Kvadratura kruga: Dubrovački Srbi kroz vekove

Zvona srpske pravoslavne crkve još uvek se oglašavaju u Dubrovniku. U pravoslavnom hramu Svetog Vaznesenja, smeštenog u srcu Dubrovnika, svake nedelje i svakog verskog praznika, služi se liturgija, kao i u još dva pravoslavna hrama u ovom gradu, u crkvi Svetog Đorđa i crkvi Svetog arhangela Mihaila.
Pravoslavna zvona u Stonu i na Pelješcu odavno su utihnula. Sve do 14. veka ona su se oglašavala sa deset pravoslavnih hramova u tom gradu i na tom poluostrvu, jer Ston je od 1219. godine bio sedište Humske eparhije, koju je osnovao Sveti Sava.Ston i Pelješac su u to vreme bili naseljeni srpskim stanovništvom i pripadali su udionoj kneževini srpske srednjovekovne države.Dubrovačka republika, čija je teriotorija u to vreme bila skučena i ograničena, uporno je, od srpskih vladara tražila da joj prodaju i predaju Ston i Pelješac, drugo po veličini poluostrvo na Jadranu, koje se prostire na površini od 348 kvadratnih kilometara. Na to je pristao kralj Dušan, koji će kasnije postati car. On je 22.januara 1333. godine u Polugu izdao povelju kojom Ston i Pelješac predaje Dubrovačkoj republici, ali i deo primorja koje se zove Slansko primorje, od Pelješca do Dubrovnika. U toj povelji, koja se i danas čuva u Dubrovačkom arhivu, stajalo je "da se Dubrovačka republika obavezuje da srpskoj državi odmah isplati 8000 perpera, a u narednim vekovima po 500 perpera godišnje.
Glavni uslov koji je car Dušan postavio Dubrovačkom senatu, u toj povelji bio je "da srpski pop i dalje poje u Stonu i na Pelješcu", odnosno da stanovništvo i dalje ostane u pravoslavnoj veri i da se obredi u crkvama služe po pravoslavnim kanonima.
Dubrovčani su to poštovali svega desetak godina, a onda su franjevci manastir Bogorodice Stonske, u kome je bilo sedište Humske eparhije pretvorili u katoličku crkvu i posvetili je Gospi od Lužina.
Ista sudbina zadesila je i preostalih 10 pravoslavnih hramova u Stonu i na Pelješcu. Veći deo pravoslavnog stanovništva tada je pokatoličen, a oni koji nisu pristali na to odselili su se u Hercegovinu.
Konavle, koje je pripadalo drugoj, srpskoj srednjovekovnoj kneževini Travuniji, zadesila je ista sudbina kao i Ston i Pelješac. Konavle, na kome je živelo srpsko stanovnišvo i na tom prostoru imalo oko 50 pravoslavnih hramova, prodali su i predali Dubrovačkoj republici 1419. godine srpski vladari Sandalj Hranić i Pavlovići.
I pored velikog pritiska franjevaca pokatoličeno, srpsko stanovništvo u Konavlama, Stonu i na Pelješu dugo je čuvalo svoju etničku svest, slavilo slavu i poštovalo srpsku tradiciju, što nije bilo poželjno u Dubrovačkoj republici, koja je bila bastion katoličanstva. Kao takva bila je zatvorena za druge religije, izuzev judaizma.
Pravoslavci su, u toj Republici, doživljavani kao posebna opasnost i oni nisu imali pravo građanstva u Dubrovniku. Srpski trgovcu su preko dana boravili u Dubrovniku, ali nisu imali pravo da zanoće u gradu. Srbi u ovom gradu nisu imali pravo da ispovedaju svoju veru, da grade svoje hramove i da se sahranjuju u okviru gradskih zidina. To pravo Srbi stiču tek nakon propasti Dubrovačke repubiike i dolaska Francuza i Austrijanaca, koji početkom 19. veka preuzimaju vlast nad Dubrovnikom.
Godine 1836. Srbi grade crkvu Svetog arhangela Mihaila, uz same zidine grada Dubrovnika na Boninovu, uz koju podižu i pravoslavno groblje. Van zidina grada Dubrovnika Srbi su, pre toga, izgradili crkvuSvetog Đorđa, još krajem 18. veka, ali ona, u početku, spolja nije imala nikakvih obeležja pravoslavnog hrama: ni krsta, ni zvonika, ni zvona.Prvu pravoslavnu crkvu u okviru zidina Dubrovnika, Srbi su podigli 1887. godine. To je crkva Svetog Blagoveštenja, koja se nalazi u starom, gradskom dubrovačkom jezgru.
U to vreme u Dubrovniku se, po prvi put, pojavljuju Srbi katolici koji su činili elitu ovog grada. Među njima su: diplomate, ministri, poslanici, naučnici, slikari, pisci, pesnici i novinari. Medo Pucić, književnik i naučnik, koji je pet puta biran za gradonačelnika Dubrovnika bio je jedan od njih. Kao Srbin katolik izjašnjavao se i Matija Ban, član Srpske kraljevske akademije, po kome danas jedanbeogradski kvart nosi ime - Banovo brdo.
Još niz uglednih Dubrovčana, među kojima su: Lujo Vojinović, Marko Murat, Luko Bona, braća Antun i Jero Puljezi, Antun Fabris, Frano Kulušić i mnogi drugi izjašnjavali su se kao Srbi katolici. Njih Srpska pravoslavna crkva nikada nije priznala ni prhvatila.
Ove reči, katoličkog sveštenika Ivana Stojanovića, uzimaju se kao moto čitavog pokreta Srba katolika, čiju su hrvatizaciju sprovele austrijske vlasti.Urednik: Branko StankovićSnimatelj: Aleksandar AgbabaMontaža: Marija Baronijan Šašić
Urednik emisije Branko Stanković autor je 18 dokumentarnih filmova i dve drame koje su ekranizovane na RTS-u, a i mnoštva dokumentarnih emisija, koje su, kao i filmovi, nagrađivane na domaćim i međunarodnim festivalima.
Label and copyright: Radio-televizija Srbije
Zabranjeno svako kopiranje video i/ili audio snimaka i postavljanje na druge kanale
#kvadraturakruga
#rts