазірде дүниеге батырлар даналар қайта тулар един Ин ша Алла
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
КАЗАХ БАШКУРТ НОГАИ.БИР ХАЛЫК БИР РУ КАЗАХТЫН .👍🇰🇿🇰🇿🇰🇿🇰🇿
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Елді шатастырма өз отбасыңа ие бол алдымен қорғаялсаң башкурт та қырғыз ноғаида талаи бүлік салып соғыс ашып бөлініп ен басқаша болад деп оилаисынба тарихты біліп қайталамау керек қатені
Керемет
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Осындай терме тындасам құрдастарым түсінбиді.
Тупой ларда
Сіздерге рақмет!
Кино түсіру керек қой,6 мың қалмақпен жалғыз өзі
Батырларымызай. Осы жерді бізге сактап акелдыгой🇰🇿🇰🇿🇰🇿🇰🇿
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Ерболат Шалдыбеков мың жасаңыз! Сіздің дауысыңыздай дауыс жоқ!
ЕР Тарғын қазақ
Ты эпос читал ? Там говорится прямо что он Ногай из Кубани
@@aqai64kereit вам Монголам домбра перешла от Ногаев которые откочевали к вам, Эти Эпосы не Общие а именно Ногайские , в эпосе 100раз говориться что Ногай Ер Таргын а бемозглые пишут он Казах, баран перечитай Эпосы и при моменте где пишется что главный герой Ногай головой бейтесь и запоминайте это, нет ни Одного Казахского Эпоса и Батыра Времен Золотой Орды ни ОДНОГО и у Татар нет кстати
@@aqai64kereit В стародавние времена,
Там, где была нугаев страна,
А предком Нугая был Татар
Там, где стольный Сарай стоял.
Там, где вольный Идиль бежал
Там, где город Булга блистал,
Там, где текла Яика вода,
Там, где была Золотая Орда
Там, где жили кыпчак и булгар
Ханствовал над страною татар
Хан по имени Токтамыш.
@@Samurai-z8p Кырткан екенсын, там написано ногайлы, а не ногай, тебе написал, что этот эпос чисто казахский её мы издавали 1862 году в Казани.
Главный герой Алшын
нугайский султанат пшык Алшины вошли в кз ханство вот они бывшие ногайлинцы а те это остатки тойст калмаки @@aqai64kereit
Әйгілі Алтын орда ыдыраған соң, оның территориясында Сібір, Қазан, Астрахан, Қырым, Қазақ және Ноғай хандықтары пайда болды. Сол заманда Едіге батыр бар кезеңде Қазақ пен Ноғай хандықтары жылқысы аралас қойы қоралас, өздері бірге жатып өрген бүтін бір ел болған. Әз-Жәнібек келгеннен соң осы бүтін жұрт Қазақ пен Ноғай болып екіге бөлінді. Екіге бөлінген жұрттың игі жақсылары бірімен бірі құшақтасып көрісіп қоштасқан зауал заман туды. Мұнан кейін күшейе бастаған орыстар ыдыраған Алтын орданың орнына пайда болған алты хандықты ғасырлар бойы қырып жойып, өзіне бағынышты етіп ұстады. Әлі де солай.
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Патшалық Мәскеу өз үстемдігін нығайтудың жаңа жолын тапты. Өзі басып алған халықтарға мүмкіндік бермеу үшін оларды бір-біріне айдап салды. Мұның ең жақсы мысалы 18 ғасырдың басы. Петербордан Ресей шекара командирлеріне жіберілген келесі бұйрықтан көрінеді. [...]. қалмұқтар бізге дұшпандық танытса Қырғыздарды оларға қарсы айдап, жібер. Қазақтар бізге жау болса, оларға қарсы қалмұқтар мен башқұрттарды жібер. Осылайша, орыс әскерлерінің қажеті жоқ. Бір-бірін сындырсын. Осылайша, біз оларға оңай үстемдік ете аламыз. Өзара жау болған қалмұқтар, башқұрттар, қазақтарды осылай басқарамыз талап етіледі.
(Оlcоtt, 2002, Kesіcі, 2003, ss. 77-78).
Едіге батыр Қазақта ғой.
Бауырым Едіге Әмір де, Әмір Темір де Қазақ ұрпағы. Ноғай, Қарақалпақтарда Қазақтардың үш жүзінің барлық руы бар, бірақ сен неге Ноғайсың немесе Қарақалпақсың деп айта алмаймыз. Тарихта үш мәрте бөлінген Қазақпыз. Үш жүзді құрап:" Атамыз Алаш, керегеміз ағаш, Қазақтың баласымыз "-деген қазіргі Қазақтарымызға шүкір дейік.
Түркі баласының барлығы қазақ
@@ТансыкбекЕлемес КАРАКАЛПАК ДЕГЕН УЛТ ЖОК ТУРКИМЕН САРТТАР .
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Ақжүністің сөздері керемет Қане шыққан мүйізің деп
Жақсы бастама екен бәрін тыңдап шығам жарайсыңдар жігіттер!
Рахмет! Тапқан жырлардың барлығын салып жатырмын)))
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Ассалаумағалейкум бауырлар. Мына жерде қате кеттіб айып етпеңіздер. Жырды тыңдап қарасаңыздар Тарғын батыр туралы айтылып жатыр. Шатасып кетіппін. Ер Тарғын жыры бұл жырдың аты. Бүгін Ер Едігені саламын.
қайда сол жырлар?Бітіп қалдыма?
НОГАИ БАШКУРТ КАЗАХ БИР ТУГАН , 👍🇰🇿🇰🇿🇰🇿🇰🇿
👍👍👍👍👍👍
Ер ТАРГЫН Казактын алшындын батыры бай улдан
Көркем жыр
Едиге батир Каракалпактада бар
«Едіге батыр» жыры қазақтарда ғана емес, түркі тілдес халықтардың біразында кездеседі. 1352 ж. Ақ Ордада, Құмкент деген жерде туған. Сол кезде Ақ Орда Алтын Орда хандарының билігінен саяси еркіндігін алып, тәуелсіз Ноғай хандығы болып кеткен болатын. Едіге маңғыт руынан шыққан, жоғары мәртебелі мырзалардың ұрпағы еді. Яғни бұл жырдағы оқиға, Қазақ хандығына дейін болып отыр. Ол кезде Алтын Орда, Ақ Орда деген мемлекеттер болған. Орта Азия мемлекеттері, ішіне қазақ, өзбек, ноғай және тб халықтары кіреді. Сондықтан бауырлар ортақ ата болып есептеледі бәрімізге. Қорқыт ата, Алпамыс сияқты жыр. Алпамыс жырын гуглға терсеңіз, көп елдерде бар екенін байқайсыздар.
Едігенің кезінде қайдағы қалмақтар ?
@@Б.Нурлан Дұрс айтасыз. Компьютерде папкада Ер Едіге деп жазылыпты. Тыңдап қарасам, Ер Тарғын жыры. Ер Тарғын папкасын ашсам, Ер Тарғын жыры тұр. Жазылғнда қате кетіпті. Айып етпеңіздер. Түзеп жатырмын.
мен едіге батырдың ұрпағымын
@@alimatyrsynaly352 уй зяным
ногайлар кеше брах ханан болнып жеке ел болган хак Назар хады кейн оздере хан котерген емеспе !
Қырым хандығының Тарканлық және Союрғаллик жарлықтары бойынша, «Ақ татар» және «қара татар» деп аталуы татар ұлтының ішіндегі феодалдық құрылымнан туындайды. Хандар, ханның бірінші әйелінен туған балалары, хан тұқымынан шыққан ханзадалар, қалғайлар, (тәк ханзада) ру басылары мен олардың ұрпақтары «Ақсүйек татар» деп аталады. Құрылтайда сөз сөйлеуге Ақсүйек мырзалардың құқығы болды. Ақсүйек мырзалар, басқа Ақсүйек мырзалар, хан әулеті қыз алып, беріп жатқан. Қалған қарапайым халықты «қара татарлар» деп атаған. Құрылтайда қара татарлардың сөз сөйлеуге құқығы болмады. Құрылтайда қара татарлардың ішінде «тарқан» атағы бар жауынгерлер ғана сөз сөйлеуге құқылы болды. «Тарқан» атағы соғыстарда үлкен табысқа жеткен жауынгерлерге берілді. «Тарқан» атағы - ханның «Союрғаллық» және «Тарқанлық» жарлығымен берген ең жоғары атағы. «Тарқан» атағын алған Батырдың хан сайлауында да сөз айтуға құқығы бар болған.Таркан атағы атадан балаға өтпейді. Таркан атағы осы атақты алған адамның өмірімен шектеледі. «Тарқан» атағын алған жауынгер 9 қылмыс жасаса да жазалана алмаған. «Тарқан» атағын алған жауынгерді тек Хань ғана жазалай алады.
Ия, Едіге жыры Ноғай мен Қазаққа ортақ жыр, "Қалқаиан-Мамыр" жыры сияқты. Ңоғайлар Қазтуған жырауды да біздікі дейді, оған ешқандай дау жоқ. Едіге Үйсіннің шөбересі Елсау бидің немересі Азық тайпасы Маңғыт руынан. Мен Қазақпын, руым Маңғыт дегендер, тура айтады.
Үйсінмен туыс Алаудан 2231жас -Алшын-ЕлАта-Есентемір, Беріш, Адай ... Қытай мәнжүрлер Елсау, Елюй деп жазады
МАНГЫТ АУЗЫНА САНГЫТ ДЕГЕН ,КОНЫРАТТАН МАНГЫТАИ ДЕГЕН РУ ШЫККАН ,МАНГЫТ ДЕГЕН РУ ЖОК ,КАЛПАКТАР САРТТАР БУРМАЛАП АЛГАН РУДЫ ,КАРАКАЛПАК ДЕГЕН ТУРКИМЕН САРТТАН ТУГАН ЕСЕКТЕР.
НОГАИ ДЕГЕН УЛТ ЕМЕС НОГАИ КОЛЬАСШЫНЫН АТЫМЕН ОРДА КУРГАН ТАБЫН ЕДИГЕ КАЗАХ , БАСКУРТ ДЕГЕН ЖОШЫХАННЫН ЖИЕНИ БОЛГАН КЕИН БАШКУРТ ДЕП АТАЛЫП КЕТТИ НОГАИ ДА УЛТ БОЛЫП КЕТТИ , ,НОГАИДА УИСИН КАНЛЫ РУЫ БАР КАЛГАНЫ ЖУЗГЕ КИРМЕИТИН РУЛАР КИЯТ КОЯС КОСТАНБАЛЫ КАЗАНКУЛАК ТОЛЕНГИТ РУЛАРЫ , БАШКУРТТА ,ТАБЫН ТАЗ ТАМА АРГЫН НАИМАН КЫПШАК РУЛАРЫ БАР КАЗИРДЕ БУРЫНДА КАЗАХТАР БОЛИНИП КАЛГАН АЛТЫН ОРДА ДАН , НОГАИДА УИСИН НОГАИ БАР , КАРАКАЛПАКТА КАНЛЫ УИСИН КЫТАИКЫПШАК МАНГЫТАИ КОНЫРАТ , КИЯТ КОЯС КАЗАНКУЛАК КОСТАНБАЛЫ КАЗАНКУЛАК РУЛАРЫ .
@@bolatbekbukharbayev8659 Маңғытай баба ол Қоңырат бабаның ұрпағы, Қазақтың Орта жүзі. Ал Маңғыт руы Ұлы жүз Үйсіннің Елсау бидің 《Күн би) немересі Азық атадан. Азық атадан Әмір Темір шыққан Барлас руы да тарайды. Маңғыт баба Ұлы жүз, Маңғытай баба Орта жүз. Қарақалпақ арасында Сарттар да бар, ол жағынан сөзіңнің жаны бар.
@@bolatbekbukharbayev8659 Өткенде біреу Қарақалпақтың Қоңыратымын, Алпамыс Қарақалпақ,Арыстан бабта, Қазтуған да Қарақалпақ дейді де, өзі Қоңырат ішінде қай атадансың десем білмейді. Кейін тіке кеттім, Қазақта Алты Арыс Орта жүз дейді Қоңырат, Қыпшақ, Найман, Керей, Уақ, Арғын, ал осының ішінен өз атаңды тауып ал десем, қақпайды. Өйткені Қарақалпақ тарихы Алтын Орда төңірегінен шыға алмай қалған екен, арғы жағын білмейді.
Ер Тарғын қайдағы қырғыз? Ол өзі Ногай жұрт, Алшын емеспа?
Қарақалпақтар қырымнан ерте көшіп кеткен қаракоблокпыз дейді Қыпшақ, Найман, Қоңыратқа қосылған
Отапсын
Ылдидан салса түске озған емес,Ылдидан салса төске озған
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
ТУРАНГА КАЗАХ НОГАИ БАШКУРТ ТУРК ОЗБЕКСТАН КАЗАХТАРЫ , КАРАКАЛПАКТАГЫ КАЗАХ РУЛАРЫ КИРЕДИ , КАЛГАНЫ ТУРКИ ЕМЕС
👍🇰🇿🇰🇿🇰🇿🇰🇿🇰🇿
Ер таргы́н а́ргын гой .
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Алшын
👍👍👍👍👍
Едиге батыр каракалпак халкынын ак мангыт руынан шыккан батыр уактында алтын орданы ийелеген тек каракалпак халкында ак мангыт ру бар..
Шежіре бойынша Алау-Алшын-МанАдай(Маңғыт)-Ноғай-Мұса-Шора-Едіге-Мамай ...
Ұрпақтары қайда болса сол ұлт болады , ал Қарақалпақ ішінде 14тайпа бар Қоңырат, Қыпшақ, Мүйтен т. б.
Едіге батыр заманында Қазақ пен Ноғай және Қарақалпақ деген өзалдына бүтін бір мемлекет дара ұлт болған жоқ. Маңғыт пен тағы басқа рулардың бірлескен одағы ғана болды. Едіге заманында Ноғай мен Қазақ бүтін бір хандық болды. Осы хандықтың құрамында әлі ұлт болып қалыптаспаған қарақалпақтар да болды. Едігеден соң елді басқарған Әз-Жәнібек кезеңінде ғана Ноғай мен Қазақ екіге жарылып, екі мемлекет пайда болады. Ал енді Едіге батырға келер болсақ, руы Маңғыт екен деп, Ноғай мен Қазақ мемлекеттерінен кейін бірнеше ғасырдан соң пайда болған қарақалпақ ұлтынан шықты деу үлкен қателік болады. Себебі Ноғай мен Қазақ елінде де Маңғыт руы бар. Сөздің қысқасы Едіге батырды қазақ пен ноғай және қарақалпақтың әрқайсысының өздеріне қарай тартатын ешқандай да жөні жоқ. Себебі Едіге батыр осы ұлттар әлі өзалдына ел болмастан бұрынғы бүтін бір жұрт болған кезеңде өмір сүрген, түркі жұртына ортақ бір ғана адам.
ОТТАПСЫН КАЛПАК САРТ ТУРКИМЕННЕН ТУГАН САРТТАР БАСЫНА КАРА ТЕЛПЕК КИГИЗИП ЖИБЕРГЕН СОДАН КАРАКАЛПАК .БОЛГАН ТАРИХТА.
ЕДИГЕ ТАБЫН КИШИ ЖУЗ РУЫ.🇰🇿🇰🇿🇰🇿🇰🇿
@@Atlantis.7771 НОГАИ ДЕГЕН КОЛБАСШЫНЫН АТЫ БАШКУРТ ЖОШЫХАННЫН ЖИЕНИ ТАРИТА АЛТЫН ОРДА ЗАМАНЫН ДА БАРИ КАЗАХ БОДИНИП КАЛГАН УЛТ БОЛЫП КОЛБАСШЫНЫН АТЫМЕН КЕТКЕН ,ЕДИГЕ КАЗАХ КОЛБАСШЫ НОГАИДЫН АТЫМЕН ОРДА КУРГАН АЛТЫН ОРДА ДАН БОЛИНИП , ЕДИГЕ ТОКТАМЫСХАНДЫ ОЛТИРГЕН ,ЕДИГЕНИ ТОКТАМЫСХАННЫН БАЛДАРЫ ОЛТИРГЕН КЕК АЛЫП АКЕСИНИН , АЛТЫН ОРДАНЫ БОЛИП АЛГАН ТОКТАМЫСХАННЫН БАЛДАРЫ КОК ОРДА АК ОРДА СИБИР ХАНДЫГЫ ЕТИП , КЕИН АК ОРДА ДАН БОЛИНИП ШЫКТЫ КЕРЕИ ЖАНИБЕКХАН КАЗАХ ХАНДЫГЫН КУРДЫ БАРИ КАЗАХ УШ ЖУЗДИН ЖУЗГЕ КИРМЕТИНИ БАРИ , ОЛ КЕЗДЕ УЩ ЖУЗ ДЕГЕН БОЛГАН ЖОК КАЗАХТЫН РУЛАРЫ БОЛГАН , УШ ЖУЗ ДЕП ТАУКЕХАН ЗАМАНЫНДА ПАИДА БОЛДЫ АРАЛАСЫП ХАНДАРДЫН ИЗИНЕ ЕРИП СОГЫСЫП АРАЛАСЫП ЖУРЕБЕРГЕН БАТЫС ШЫГЫС СОЛТУСТИК ОНТУСТИК ЖЕРИНДЕ ,БАТЫС ЖОШЫ УЛЫСЫ ШАГАТАИ ОНТУСТИК ЖЕРИ УШ ЖУЗДИН РКЫ БАР МОГОЛСТАН ДА , СОЛТУСТУК УГЕДЕИ ХАН БОЛГАН , ШЫГЫС ТОЛЕХАН БАРИ КАЗАХ КАИ ХАН МЫКТЫ СОЛ ХАННЫН ИЗИНДЕ ЖУРГЕН КАЗИРГИ УШ ЖУЗ ДЕП ЖУРГЕН КАЗАХТАР.
Тарғын сынды батырың
Қайтарын жұрттың біледі,
Алладан пәрмен тіледі.
Құйысқанын қысқартып,
Екі айылын бек тартып,
Енді атына мінеді.
«Өлгенім жақсы, Құда деп,
Тоғыз сандай Торғауыт,
Он сандай Оймауыт
Барабан соғып, шың қағып,
Алдымнан әскер жүргізіп,
Бұйым болды бұ да» деп,
Алдалап батыр шабады.
«Жалғыздың жары - Құда» деп,
Сары ала туы салбырап,
Шапты батыр тебініп,
Жалмауыздай емініп.
Сырттағы жүрген әскерге
Қарамайды бұл батыр,
Ішкі қамалға кірді желігіп.
Ер Тарғын Едіге бидің ұрпағы.
❤❤❤❤❤
Кыркыздың ақыны"Енесайдың бойында бугы баккан ел едік"- деген гой.
Брат едге сак .кыргыз казак
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Едіге дегені тыңдай қоймайтын деп едім атын әдейі өзгеріп әр жазатын секілді
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
33мың көрілім болса пікір өте аз ерінеміз ия халқым. Саусақтарың он тонна болсада болмасада лайк баса кетесеміз дұрыс ау болмаса кері лайк
💪💪💪🖐🖐🖐🖐👍👍👍👍
Ногой элинде жана казак элинде кырыз уруусу бар!!! Кыргыздын каны ногойдо да, казакта да, кара калпакта да, башкуртда бар!!! Кыргыз жаман эл эмес!!! Байыркы кыргыз эли го
Кагылайын кыргыз ата бабам али Крымдын,али ногайдын,али туруктун жоун чауп берип журуп азайган экенсин оу.Арбагынардан айланайын ата бабам.Муногу дастанды укканда козумон жаш куюлду.Эр Таргын бабам урпактарын колдоп жатсын.
Не дейд
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Ертарғын Қазақ.
@@aaaaaa-pr5gt Башынан баштап тыңда.
АЛЛА , КАЗАХ ХАЛКЫНА ,ЖЫЛКЫНЫ МИНИП ,АЗЫККА БЕРГЕН , ОРЫСКА АЗЫК ТАМАККА ШОШКАНЫ БЕРГЕН, АРАБ ПАРСЫ ТАЖИК КОЖА САРТТАРГА ,ЕСЕК КАШЫР БЕРГЕН МИСИН ДЕП.
КЫТАИГА БАХА ШАЯН БЕРГЕН.
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
АЛТЫН ОРДАДАН ТАБЫН ЕДИГЕ БАТЫР ,ТОКТАМЫСХАННАН БОЛИНИП НОГАИ КОЛБАСШЫНЫН АТЫМЕН ОРДА КУРГАН ,НОГАИДА НОГАИ УИСИН ,УИСИН КАНЛЫ РУЫ БАР, КАЛГАНЫ ЖУЗГЕ КИРМЕИТИН ТОЛЕНГИТ КАЗАНКУЛАК КОЯСЬКОСТАНБАЛЫ НОГАИ УИСИН КИЯТ КОЯС РУЛАРЫ БАРИ КАЗАХТЫН РУЫ КАЗАХТАР , БАШКУРТ БАСКУРТ ДЕГЕН ,ЖОШЫХАННЫН ЖИЕНИ БОЛГАН ТАРИХТА , БАШКУРТТА КЫПШАК НАИМАН АРГЫН ТАЗ ТАМА ТАБЫН РУЫ ,ОЛАРДА КАЗАХТАР БОЛИНИП КАЛГАН.🇰🇿🇰🇿🇰🇿
БАТЫС ШЫГЫС ОНТУСТИК СИБИР КАЗАХТАР УШ ЖУЗДИН ,ХАНДАРДЫН ЗАМАНЫНДА ЕРИП ЖУРГЕН МОГОЛСТАНДА ШАГАТАИ УЛЫСЫНДА ДА КШ ЖУЗДИН РУЫ ЖУЗГЕ КИРМЕИТИН БАР БПРИ КАЗАХ АЛТЫН ОРДА ДА УШ ЖУЗДИН РУЛАРЫ БАР ЖУЗГЕ КИРМЕИТИНИ БАРИ КАЗАХ ОМБЫ АСТРАХАНЬ САРЫТАУ ОРЫНБОР АЛТАИ БАРИНДЕ УШ ЖУЗДИН РУЛАРЫ КАЗАХ ,ОЛ КЕЗДЕ УШ ЖУЗ ДЕГЕН БОЛГАН ЖОК ,РУЛАР БОЛДЫ КАЗАХТЫН УШ ЖУЗДИН ЕМЕС КАЗАХТЫН ЖЕРИ , УШ ЖУЗ ДЕГЕН ТАУКЕХАН ЗАМАНЫНДА ПАИДА БОЛДЫ , НОГАИ ДЕГЕН КОЛБАСШЫНЫН АТЫ ,БАШКУРТ ЖОШЫХАННЫН ЖИЕНИ КОЛБАСШЫНЫН АТЫ ТАРИХТА , ОЗБЕКХАН УРЫСХАН АЛТЫН ОРДА ХАНЫ , УРЫСХАННАН ЖАНИБЕКТИН АКЕСИ БАРАКХАН БАРАКХАННАН ЖАНИБЕК ТУГАН УРЫСХАННАН КЕРЕИХАН , ОЗБЕКХАННАН ШИБАН АБУЛХАИЫРХАН АК ОРДА ХАНЫ НЕМЕРЕ КЕРЕИ ЖАНИБЕКПЕН ШЫНГЫСХАН УРПАКТАРЫ , ТАККА ТАЛАСЫП БОЛИНГЕН КЕРЕИ ЖАНИБЕККЕ ЕРГЕНИ КАЗТУГАН ЖЫРАУ НОГАИ ЕРМЕГЕНИ КАЛДЫ ЖЕМ БОЛЫП КАЛМАК ПЕН ОРЫСКА ,БОЛИНГЕНДИ БОРИ ЖЕИДИ ДЕМЕКШИ , НОГАИДА УИСИН КАНЛЫ,РУЫ БАР ЖУЗГЕ ЕИРМЕИТИН РУЛАР ТОЛЕНГИТ КИЯТ КАЗАНККЛАК КОЯС КОСТАНБАЛЫ РУЛАР , КАЗИРДЕ , БАШКУРТТА АРГЫН КЫПШАК НАИМАН ТАЗ ТАМА ТАБЫН РУЛАРЫ БАР , КАРАКАЛПАКТА УИСИН КАНЛЫ КИЯТ КЫТПИКЫПШАК ЕОНЫРАТ МАНГЫТАИ ЖУЗГЕ КИРМЕИТИН ЕИЯТ КОЯС КАЗАНКУЛАК КОСТАНБАЛЫ РУЛАР БАР , ТКРКИСТАНДА БУЛК ШЫГАРГАН ТАШКЕНТТЕ , КИЯТ КАНЛЫ КОНЫРАТ ЖУЗГЕ КИРЕТИНИ КИРМЕИТИНИ БАР ТУРСЫНХАНГА ЕРИП , БУЛИКШИ РУЛАРДЫ ,ЕСИМХАН КУЫП ШЫККАН ХОРЕЗИМ ШЕКАРАСЫНА ТУРКИМЕННИН КАРА ТЕЛПЕК БАС КИИМНИН КИГИЗГЕН ЖАЗАЛАП ,ТУРСЫНХАНДЫ ОЛТИРИП , КЕИН ТУРКИМЕН ЖЕРИНДЕ КАРА БОРИК КИГЕННЕН КАРАКАЛПАК АТАНДЫ , ОЗБЕКХАННЫН АТЫМЕН КЕТКЕН КАЗАХТАР РУЛАРЫ УШ ЖУЗДИН , КАЛГАНЫ БАБЫР САРТ АУГАН ТАДЖИКТЕР , ОЗБЕК БОЛЫП ЖУРГЕНДЕР , ХРУШЕВТИН КЕЗИНДЕ ,КОНАНВТЫН ОРНЫНА КЕЛГЕН САРТ УИГЫР ЮСУПОВ ДЕГЕН ,КАЗАХСТАН БАСШЫСЫ БОЛЫП ЕКИ ЖЫЛ ,ОЗБЕКХАННЫН АТЫМЕН , ОЗБЕК ДЕП ЖАЗДЫРТЫП ЖИБЕРГЕН ,САМАРХАНД ТАШКЕНТ АЛМАЛЫК КАЗАХТАРЫН ДА , АУГАН ТАДЖИК САРТТЫ ДА .
Буны бала кезимтзде отан согысынын ардагер мугалими 73 ши жылдары айтушы еди бул эпос жырлары ер таргын бахадур батарейка жыры
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
МАНГЫТАИ ДЕГЕН КОНЫРАТ ОРТА ЖУЗ РУЫ, МАНГЫТ ДЕГЕН РУ ЖОК БУРМАЛАП АЛГАН САРТ КАЛПАК ТУРКИМЕН.
Кыргыздын.уурусу.мангыт
Кара.мангыт.ак.мангыт.деп
Айтылат.билип.жургуло.
Ер тарғын сонда қырғыз юолып кетті ма?
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан. Қазақты 150 жыл бойы алалмаған. Қазақты алған соң Өзбек, Түркмен, Қырғызды, Тəжікті 10 жылда басып алған орыстар.
Апырым-ай.Қанар емеспін мына жырға.
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
ЖЕР КАЗАХТЫН ЖЕРИ , ОМБЫ ОРЫНБОР САРЫТАУ АЛТАИ АСТРАХАНЬ ,САМАРХАНД ТАСКЕНТ АЛМАЛЫК МОГОЛСТАН ,КАЗАХТЫН ЖЕРИ , САРТ ТАДЖИК АУГАН КАНГЫБАС САРТТЫН ЖЕРИ ЕМЕС.
Орындап жатқан кім?
Бараба́н. Из тюркского «балабан», «дарабан» - так в тюркских языках именуется этот музыкальный инструмент. Интересно вот что: наше «барабанщик», весьма возможно, было произведено не внутри русского языка от уже обрусевшего слова «барабан», а при заимствовании от соседей-тюрков уже готового их слова «дарабанчы́» - «тот, кто играет на барабане»; оно-то и было превращено в «барабанщик» (ср. «бумага - бумажник»).
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Ол замандарда казах кыргыз ногай каракалпактар бир болды гой. Уакыт откен сайын балаларымыз да болек турады, бири алматы га бири астанага бири атырауга дегендей
Қазақ барабан демейді, дауылпаз дейді!
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Ер Таргынды қырғыз дегені нес, Алшын
бул жырлар орыс заманнда жазлды хатталды 1770 жылдан бастап орстар бызды хатка киргиз деп тусырды адейы !! Сол атпен каншама енбектер жазлды Оз колмызбен де одан шатасатын тукте жок ол кезде кыргыз дегенны кобы казакка тан дуние ! кыргзыдыр тек орстармен барыс келсты 1800 жылдар жандандаргын !! 1840 тан бастап орстка согссыз бас йген кыргыз журты !
Кыргыздан 100 жыл мурун силер баш ийгенсинер.
Киргиз деп эмес,силерди киргиз-кайсак деп айтышкан.
Ертарғын Естерек әкесі, кіші жүз құрамындағы Қырғыз руынан екені айтылады.
Алдыңғы төрт бөлімнен тұратын комментарийді қарай отырыңыздар.
КОММЕНТАРИЙДІҢ 1 БӨЛІМІ.
Ер Тарғын» жыры оқиғасына қатысатын тұлғаларға қарағанда, XVI-XVII ғасырлар арасында шыққан батырлар жырларының тобына жатады. Жырдың мазмұн оқиғасы, бір жағынан, Астрахан хандығының құлауымен, екінші жағынан, қалмақтардың Еділ, Жайық бойына келіп, ноғайлы-қазаққа шабуыл жасауымен байланы-сады. «Ер Тарғын» жырының осындай тарихи оқиғадан туған шығарма екенін жырдың өз сөздері де көрсетеді.
Жырға негіз болған оқиға қалмақтардың Еділ, Жайық бойына келіп, ноғайлы-қазақтармен жер үшін жауласуы, оған қарсы Қырымнан әскер шығуы. Мұндай оқиғалар, көбінесе XVI ғасырдың соңында, XVIII ғасырдың бас кезінде болған.
Тарихи фактілерге қарағанда, қалмақтардың Еділ, Жайық бойына келіп, ноғайлы-қазақтармен көршілес оты-руы - XVII ғасырдың жиырмасыншы жылдары.
Жырда айтылатын торғауыт қалмақтардың шығыстан (Тарбағатай, Іле бойынан) Еділге қарай өрлей келіп отыруы - қазақ жырларында «құба қалмақ» аталған ойрат-жоңғар-лардың кезі. Жоңғарлар XVII-XVIII ғасырларда Орта Азия-дағы мықты жұрттың бірі болып, қазақтарға да күш көр-сететін болған. Қалмақтың торғауыт дейтін бір руын бас-қаратын «Қараүлек» қоңтажы өз елінен жіктеле көшіп, қазіргі Қостанай облысы мен Жайық өзенінің арасынан қоныс алады. Бұл - Еділ мен Арал теңізінің арасын қо-ныстайтын «он сан ноғай» аталған Ноғайлы-Қазақ ұлыс-тарының қатты күйзелушілікке ұшыраған кезі. Осы кезде бұларды, бір жағынан, Оралдағы башқұрттар мен Еділ бойында басқа жұрттар, екінші жағынан, осы айтқан қалмақтар қыспаққа алады. Бұрын қыпшақ өлкесінің байырғы халқы болған осы тәрізді көрші елдердің қыс-пағында шапқыншылыққа ұшырап, қатты күйзелушілік көрген соң, әр ру бірінен-бірі бөлініп, қоныс іздеп, тұс-тұс жаққа боса бастайды. Біреулері Еділден өтіп, Солтүстік Кавказ, Кубан өлкесіне, біреулері Маңғыстау, Қарақұм жер-леріне барады. Ең соңында, XVII ғасырдың басында Еділ мен Сырдарияның арасын қоныстап отырған ноғайлы жұрты босып, әр жаққа бытырайды. Сөйтіп, ноғайлының осы сияқты босқыны сол кездегі халық жырларының көбіне сарын болады. Сондай тарихи оқиғамен байланысқан жыр-дың бірі - «Ер Тарғын».
Осы айтқан XVII ғасырдың басында ноғайлы-қазақ басы-нан кешірген оқиға елдің есінде берік сақталып, жырлардың көбінде аңыз болып айтылады. Мысалы, «Ормамбет би өл-генде, он сан ноғай бүлгенде» сияқты аңыздар Ормамбет-тен соң Ноғайлы ұлысының бытырап кеткенін ишаралайтын бұқара мұңы тәрізді. Және осы оқиғаға байланысты Каспий теңізінің жағасындағы қазақтарда әлі күнге дейін «Ноғай-лының босқыны» дейтін мұнды күй де тартылады. Бұл келтіргендер де «Ер Тарғын» жырының бір сарыны болатын сияқты.
XVI ғасырдың басында Ноғайлы ұлысының күйзелу-шілікке ұшырағанына Ер Тарғынның мына толғауы мысал бола алады:
Бұлғыр-бұлғыр, бұлғыр тау,
Бұлдырап тұрған Қоңыр тау.
Қаптай қонар елім жоқ,
2 БӨЛІМ
Ел таптырар ма екенсін...
«Ер Тарғын» жырының XVI ғасырдың соңғы кезіндегі оқиғадан туған жыр екенін, әсіресе, жырдың өз мазмұнынан да байқауға болады. Еділ, Жайық бойындағы «он сан ноғайлы» жұртын қорғауға Қырымнан қол шығады. Мұның тарихи шындыққа тура келетіндігі байқалады. Өйткені, Қырымнан Еділ-Жайық бойына әскер шығуы ХVI ғасырдың 70 жылдары болған. Бұл оқиға Астрахан хандығының құлауымен байланысады. 1569-1609 жылдар арасында Қырымнан Еділ, Жайық бойындағы ноғайлыны қорғау үшін екі-үш рет қалың әскер шыққаны тарихта белгілі. Бұл орыс тарихындағы «аласапыран заманның» кезі (смутное время). Қырымнан шыққан сол көп қолдың бірі Ақша ханның әскері болу керек. Олай болса, оның қол басшысы - Ер Тарғын.
Иван Грозный 1560 жылдары Астрахан хандығын тегіс өзіне қаратып, ноғайлы жұртын бағындырып тұрса да, 1570 жылдары «аласапыран заманда» ноғайлылар қайтадан көтеріліп, Астрахан хандығын бұрынғы қалпына түсірмек болады. Бұл кезде ноғайлының басшылары Жаңбыршы, Мамай, одан кейін Ормамбет, Естерек Қырымға әлденеше рет кісі жіберіп, әскер, қару-жарақ сұратып отыратын-ды. «Ер Тарғын» жыры осы кезеңнің бір оқиғасын қамтитын жыр болуға ықтималы бар.
Жырда айтылатын Ақша хан Қырым тарихында белгілі Дәулеткерей дейтін кісінің екінші аты. Қырымнан Еділ, Жайық бойына көп әскер жіберіп, қалмаққа, Иранға, Мәскеу мемлекетіне қарсы тұрған көбінесе, осы Дәулеткерей бола-тын. Жырдың мазмұнын тарихи фактілермен салыстырып қарағанда, жырда айтылатын Ақша ханның Дәулеткерей екені байқалады. Бірақ, Дәулеткерей мен Ер Тарғынның за-маны бір емес. Дәулеткерей - Естерек, Қарасай, Қазилар-дың кезінде болған адам. Ер Тарғын одан 30-40 жыл кейін болса да, жыр Дәулеткерей тұсындағы оқиғаны «Ер Тарғын-ға» сыйдырып айтатын сияқты. Осы сияқты фактілерге қарағанда, «Ер Тарғын» жыры XVI ғасырдың соңғы кезінде Астрахан хандығының құлауына байланысты және XVII ға-сырдың басында ноғайлы-қазақ пен қалмақтың қоныс та-ласына байланысты туған жыр екені көрінеді.
Ноғайлы-қазақ пен қалмақтың Еділ, Жайық бойына таласын тұспалдайтын жырдың мынадай жері бар:
«Ол уақытта Қырымның ар жағында «он сан оймауыт, тоғыз сан торғауыт» деген екі ханның елі бар еді. Осы екі елді алам деп Ақша хан талап етіп аттанды. Тарғын Ақша ханның қолымен бірге аттанды. Әскер торғауыттарға барып жеткен соң, торғауыттар дабыл қағып, неше мың қол шығып, соғыс қылды. Жер бетінде қан сел болды...». Бұл оқиға қалмақтың Жоңғариядан көтеріліп Еділ, Жайық бойына келген XVI ға-сырдың соңы, XVII ғасырдың бас кезі. «Ер Тарғын» жырының осы оқиғадан туғанын жырда айтылатын адам аттары да бекітеді.
Онан соң бірсыпыра жырларда Ер Тарғынды Естеректің баласы дейді. Олай болса Естерек - тарихта белгілі адам. Тарихи жазулар мен архивтерде Естерек би туралы талай мағлұмат кездеседі. Естерек жырда айтылатын Ормамбет бидің інісі, Дінахмет деген кісінің баласы. Бұлардың бәрі атақты Едіге батырдың ұрпақтары. Естерек би XVII ғасырдың басына дейін Ноғайлы ұлысын басқарып, 1609-1614 жылдары орыс тарихына белгілі Заруцкий жорығына қатысқан кісі. Естерек би алғашында Заруцкийдің кім екенін білмей қарсы тұрса да, артынан оған қосылып, Заруцкиймен бірге толқын шығаруға қатысады. Бұл туралы Соловьев «Ресей тарихы» кітабында былай деп жазады: «Аласапыран заман» кезінде ноғайлының биі Естерек еді. Мәскеу патшалығына қарсы болып, бүліншілік шығарған Заруцкий Астраханға барып, Естерек биге қарсы болды. Тұтқында отырған Жанарыстанды шығарып, қасына ертіп алады. Мәскеу мемлекеті мұны біліп, Еділдегі қазақ-орыстар мен ноғайлының биі Естерекке хат жазып, «Заруцкийге қарсы болыңдар», - дейді. Бірақ, Естерек Заруцкийге қарсы бол-мады. Ол алдында Заруцкийдің кім екенін білмей, онымен жауласса да, артынан онымен дос болып, Заруцкийді нандыру үшін оған балаларын аманатқа берді. Жаз шыға Заруцкий бар ноғайлыны ертіп Самар қаласын шабуға аттанды. Жазғытұры Еділдің суы тасып жатқанда Заруцкий ноғайлыларды ертіп, қайықпен жоғары өрлеп, Самар қа-ласын шапты. Ноғайлыларға жергілікті саудагермен Бұқара-дан бұл әкеп жатқан «саудагерлерді талатып, олжалауға ерік берді». Тарихтың айтуынша, Заруцкий Естерек сияқты ноғайлы-қазақ батырларының көбімен тегіс істес болып, жорықтарда бірге болып ойын-сауығы жарасқан адам.
Тарғын батырдың әкесі Естерек бидің тарихтағы ісі осы.
Тарғынның әкесі Естерек екені Мұрат ақынның «Үш Қиян», «Шәлгес» деген жырларында да айтылады:
3 БӨЛІМ
Қара құнан Қалдыбай,
Жаңғыз ағаш Жақсыбай,
Күліктің ұлы қарт Қожақ,
Естерек ұлы Тарғынның
Тарылғанда ақыл сұрай жеткен жер...» («Үш қиян»)
«...Ол кісінің ішінде
Алғыдан жалғыз аттанған
Естерек ұлы Тарғын бар...»
Тарғын батыр тарихта болған Естеректің баласы екен-дігін «халық ойдан шығарды» деуге болмайды. Ол ғасырдан ғасырға ауысып, ел аузында айтылып келген тарихи шын-дық. Жырда Ер Тарғынды «Қарасай ұлы Көбекке туысқан»,- деп айтады. Көбектің арғы аталары - Орақ, Мамай XVI ға-сырдың орта кезіне дейін жасаған, ал Қарасай Ер Тарғын-ның әкесі Естерекке замандас болған кісі. Екінші жағынан жырда Тарғын Қарасай ұлы Көбектен үлкен, аға батыр ретінде айтылса, «Қарасай» жырында ол кіші батыр ретінде айтылады:
«Айналайын, Қарасай,
Сенің қасыңда мен болсам,
Қалмақты жаулап аласың...»
Бұған қарағанда, жырдың мазмұны бір кездегі Қарахан уақытына байланысып, бұларға қатынасқан адамдардың аттары ұмытылмай, сақталып келгендігі байқалады.
Ер Тарғынның Қырымда жүріп торғауыт қалмақтарға аттанғанын жыр былай дейді: «Ерте заманда Тарғын деген ер болыпты. Елінде кісі өлтіріп, қылмысты болып, қырық сан Қырым жұртына кетіпті. Ол уақытта Қырымда Қырық хан бар екен, Қырық ханның үлкені Ақша хан екен. Тарғын осы Ақша ханның елінде жүреді.
Ол уақытта «Он сан оймауыт, тоғыз сан торғауыт» деген екі ханның елі бар еді. Осы екі елді алам деп Ақша хан талап етіп аттанды.Тарғын ешбір адам жүр демей-ақ, көппен бірге аттанып кетті». Мұндағы «Он сан оймауыт, тоғыз сан торғауыт» жоғарыда айтқандай Еділ, Жайық бойына ауып келген қалмақтардың рулары болса, «Қырымдағы қырық ханның үлкені - Ақша хан» дегені тарихқа белгілі Дәулеткерей. Расында, XVI ғасырдаң екінші жартысында бұл Дәулеткерейдің Қырымда үлкен хан болғаны белгілі.
Мұның Еділ бойына қалың қол шығарып, уақытша Астрахан хандығын (Ноғайлы-Қазақ ұлысын) өзіне қаратуы 1573-1577 жылдары еді. Жырда Ер Тарғынның жұртшылық ісімен қатар Ақша ханның қызы Ақжүніске үйленгені айтылады.
4 БӨЛІМ
Тарғын батырға сүйсініп қосылып, серік болған Ақжүністі жыр былай деп суреттейді:
«Ақша ханның бір қызы бар еді,
Шашын талдап тараған.
Бет ажарын қарасаң,
Арпа, бидай ақ ұндай,
Қас жадайы керілген,
Кірпігі оқтай тізілген,
Қараған кісі үңілген.,
Қолаң шашты қой көзді,
Ақжүніс атты қыз еді...»
Ер Тарғын Ақжүністі алып, Қырым-нан қашып, Еділ бойындағы өзінің ноғайлы жұртына келеді. Жырдың бұл жері Едігенің Тоқтамыс ордасынан қа-шып, Сәтемірге барғанына ұқсайды. Бұған қарағанда, «Ер Тарғын» жыры-ның соңғы жартысы не бүтіндей «Едіге» жырынан алынған, не «Ер Тарғын» жы-рын шығарған ақын «Едіге» жырына қатты еліктеген деп жоруға болады. Бұл жырда Сыпыра жыраудың аты аталуынан да көрінеді. Бірақ, Сыпыра жырау Ер Тарғынмен туыстас емес, ол «Едіге» жырында айтылатын XIV-XV ғасырдағы қыпшақ жұртының атақты жырауы, ақылгөй қариясы.
Ер Тарғын» жырының Едіге жы-рымен ұқсас жерлері мынадан көрі-неді:
«Мен кетемін, кетемін,
Ай далаға кетпеймін,
Айналып Еділ өтемін,
Қадір білмес сен итке,
Қарашы болып не етемін»
«Ер Тарғын» жырының бұл жері Едігенің Жамбайға айтқан сөзі сияқты. Одан соң:
«Тарғындайын батырға
Жиылып бәрің барыңыз.
Қараң түгіл ханыңыз
Батырды еске алыңыз,
Етегіне бас салынып,
Егер кетсе еліне,
Тату болып қалыңыз.
Буырқанып, бұрқанса,
Мұздай темір құрсанса,
Жыртпай кетпес жағаңды,
Жаңылтар, келсе тобаңды...» - дейтін жері Сыпыра жыраудан Едіге жөнінде Тоқтамысқа айтқан сөзі сияқты.
«Ер Тарғын» жыры қазақтың ба-тырлар жырының ең көркемінен са-налады. Жырдың мазмұны қандай ма-ғыналы, тарихи бағалы болса, тіл көр-кемдігі де сондай шебер құрылған. Соғыс суреті, Ақжүністің, Боз Тарлан-ның сипаттары, батырдың Боз Тарлан-мен сөйлесетін жерлері өте әсерлі түрде, мейлінше шебер суреттеледі.
«Ер Тарғын» жыры 1860 жылы Қазанда басылып шықты. Оны бірінші рет бастырып шығарған белгілі Н.И.Ильминский. Одан кейін «Ер Тарғын» жырын академик В.В.Радлов өзінің «Қазақ әдебиетінің үлгісі» (III том) деген жинағына кіргізді. В.В.Радловтан көшіріліп, 1923 жылы Мәскеуде «Батырлар» жинағында ба-сылды. Ақыры, 1939 жылы «Батыр-лар» жинағында басылды.
«Ер Тарғын» жырының осы ба-сылғандарының бәрі де Марабай ақын айтқан түрі. Бұдан басқа «Ер Тарғын» жырының КСРО Ғылым академиясының Қазақстандық филиалында екі-үш түрі бар.
Әлкей МАРҒҰЛАН
(Шығармалары - Алматы:
«Алатау» баспасы, 2007-III том
3 БӨЛІМ
Қара құнан Қалдыбай,
Жаңғыз ағаш Жақсыбай,
Күліктің ұлы қарт Қожақ,
Естерек ұлы Тарғынның
Тарылғанда ақыл сұрай жеткен жер...» («Үш қиян»)
«...Ол кісінің ішінде
Алғыдан жалғыз аттанған
Естерек ұлы Тарғын бар...»
Тарғын батыр тарихта болған Естеректің баласы екен-дігін «халық ойдан шығарды» деуге болмайды. Ол ғасырдан ғасырға ауысып, ел аузында айтылып келген тарихи шын-дық. Жырда Ер Тарғынды «Қарасай ұлы Көбекке туысқан»,- деп айтады. Көбектің арғы аталары - Орақ, Мамай XVI ға-сырдың орта кезіне дейін жасаған, ал Қарасай Ер Тарғын-ның әкесі Естерекке замандас болған кісі. Екінші жағынан жырда Тарғын Қарасай ұлы Көбектен үлкен, аға батыр ретінде айтылса, «Қарасай» жырында ол кіші батыр ретінде айтылады:
«Айналайын, Қарасай,
Сенің қасыңда мен болсам,
Қалмақты жаулап аласың...»
Бұған қарағанда, жырдың мазмұны бір кездегі Қарахан уақытына байланысып, бұларға қатынасқан адамдардың аттары ұмытылмай, сақталып келгендігі байқалады.
Ер Тарғынның Қырымда жүріп торғауыт қалмақтарға аттанғанын жыр былай дейді: «Ерте заманда Тарғын деген ер болыпты. Елінде кісі өлтіріп, қылмысты болып, қырық сан Қырым жұртына кетіпті. Ол уақытта Қырымда Қырық хан бар екен, Қырық ханның үлкені Ақша хан екен. Тарғын осы Ақша ханның елінде жүреді.
Ол уақытта «Он сан оймауыт, тоғыз сан торғауыт» деген екі ханның елі бар еді. Осы екі елді алам деп Ақша хан талап етіп аттанды.Тарғын ешбір адам жүр демей-ақ, көппен бірге аттанып кетті». Мұндағы «Он сан оймауыт, тоғыз сан торғауыт» жоғарыда айтқандай Еділ, Жайық бойына ауып келген қалмақтардың рулары болса, «Қырымдағы қырық ханның үлкені - Ақша хан» дегені тарихқа белгілі Дәулеткерей. Расында, XVI ғасырдаң екінші жартысында бұл Дәулеткерейдің Қырымда үлкен хан болғаны белгілі.
Мұның Еділ бойына қалың қол шығарып, уақытша Астрахан хандығын (Ноғайлы-Қазақ ұлысын) өзіне қаратуы 1573-1577 жылдары еді. Жырда Ер Тарғынның жұртшылық ісімен қатар Ақша ханның қызы Ақжүніске үйленгені айтылады. Тарғын батырға сүйсініп қосылып, серік болған Ақжүністі жыр былай деп суреттейді:
«Ақша ханның бір қызы бар еді,
Шашын талдап тараған.
Бет ажарын қарасаң,
Арпа, бидай ақ ұндай,
Қас жадайы керілген,
Кірпігі оқтай тізілген,
Қараған кісі үңілген.,
Қолаң шашты қой көзді,
Ақжүніс атты қыз еді...»
Ер Тарғын Ақжүністі алып, Қырым-нан қашып, Еділ бойындағы өзінің ноғайлы жұртына келеді. Жырдың бұл жері Едігенің Тоқтамыс ордасынан қа-шып, Сәтемірге барғанына ұқсайды. Бұған қарағанда, «Ер Тарғын» жыры-ның соңғы жартысы не бүтіндей «Едіге» жырынан алынған, не «Ер Тарғын» жы-рын шығарған ақын «Едіге» жырына қатты еліктеген деп жоруға болады. Бұл жырда Сыпыра жыраудың аты аталуынан да көрінеді. Бірақ, Сыпыра жырау Ер Тарғынмен туыстас емес, ол «Едіге» жырында айтылатын XIV-XV ғасырдағы қыпшақ жұртының атақты жырауы, ақылгөй қариясы.
Ер Тарғын» жырының Едіге жы-рымен ұқсас жерлері мынадан көрі-неді:
«Мен кетемін, кетемін,
Ай далаға кетпеймін,
Айналып Еділ өтемін,
Қадір білмес сен итке,
Қарашы болып не етемін»
«Ер Тарғын» жырының бұл жері Едігенің Жамбайға айтқан сөзі сияқты. Одан соң:
«Тарғындайын батырға
Жиылып бәрің барыңыз.
Қараң түгіл ханыңыз
Батырды еске алыңыз,
Етегіне бас салынып,
Егер кетсе еліне,
Тату болып қалыңыз.
Буырқанып, бұрқанса,
Мұздай темір құрсанса,
Жыртпай кетпес жағаңды,
Жаңылтар, келсе тобаңды...» - дейтін жері Сыпыра жыраудан Едіге жөнінде Тоқтамысқа айтқан сөзі сияқты.
«Ер Тарғын» жыры қазақтың ба-тырлар жырының ең көркемінен са-налады. Жырдың мазмұны қандай ма-ғыналы, тарихи бағалы болса, тіл көр-кемдігі де сондай шебер құрылған. Соғыс суреті, Ақжүністің, Боз Тарлан-ның сипаттары, батырдың Боз Тарлан-мен сөйлесетін жерлері өте әсерлі түрде, мейлінше шебер суреттеледі.
«Ер Тарғын» жыры 1860 жылы Қазанда басылып шықты. Оны бірінші рет бастырып шығарған белгілі Н.И.Ильминский. Одан кейін «Ер Тарғын» жырын академик В.В.Радлов өзінің «Қазақ әдебиетінің үлгісі» (III том) деген жинағына кіргізді. В.В.Радловтан көшіріліп, 1923 жылы Мәскеуде «Батырлар» жинағында ба-сылды. Ақыры, 1939 жылы «Батыр-лар» жинағында басылды.
«Ер Тарғын» жырының осы ба-сылғандарының бәрі де Марабай ақын айтқан түрі. Бұдан басқа «Ер Тарғын» жырының КСРО Ғылым академиясының Қазақстандық филиалында екі-үш түрі бар.
Әлкей МАРҒҰЛАН
(Шығармалары - Алматы:
«Алатау» баспасы, 2007-III том
АЛМАЛЫК ТАСКЕНТ САМАРХАНТ КАЗАХТЫН ЖЕРИ ТАШКЕНТТЕ БУРЫНДЫКХАН ТУРСЫНХАН ЕСИМХАН ТОЛЕ БИ ЖАТЫР ,САМАРХАНДТА КИШИ ЖУЗ ТОРТКАРА РУЫ АЛИМ ЖАЛАНТОС БАТЫР , НУРАТА ДА АИТЕКЕ БИ ЖАТЫР.
Едге казак кандарна жатадгой
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Неге қыз айтып кеті түсүніксіз
Құйылған таудан аққан бұлақтай сайраған жыржыларай, атқылаған оқтайсыңдар. Сол кездегі өмірде солайма еді, әлде!?!
Қазақты 150 жыл бойы алалмаған. Қазақты алған соң Өзбек, Түркмен, Қырғызды, Тəжікті 10 жылда басып алған орыстар
КАЛПАКТЫ ТУРКИМЕН САРТ ТУГАН КАРАКАЛПАК САРТТАР.
Эпосту угуп туруп деле Эр Таргын казак деп талашканыңар кызык экен,баурлар.😂✌️
Ертарғын Алау батырдын үрпағы болса қалай Қырғыз болады Ертарғын жыры Қырғыздын емес Ноғайлынын жыры Қырғыздар өтірік таласпандар Алау батырдын тікелей үрпақтпры кәжіргі қазақтын кіші жүзіне кіретін Әлім ұлы мен Он екі ата Байұлы сондықтан таласудын керегі жоқ біз барып Қырғыздын манасына талссақ жақсыма сендерге
@@НурланТюшин" Ертеде кыргыз заманында бир Таргын деген батыр өзүнүн кыргыз калкынан киши өлтүрүп,ханына кылмыштуу болуп качыптыр"Эпосту окуп чык,анан айтасың.😂😂😂
@@НурланТюшин Манасты сен талаша албайсың,себеби Манасчылар бир гана кыргыз элинде төрөлөт,бул феноменди түшүндүрүү кыйын.☝️
Ер тарғын батыр жыры бұрмаланған Мұрын жыраудын жырында Қырғыздеп айтпаған жырдың түп нұсқасында Мұрын жырау жырлаған Ноғйлынын Алшын тайпасы деп жырланады Ер тарғыннан хан кімшін дегенде Ноғаймын дейді жырда онда Қырғыз деген сөз жоқ
@@НурланТюшин Ким кыргыздар бурмалаганбы?😂😂😂
ОТИРИК ОЗБЕКТИН АТЫН ЖАМЫЛГАН ,АУГАН ТАДЖИК САРТТАР КОЖА ТАЖИКТЕР ИУРКИМЕН САРТТАР СЕНДЕР ,КАЗАХТЫН ТАРИХЫНДА ЖУМЫСТАРЫН БОЛМАСЫН МОЛАНДЫ АРИ САЛЫНДАР ТЕКСИЗ САРТ ПАРСЫЛАР.
КАРАКАЛПАКТЫН ИШИНДЕГИ КАНЛЫ УИСИН КЫТАИКЫПШАК КОНЫРАТ МАНГЫТАИ ,ЖУЗГЕ КИРМЕИТИН РУЛАР КИЯТ КОЯС КАЗАНККЛАК КОСТАНБАЛЫ ОЛАРДА КАЗАХТАР , КАЛПАКТАР САРТТАР.
Ер Тарғын Қырғыз болған екен го біомеппін, Мейлі қай ұлт болсада Ортақ бабамыз.
ШИБАН АБУЛХАИЫР АК ОРДА ХАНЫ ШЫНГЫС ТУКЫМЫ , ТАРИХТА КАЗАХ , САМАРХАНДТА АМИР ТЕМИР НАИМАН РУЫ АУЛЕТИН ЖАУЛАП , АРАСЫНДАГЫ БАБЫР САРТТАРДЫ АУГАН ЖЕРИНЕ КУЫП ШЫККАН , ТАРИХТА ,АМИР ТЕМИРДИН НЕМЕРЕ КЫЗЫ РАБИЯ БЕГИМДИ ТОКАЛДЫККА АЛГАН ТАРИХТА , САМАРХАНДТА ШИБАН АБУЛХАИЫРДЫН НЕМЕРЕСИ БАСКАРДЫ , ЖАНИБЕКХАННЫН БАЛАСЫНАН БОЛЕСИНЕН СУРАП АСКЕР , БАБЫР САРТТЫ КУЫП ТАДЖИК АУГАНДЫ АУГАН ЖЕРИНЕ КУГАН ТАЗАЛАП ,КЕИН ЕСИМХАН ТУРСЫНХАН ТАУЕКЕЛХАН ЗАМАНЫНДА , ЖЫЛАП ЕНИРЕП САУДА ИСТЕИМИЗ ДЕП КАИТЫП КЕЛГЕН ,РУХСАТ СУРАП ,КАНГЫБАС САРТТАР.
Он сан оймауыт, тоғыз сан торғауыт бұлар қалмақтар емес пе? Қырымның қырық батырлары түркілер ме? Солардан шықан ноғайлар ма? Әлде қазақтар ма? Кімдер бұлао?
ол кезде қазақта ноғаи атанған, Еркөкше, Ерқосаи бар
Азыр.дкле.квзактардв.кыргыз.
Ото.коп.
казак жруты - аккорда +маглулсан+ ногайлы+ сыбыр кошым елы+ ослардын бары колсып казак болган ! казак демек дешты кыпшак алтын орда демек!!
Қырымның қырық батыры түгел ноғай
Арбактуу баатыр Эр Таргын. Арбагында колдоп жүрсүн.
Мына қатын әй әй әй деп ит қуған ешкідей бақырды ау
ШИБАН АБУЛХАИЫР АК ОРДА ХАНЫ ШЫНГЫСХАН ТУКЫМЫ КАЗАХ, УРЫСХАН ТУКЫМЫ КЕРЕИ ЖАНИБЕКХАН МЕН НЕМЕРЕ АТАЛАСТАР ШИБАН АБУЛХАИЫРМЕН ХАНДЫККА ТАЛАСЫП БОЛИНГЕН ,ОЗБЕКХАН УРЫСХАН ШЫНГЫСХАН ТУКЫМЫ АЛТЫН ОРДА ХАНДАРЫ ТАРИХТА.
Едіге батыр қазақтың батыры, қырғызы нес,, қуама мынау
Айнанвйын.кыргыздарым.
Қырғызда Мұңал( Моол)-Жәдігер, Байшағыр, Қыдырша рулары Маңғыт-Ноғаймен туыс,Арғында Қырықмылтық, Қыпшақ, Найманда Сарғалдақ бар ...
@@ЖакыпбекАсанов КЫРГЫЗДАР КЫТАИДАН КЕЛГЕН РУ ЖОК ОЛАРДА ШАМАНДАР , КЫРГЫЗДАРДЫ ,КЫТАИДАН , ШЫНГЫСХАН НЕМЕРЕЛЕРИ КУБЫЛАИ МЕН МОНКЕХАН АКЕЛГЕН , КАРСЫ ШЫККАСЫН ТАУ ТАСТЫ ПАНАЛАТКАН , КАЗАХПЕН АРАЛАСЫП КЕТКЕН КЕИН.
@@ЖакыпбекАсанов КЫРГЫЗДА НЕ БАТЫР НЕ ХАН ЖОК , МАНАС ОТИРИК СКАЗКАСЫ.
@@bolatbekbukharbayev8659Кыргыздардан кордук көргөн окшойсун,ойрот?
Наоборот силердин акеңер монгол-калмак,шешенер кыпчак болот.Чингиз Дешт-И_Кыпчакты басып алганын билесинби?😂
ОЗБЕКТИН АТЫН ЖАМЫЛГАН ,АУГАН ТАДЖИК САРТТАРДА КАЛПАК САРТТА РУ БОЛМАИДЫ ХОРЕЗИМ ТУРКИМЕН ПАРСЫЛАРДА РУ БОЛМАИДЫ , КОЖА РУЫ ДЕГЕН САРТ ТАЖИКТЕР , КОЖА СОЗИ КАЗАХТЫН СОЗИ ДИН ЖАМЫЛГАН САРТ ТАДЖИК ПАРСЫЛАРГА ,КОЖА ДЕП АТ КОИГАН КАЗАХТАР.
Эр Таргын Кыргыз! Он сам говорит что он из Кыргызов!...
Қырғызың не айтып отырған
КЫРГЫЗДАРДЫ КЫТАИДАН АКЕЛГЕН ,ШЫНГЫСХАН НЕМЕРЕЛЕРИ КУБЫЛАИХАН МЕН МОНКЕХАН ТАРИХТА , КУЛДЫККА АКЕЛГЕН ТАУ ТАСТЫ ПАНАЛАТЫП КЫРГЫЗ ШАМАНДАР ОИРАТ.
Аттын котогун жепсиң мал,эмне деп дабдырап жатасың?Гаплогрупраңы кара сен монгол-калмактын уррагысың.
Оозуна АТТЫКЫ.Гаплогруппаны кара С2,С3 нак монгол-калмактын тукуму сенсиң.😂
@@_Legion_555 СЕН КЫРГЫЗ.ЕНЕСЕИДЕН КУЛДЫККА АКЕЛГЕН СЕНДЕРДИ КЫТАИ ЖЕРИНЕН АКЕЛГЕН , ШЫНГЫСХАН КАЗАХ. НЕМЕРЕСИ МОНКЕХАН КУБЫЛАИ ХАН.💪💪💪💪🇰🇿
@@_Legion_555 СЕНИН ТУЫСКАНЫН КЫТАИЛАР.🤣🤣🤣
@@bolatbekbukharbayev8659 Почему у тебя гаплогруппа С2,С3,никакой ты не казах,а потомок монголо-калмаков,докажи обратное если я неправ.😂😂😂
Тарғын қырғыз емес,Ноғай батыры.
Бұл жырды Николай Ильминский деген оңбаған Кіші жүз ақынынан жазып алған. Сол кезде осы Ильминский орыс патшаға: Қазақты қылышпен емес Құран мен аламыз дегеннің бірі. Қазақ даласына Татар жəне Ноғай молдаларын толтырып, жүздеген мешіттерді салып Орынбор, Петропавл, Бөкей ордасына. Сондықтан бұл Жыр негізінде Қазақ жыры. Сол Ильминский ҚАЗАҚ деген жердің бəрін Қырғыз (Киргиз-кайсак) деп өзгерткен, жəне Ноғай деп көп өзгерткен. Жəне Тəңір деген жердің бəрін Алла деп өзгерткен. Сол кезде бүкіл Жырларды, Эпостарды солай өзгертіп Қазан қаласында Цензурадан өткізген. Сол кез Қазақ даласын жаулап жатқан кез еді. Ильминский кім екенін қараңдар сұрастырып. Сол 1800-1860 жылдары Ноғай, Қырғыздар, Татарлар орысқа көмектесіп Қазақты жыққан.
Қазақ батыры
Едіге би маңғыт каракалпак оны ноғайлар да мойындайды ер Тарғын болса соның ұрпағы Едіге би алты алашқа ортақ бәрінің жоғын жоқтап қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған заман болған ескінің көзін көрген ел біледі
Или ты глупый,или глухой.😂✌️
Қырым хандығының Тарканлық және Союрғаллик жарлықтары бойынша, «Ақ татар» және «қара татар» деп аталуы татар ұлтының ішіндегі феодалдық құрылымнан туындайды. Хандар, ханның бірінші әйелінен туған балалары, хан тұқымынан шыққан ханзадалар, қалғайлар, (тәк ханзада) ру басылары мен олардың ұрпақтары «Ақсүйек татар» деп аталады. Құрылтайда сөз сөйлеуге Ақсүйек мырзалардың құқығы болды. Ақсүйек мырзалар, басқа Ақсүйек мырзалар, хан әулеті қыз алып, беріп жатқан. Қалған қарапайым халықты «қара татарлар» деп атаған. Құрылтайда қара татарлардың сөз сөйлеуге құқығы болмады. Құрылтайда қара татарлардың ішінде «тарқан» атағы бар жауынгерлер ғана сөз сөйлеуге құқылы болды. «Тарқан» атағы соғыстарда үлкен табысқа жеткен жауынгерлерге берілді. «Тарқан» атағы - ханның «Союрғаллық» және «Тарқанлық» жарлығымен берген ең жоғары атағы. «Тарқан» атағын алған Батырдың хан сайлауында да сөз айтуға құқығы бар болған.Таркан атағы атадан балаға өтпейді. Таркан атағы осы атақты алған адамның өмірімен шектеледі. «Тарқан» атағын алған жауынгер 9 қылмыс жасаса да жазалана алмаған. «Тарқан» атағын алған жауынгерді тек Хань ғана жазалай алады.
Бұрмалап айтпа!
Ер тұрғын заманда ислам болмады. Сондықтан алла, иншалла деген болмады. Соңғы заманда бұрмалатып айтып кеткен
Э
Ер тарғын қырғыз емес Алшын