Porodica Mozer (Moser, nem.), bila je jedna od najuticajnijih i najbogatijih nemačkih porodica u Zemunu tokom 19. i prve polovine 20. veka, pre svega zahvaljujući razvoju porodične vinarije koja je postala jedna od najvećih u predratnoj Jugoslaviji, da bi nakon nacionalizacije posle Drugog svetskog rata prerasla u jedan od najvećih industrijskih giganata posleratne Jugoslavije - NAVIP. U drugoj polovini 18. veka, siromašne nemačke porodice, uglavnom iz Bavarske, u velikom broju su se selile u plodne, a slabo naseljene krajeve Habzburške monarhije. Ova seoba je sprovođena u više talasa, a tokom nje je naseljavana i oblast današnje Vojvodine, koja je prethodno jedno vreme bila pod Turskom i u kojoj je obradivo zemljište u velikoj meri ostajalo zaparloženo zbog malog broja stanovnika. Stoga austrijske vlasti podstiču dolazak Nemaca, koji lađama pristižu Dunavom iz udaljenih krajeva, sve do Ulma. Samim tim, sve veći broj Nemaca stiže i u značajnu trgovačku i zanatsku varoš na samoj granici Habzburške monarhije i Otomanske imperije - Zemun. Postoji podatak da su se 1816. godine u Zemun organizovano doselile 72 nemačke porodice, a prema popisu iz 1821. godine, Nemci su činili 30 odsto stanovnika Zemuna. U to doba započinje izgradnja novog zemunskog naselja - Francstala, u kome će Nemci činiti apsolutnu većinu. Francstal (Franjin do) nalazio se na teritoriji Gornjeg grada oko današnje Prvomajske ulice i njegovi stanovnici će ubrzo preuzeti veći deo snabdevanja grada poljoprivrednim proizvodima - mlekom, sirom, puterom, povrćem i voćem. Takođe, donose i tradiciju pravljenja vina, tako da se smatra da su, između ostalog, upravo nemački doseljenici u Vojvodinu doneli sortu rizling, koja će kasnije postati jedan od simbola vojvođanskih, posebno banatskih vinograda. U skladu sa poljoprivrednom i vinarskom tradicijom zemunskih Nemaca, 1848. godine jedan od njih, Bruno Mozer, osniva vinariju koja će poneti porodično prezime. Vinarija Mozerovih ubrzo počinje sa proizvodnjom i prodajom vina na veliko, pa će se u drugoj polovini 19. veka etablirati kao jedna od najvećih u Habzburškoj monarhiji. U ovom periodu, Mozerovi postaju jedna od najuticajnijih porodica u Zemunu, a njihova vinarija izvoziće vina širom Austrougarske. Jedna sačuvana bačva iz tog vremena, zapremine 365 hektolitara, koja je ostala u upotrebi i sto godina kasnije, svedočiće do danas o veličini i značaju vinarije Mozer u tom periodu. Po završetku Prvog svetskog rata, slomu Austrougarske i ulasku Zemuna u sastav novoosnovanog Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, porodica Mozer nastavlja sa radom na novom tržištu, šireći se i na teritoriju dotadašnje Kraljevine Srbije. Porodica Mozer, pored trgovine vinom, ima veliki uticaj u novoj državi, tako da će Franc Mozer biti jedan od osnivača Radio Beograda, njegov brat Bruno će nastaviti porodičnu tradiciju, rukovodeći vinarijom, dok će njihov rođak, Johanes-Hans Mozer, biti ugledni advokat. Drugi svetski rat, međutim, doneće porodici Mozer, kao i ostalim zemunskim Nemcima, nesagledive promene u životu. Izbijanjem rata, Hans Mozer postaće gradonačelnik okupiranog Zemuna. Njegov uticaj na tadašnje događaje ostaje nejasan. Jasno je da su Jevreji već na početku rata praktično istrebljeni u Zemunu, kao uostalom i na celoj teritoriji pod nemačkom upravom. Takođe, brojni domaći Nemci (folksdojčeri), pre svega sa teritorije Banata, stupiće u sastav nemačkih okupacionih trupa, formirajući zloglasnu diviziju Princ Eugen, koja će ostati upamćena po brojnim ratnim zločinima protiv civilnog stanovništva. Sa druge strane, postoje pisana svedočanstva o slabom dobrovoljnom odzivu Nemaca sa područja Vojvodine na službu u ovoj diviziji, kao i podaci da su zemunski Nemci pomagali komšijama Srbima da se spasu od odlaska u ustaške logore. I samo delovanje porodice Mozer, pogotovo Hansa Mozera, tokom rata ostaje nejasno. Sa jedne strane, postojale su tvrdnje da je Hans Mozer bio član Gestapoa, a ono što je sigurno jeste da je na mesto gradonačelnika postavljen kao vođa Kulturbunda, organizacije vojvođanskih Nemaca, čiji su članovi po okupaciji znatno pomogli progon Jevreja i uopšte uspostavljanje nacističke vlasti. Zna se da je sarađivao sa Milanom Nedićem, čiji sestrić, Stanislav Krakov, tvrdi da je Mozer Nediću prilikom postavljenja na mesto gradonačelnika govorio: "Mа kаko se rаt zаvršio, Zemun će biti u sаstаvu Beogrаdа, а jа neću dа se ni nа koji nаčin zаmerim Srbimа, sа kojimа smo mi zemunski Nemci uvek živeli u nаjboljim prijаteljskim odnosimа." Po istom svedočanstvu, Mozer je sprečio i uništenje moštiju Cаrа Lаzаrа, Cаrа Urošа i vojvode Stevаnа Štiljаnovićа, nakon što je saznao da su ih ustaše iznele iz manastira Ravanica i bacile na put, "da ih raznesu psi". Mozer nakon toga organizuje prenos moštiju u Beograd, što se u Srbiji predstavlja kao veliki uspeh Nedićeve vlade i "znak nemačko-srpskog prijateljstva". Postoji i sećanje zemunske Nemice Hilde Šumaher na Hansa Mozera: "„Mozer? Poznavali smo ga, bio je pravi gospodin, fin čovek, držao je vinariju. Ma dajte, kakav Gestapo!" Svi ovi podaci daju u najmanju ruku nejasnu sliku delovanja Hansa Mozera tokom rata, ali, uzevši u obzir sve navedeno, jedino što je sigurno jeste to da najveći broj Nemaca nije odbio pokornost Trećem rajhu, a da je porodica Mozer - pogotovo Hans Mozer - aktivno uzela učešće u životu okupiranog Zemuna. Samim tim, poraz Nemačke u ratu nosio je sa sobom i zlu sudbinu za zemunske Nemce, ukljujući Mozerove. Već 1943, u trenucima kada postaje jasno da su nemački vojni napori na lošem putu, vlasnik vinarije Bruno Mozer, sa svojim sinom Brunom odlazi u Tursku. Iz Zemuna će ubrzo zatim otići i većina drugih zemunskih Nemaca, pogotovo kada se, oktobra 1944. godine, nemačke trupe budu povlačile. U Zemunu će nakon toga ostati svega oko devetstvo Nemaca, od predratnih osam hiljada. Od toga, po dolasku partizana, ubijeno će biti njih 550. Među njima su i neki članovi porodice Mozer, kao što je Franc Mozer, brat Bruna Mozera, vlasnika vinarije. Preživeli zemunski Nemci biće na kraju deportovani u Nemačku, iz koje su njihovi preci došli, u potrazi za boljim životom, sto i više godina ranije. Na taj način, završava se istorija Nemaca u Zemunu. Zatvoreni fabrički krug nekadašnjeg NAVIP-a nalazi se na adresi Mozerova 7. Mozerova ulica u Zemunu nosi to ime od 2004. godine. Tada je ponovo ponela predratni naziv, nakon što je od Drugog svetskog rata nosila ime Sime Šolaje (1905-1942; učesnik Narodnooslobodilačke borbe i Narodni heroj Jugoslavije). Ova promena naziva bila je u izvesnoj meri kontroverzna, pošto su iznošene tvrdnje o saradnji porodice Mozer sa nacistima. Ipak, odluka o vraćanju imena ulice nije promenjena. Istovremeno, druga ulica koja oivičava fabrički krug NAVIP-a, dotadašnja Ulica Ivana Milutinovića (1901 - 1944, partizanski general) takođe je ponela svoje predratno ime - Vinarska.Tako se danas, kao u slavnim danima vinarije Mozer, oko fabričkog kruga nalaze dve ulice koje obeležavaju značaj vinarije za ovaj kraj grada. Sama vinarska industrija u Zemunu, međutim, više ne postoji.
Na snimku je vila industrijalca Jovana Petrovica, projektovana u romanticarskom stilu. Pogresili ste. Vila Bruna Mozera se nalazi u Mozerovoj 7, u nekadasnjem kompleksu vinarije Mozer, potom posle nacionalizacije NAVP-a.
Porodica Mozer (Moser, nem.), bila je jedna od najuticajnijih i najbogatijih nemačkih porodica u Zemunu tokom 19. i prve polovine 20. veka, pre svega zahvaljujući razvoju porodične vinarije koja je postala jedna od najvećih u predratnoj Jugoslaviji, da bi nakon nacionalizacije posle Drugog svetskog rata prerasla u jedan od najvećih industrijskih giganata posleratne Jugoslavije - NAVIP.
U drugoj polovini 18. veka, siromašne nemačke porodice, uglavnom iz Bavarske, u velikom broju su se selile u plodne, a slabo naseljene krajeve Habzburške monarhije. Ova seoba je sprovođena u više talasa, a tokom nje je naseljavana i oblast današnje Vojvodine, koja je prethodno jedno vreme bila pod Turskom i u kojoj je obradivo zemljište u velikoj meri ostajalo zaparloženo zbog malog broja stanovnika. Stoga austrijske vlasti podstiču dolazak Nemaca, koji lađama pristižu Dunavom iz udaljenih krajeva, sve do Ulma. Samim tim, sve veći broj Nemaca stiže i u značajnu trgovačku i zanatsku varoš na samoj granici Habzburške monarhije i Otomanske imperije - Zemun. Postoji podatak da su se 1816. godine u Zemun organizovano doselile 72 nemačke porodice, a prema popisu iz 1821. godine, Nemci su činili 30 odsto stanovnika Zemuna. U to doba započinje izgradnja novog zemunskog naselja - Francstala, u kome će Nemci činiti apsolutnu većinu. Francstal (Franjin do) nalazio se na teritoriji Gornjeg grada oko današnje Prvomajske ulice i njegovi stanovnici će ubrzo preuzeti veći deo snabdevanja grada poljoprivrednim proizvodima - mlekom, sirom, puterom, povrćem i voćem. Takođe, donose i tradiciju pravljenja vina, tako da se smatra da su, između ostalog, upravo nemački doseljenici u Vojvodinu doneli sortu rizling, koja će kasnije postati jedan od simbola vojvođanskih, posebno banatskih vinograda. U skladu sa poljoprivrednom i vinarskom tradicijom zemunskih Nemaca, 1848. godine jedan od njih, Bruno Mozer, osniva vinariju koja će poneti porodično prezime.
Vinarija Mozerovih ubrzo počinje sa proizvodnjom i prodajom vina na veliko, pa će se u drugoj polovini 19. veka etablirati kao jedna od najvećih u Habzburškoj monarhiji. U ovom periodu, Mozerovi postaju jedna od najuticajnijih porodica u Zemunu, a njihova vinarija izvoziće vina širom Austrougarske. Jedna sačuvana bačva iz tog vremena, zapremine 365 hektolitara, koja je ostala u upotrebi i sto godina kasnije, svedočiće do danas o veličini i značaju vinarije Mozer u tom periodu.
Po završetku Prvog svetskog rata, slomu Austrougarske i ulasku Zemuna u sastav novoosnovanog Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, porodica Mozer nastavlja sa radom na novom tržištu, šireći se i na teritoriju dotadašnje Kraljevine Srbije. Porodica Mozer, pored trgovine vinom, ima veliki uticaj u novoj državi, tako da će Franc Mozer biti jedan od osnivača Radio Beograda, njegov brat Bruno će nastaviti porodičnu tradiciju, rukovodeći vinarijom, dok će njihov rođak, Johanes-Hans Mozer, biti ugledni advokat. Drugi svetski rat, međutim, doneće porodici Mozer, kao i ostalim zemunskim Nemcima, nesagledive promene u životu.
Izbijanjem rata, Hans Mozer postaće gradonačelnik okupiranog Zemuna. Njegov uticaj na tadašnje događaje ostaje nejasan. Jasno je da su Jevreji već na početku rata praktično istrebljeni u Zemunu, kao uostalom i na celoj teritoriji pod nemačkom upravom. Takođe, brojni domaći Nemci (folksdojčeri), pre svega sa teritorije Banata, stupiće u sastav nemačkih okupacionih trupa, formirajući zloglasnu diviziju Princ Eugen, koja će ostati upamćena po brojnim ratnim zločinima protiv civilnog stanovništva. Sa druge strane, postoje pisana svedočanstva o slabom dobrovoljnom odzivu Nemaca sa područja Vojvodine na službu u ovoj diviziji, kao i podaci da su zemunski Nemci pomagali komšijama Srbima da se spasu od odlaska u ustaške logore. I samo delovanje porodice Mozer, pogotovo Hansa Mozera, tokom rata ostaje nejasno. Sa jedne strane, postojale su tvrdnje da je Hans Mozer bio član Gestapoa, a ono što je sigurno jeste da je na mesto gradonačelnika postavljen kao vođa Kulturbunda, organizacije vojvođanskih Nemaca, čiji su članovi po okupaciji znatno pomogli progon Jevreja i uopšte uspostavljanje nacističke vlasti. Zna se da je sarađivao sa Milanom Nedićem, čiji sestrić, Stanislav Krakov, tvrdi da je Mozer Nediću prilikom postavljenja na mesto gradonačelnika govorio: "Mа kаko se rаt zаvršio, Zemun će biti u sаstаvu Beogrаdа, а jа neću dа se ni nа koji nаčin zаmerim Srbimа, sа kojimа smo mi zemunski Nemci uvek živeli u nаjboljim prijаteljskim odnosimа." Po istom svedočanstvu, Mozer je sprečio i uništenje moštiju Cаrа Lаzаrа, Cаrа Urošа i vojvode Stevаnа Štiljаnovićа, nakon što je saznao da su ih ustaše iznele iz manastira Ravanica i bacile na put, "da ih raznesu psi". Mozer nakon toga organizuje prenos moštiju u Beograd, što se u Srbiji predstavlja kao veliki uspeh Nedićeve vlade i "znak nemačko-srpskog prijateljstva". Postoji i sećanje zemunske Nemice Hilde Šumaher na Hansa Mozera: "„Mozer? Poznavali smo ga, bio je pravi gospodin, fin čovek, držao je vinariju. Ma dajte, kakav Gestapo!" Svi ovi podaci daju u najmanju ruku nejasnu sliku delovanja Hansa Mozera tokom rata, ali, uzevši u obzir sve navedeno, jedino što je sigurno jeste to da najveći broj Nemaca nije odbio pokornost Trećem rajhu, a da je porodica Mozer - pogotovo Hans Mozer - aktivno uzela učešće u životu okupiranog Zemuna. Samim tim, poraz Nemačke u ratu nosio je sa sobom i zlu sudbinu za zemunske Nemce, ukljujući Mozerove.
Već 1943, u trenucima kada postaje jasno da su nemački vojni napori na lošem putu, vlasnik vinarije Bruno Mozer, sa svojim sinom Brunom odlazi u Tursku. Iz Zemuna će ubrzo zatim otići i većina drugih zemunskih Nemaca, pogotovo kada se, oktobra 1944. godine, nemačke trupe budu povlačile. U Zemunu će nakon toga ostati svega oko devetstvo Nemaca, od predratnih osam hiljada. Od toga, po dolasku partizana, ubijeno će biti njih 550. Među njima su i neki članovi porodice Mozer, kao što je Franc Mozer, brat Bruna Mozera, vlasnika vinarije. Preživeli zemunski Nemci biće na kraju deportovani u Nemačku, iz koje su njihovi preci došli, u potrazi za boljim životom, sto i više godina ranije. Na taj način, završava se istorija Nemaca u Zemunu. Zatvoreni fabrički krug nekadašnjeg NAVIP-a nalazi se na adresi Mozerova 7. Mozerova ulica u Zemunu nosi to ime od 2004. godine. Tada je ponovo ponela predratni naziv, nakon što je od Drugog svetskog rata nosila ime Sime Šolaje (1905-1942; učesnik Narodnooslobodilačke borbe i Narodni heroj Jugoslavije). Ova promena naziva bila je u izvesnoj meri kontroverzna, pošto su iznošene tvrdnje o saradnji porodice Mozer sa nacistima. Ipak, odluka o vraćanju imena ulice nije promenjena. Istovremeno, druga ulica koja oivičava fabrički krug NAVIP-a, dotadašnja Ulica Ivana Milutinovića (1901 - 1944, partizanski general) takođe je ponela svoje predratno ime - Vinarska.Tako se danas, kao u slavnim danima vinarije Mozer, oko fabričkog kruga nalaze dve ulice koje obeležavaju značaj vinarije za ovaj kraj grada.
Sama vinarska industrija u Zemunu, međutim, više ne postoji.
Na snimku je vila industrijalca Jovana Petrovica, projektovana u romanticarskom stilu. Pogresili ste. Vila Bruna Mozera se nalazi u Mozerovoj 7, u nekadasnjem kompleksu vinarije Mozer, potom posle nacionalizacije NAVP-a.