Kvadratura kruga: Pravoslavci u Albaniji, prvi deo

Gotovo svaki četvrti stanovnik Albanije danas se izjašnjava kao pravoslavac. Pravoslavce u Albaniji ne čine samo Srbi, Cincari i Makedonci već i veliki broj Albanaca. Do pre jednog veka hrišćani su bili većinsko stanovništvo u Albaniji, pravoslavci su tada činili dve trećine, a katolici jednu trećinu od ukupnog broja hrišćana u Albaniji. Većinsko stanovništvo u Skadru i severu Albanije sve do kraja Prvog svetskog rata činili su Srbi koji su ostavili brojne tragove u tom drevnom gradu. Uz reku Bojanu i danas stoje ostaci Crkve Svetih vrača Sergija i Vakha, koju je još 1205. godine sagradio srpski kralj Balša Prvi, a obnovila Jelena Anžujska u 13. veku. U toj crkvi počiva pet srpskih kraljeva iz vladarske dinastije Balšića koji su bili kraljevi Zete i srpskih pomorskih zemalja i koji su stolovali u Skadru. U tvrđavi u Skadru nalaze se ostaci Crkve Svetog Stefana, kojoj su Turci, nakon zauzimanja Skadra dozidali minaret i pretvorili je u džamiju.
Jedan od najstarijih hramova u Albaniji koji su podigli srpski vladari nalazi se na jugu Albanije u Moskopolju. To je Crkva Svete Petke koju je podigao Jovan Balšić 1135. godine, a obnovili Dejanovići koji su upravljali Korčanskom republikom i severnim delom Kosova i Metohije. U kamene deftere Berata, grada koji se tri veka zvao Beligrad i Arnautski Beograd, upisali su se i Srbi. Do danas je ostala sačuvana crkva koju je u Beratu sagradio kralj Milutin.
U Elbasanu, u manastiru posvećenom Svetom Jovanu Vladimiru i danas se čuvaju mošti Jovana Vladimira, vladara Duklje od 1000. do 1016. godine, kome je u Prespi, na prevaru, odrubio glavu Jovan Vladislav, sinovac bugarskog cara Samuila, čijom je ćerkom bio oženjen Jovan Vladimir. Ovaj vladar, koji je pogubljen u 26. godini je prvi svetac među srpskim vladarima. Još jedan drevni srpski manastir nalazi se između gradova Fier i Berat. To je manastir Ardenica, čije je staro ime Sveta Trojica, na čijim zidovima je oslikan Sveti Sava i svetorodna loza Nemanjića. U toj crkvi Skenderbeg, čije je ime bilo Đurađ Kastriot, venčao se sa svojom suprugom, sestrom srpske despotice Angeline Branković. Iz te plemićke srpske porodice bila je i Skendergbegova majka Vojislava, ćerka Grgura Brankovića, inače brata Vuka Brankovića. I Ivan Kastriot, otac Skenderbega bio je pravoslavac. Njegov otac se zvao Pavle, a deda Komnen.
Telo najvećeg heroja Albanije, Skenderbega danas počiva u Crkvi Svetog Nikole u Lješu, a Skenderbegov brat Repoš i njegov otac Ivan, koji se u starosti zamonašio i uzeo monaško ime Joakim, sahranjeni su na Hilandaru. I jedan i drugi su, za života, pomagali ovaj manastir na Svetoj Gori. Od 173 hrama koje su kroz vreme izgradili srpski vladari u Albaniji, danas ih je ostalo svega desetak. Neke je urušilo vreme, neki su srušeni po nalogu albanskog kralja Zouga, a najveći broj je srušen posle 1967. godine kada je Enver Hodža ukinuo crkvu, zabranio boga a Albaniju proglasio prvom ateističkom državom na svetu.
Rušenje pravoslavnih hramova se nastavilo i posle odlaska sa vlasti Envera Hodže. U mestu Borič kod Skadra, u kome su Srbi i Crnogorci do 1991. godine bili većinsko stanovništvo, Crkva Svete Trojice je urušena i pretvorena u štalu a srpsko pravoslavno groblje u pašnjak.
Urednik: Branko Stanković
Snimatelj: Darko Bursać
Montaža: Marija Baronijan Šašić
Urednik emisije Branko Stanković autor je 18 dokumentarnih filmova i dve drame koje su ekranizovane na RTS-u, a i mnoštva dokumentarnih emisija, koje su, kao i filmovi, nagrađivane na domaćim i međunarodnim festivalima.
Label and copyright: Radio-televizija Srbije
Zabranjeno svako kopiranje video i/ili audio snimaka i postavljanje na druge kanale!
#kvadraturakruga
#rts