Neil DeGrasse Tyson Answers Top 10 Scientific Questions - Interview With Piers Morgan (2023)
HTML-код
- Опубликовано: 10 янв 2024
- სიმართლის რაობა და ფასი
ყველაზე და ყველაფერზე ფასეული რამ არის სიმართლე. სიმართლე ღმერთია და ღმერთი - სიმართლეა. სიმართლით დანგრეული უკეთესია, ვიდრე ტყუილით აშენებული. არაფერს აქვს ისეთი მნიშვნელობა, რომლისთვისაც შეიძლება ღირდეს სამეცნიერო და საკვლევ სფეროში სიმართლის უმცირესაც დამახინჯებაც კი. მთელი ჩვენი სამყაროც რომ განადგურდეს ჩვენ მიერ აღმოჩენილი სიმართლით, მაინც არსებობს სხვა უთვალავი სამყარო მულტისამყაროში. მთელი მულტისამყაროც რომ განადგურდეს, მაინც არაფერია პრობლემა - რადგან ერთხელ მოხდა სრული არაფრიდან ყველაფრის წარმოქმნა - ესეიგი ეს კიდევ განმეორდება ოდესმე. და თუ არ განმეორდება, არც ეს იქნება პრობლემა - იარსებებს სამუდამო და უცვლელი ფიზიკური მდგომარეობა სახელად "არაფერი" (თუმცა ასე არ იქნება, „არაფერი“, როგორც ჩანს, ყოველთვის წარმოქმნის „ყველაფერს“, მაგრამ მაინც დავუშვათ...). ამიტომ არაფერია უკან დასახევი სიმართლის სრულად მიღების დაცვის დროს ნებისმიერ სამეცნიერო სფეროში - მეცნიერი, მკვლევარი, სრული მიუკერძოებლობით, უმცირესი სიყალბის გარეშე უნდა იყოს მზად მიიღოს ყველანაირი სიმართლე სრულად, როგორი მოსაწონი ან დასაწუნიც არ უნდა მოეჩვენოს ის. სიმართლეა? - თუნდაც ჯოჯოხეთურად გეჩვენება და თავის მოკვლასაც კი განდომებს? არაუშავს, თუ სიმართლეა - ესეიგი ფუნდამენტურ დონეზე კარგია. ამიტომ ის უნდა ითქვას და დაცული იქნას. და შეკაზმული ცხენების დედა*აც შ*ვეცი.
ადამიანის ნერვული სისტემა
∎ თავის ტვინი
თავის ტვინი იყოფა 6 მთავარ ნაწილად:
1. დიდი ტვინი (Cerebrum);
2. ნათხემი (Cerebelum);
3. დიენცეფალონი (Diencephalon);
4. შუა ტვინი (Midbrain);
5. ვაროლის ხიდი (Pons)
6. მოგრძო ტვინი (Medulla oblongata);
აქედან: შუა ტვინი, ხიდი და მოგრძო ტვინი შეიძლება წარმოვიდგინოთ ერთ სტრუქტურად, რომელსაც ეწოდება ტვინის ღერო. სამივე ეს ნაწილი ერთიანდება ტვინის ღეროში.
1. დიდი ტვინი (Cerebrum) იყოფა 2 ჰემისფეროდ, ორ ნახევარსფეროდ: მარჯვენა და მარცხენა ნახევარსფეროდ. თითოეული ჰემისფერო კიდევ იყოფა 4 წილად: შუბლის, თხემის, საფეთქლის და კეფის წილებად.
შუბლის წილი: პასუხისმგებელია უმეტესწილად ლოგიკურ აზროვნებაზე, ფიქრის უნარზე.
თხემის წილი: თავს უყრის სენსორულ ინფორმაციას. მთეი სხეულიდან მიღებულ მგრძნობლობით ინფორმაციას უყრის თავს და აანალიზებს.
საფეთქლის წილი: გადაამუშავებს და აანალიზებს ყურების საშუალებით მიღებულ სმენით ინფორმაციას.
კეფის წილი: გადაამუშავებს და აანალიზებს თვალების საშუალებით მიღებულ მხედველობით ინფორმაციას, ვიზუალურ ინფორმაციას.
2. ნათხემი (Cerebelum) - აკონტროლებს კუნთების კოორდინაციას, სხეულს უნარჩუნებს ბალანსს, ეხმარება პოზის შენარჩუნებაში და აკონტროლებს კუნთების ტონუსს.
3. დიენცეფალონი (Diencephalon) - შეიცავს ორ სტრუქტურას: თალამუსს და ჰიპოთალამუსს.
თალამუსი - იქცევა, როგორც სარეტრანსლაციო სადგური, გადამცემი სადგური და შემდეგ მიმართავს, წარგზავნის სენსორულ იმპულსებს, მგრძნობელობით იმპულსებს დიდ ტვინში.
ჰიპოთალამუსი - აკონტროლებს და არეგულირებს ავტონომიურ ნერვულ სისტემას და ფუნქციონირებს, როგორც რამდენიმე მონაცემის მარეგულირებელი, ესენია: სხეულის ტემპერატურა, მადა, ორგანიზმში წყლის ბალანსი, ძილ-ღვიძილი, სისხლძარღვთა კონსტრიქცია და დილატაცია (სისხლძარღვების შევიწროება და გაფართოება). ჰიპოთალამუსი ასევე არეგულირებს / იწვევს: სიბრაზეს, შიშს, სიამოვნებას, ტკივილს, სიყვარულს.
როგორც უკვე ზევით აღნიშნეთ, თავის ტვინის შემდგომი 3 ნაწილი ერთიანდება ერთ სტრუქტურაში, რომელსაც ეწოდება ტვინის ღერო (Brain stem). ესენია:
4. შუა ტვინი (Midbrain) - ის პასუხისმგებელია თვალისა და სმენით რეფლექსებზე.
5. ვაროლის ხიდი / ხიდი (Pons) - პასუხისმგებელია რამდენიმე რეფლექსურ მოქმედებაზე, ეს რეფლექსებია: ღეჭვა, დაგემოვნება (დეგუსტაცია), ნერწყვის წარმოქმნა.
6. მოგრძო ტვინი (Medulla oblongata) - პასუხისმგებელია გულსისხლძარღვთა ფუნქციონირებაზე, მონელებაზე, სუნთქვაზე, ყლაპვაზე, ხველაზე, ცემინებაზე და სისხლის წნევის რეგულაციაზე. ის ასევე ცნობილია, როგორც "სუნთქვის ცენტრი" (Center for respiration).
∎ ზურგის ტვინი
ზურგის ტვინი (medulla spinalis / Spinal cord) არის თავის ტვინის და მთელი სხეულის სხვა ნერვების მაკავშირებელი.
ზურგის ტვინი დაყოფილია 4 რეგიონად:
1. კისრის ნაწილი / კისრის რეგიონი (Cervical region);
2. გულმკერდის ნაწილი / გულმკერდის რეგიონი (Thoracic region);
3. წელის ნაწილი / წელის რეგიონი (Lumbar region);
4. გავის ნაწილი / გავის რეგიონი (Sacral region);
ზურგის ტვინის ყველა რეგიონიდან გამოდის ზურგის ტვინის ნერვები, სულ 31 წყვილი ნერვი (აფერენტული და ეფერენტული სპინალური ნერვები ანუ ზურგის ტვინის აფერენტული და ეფერენტული ნერვები), რომელიც გამოდის ზურგის ტვინიდან მალთაშუა ხვრელებით და შემდეგ განშტოვდება პერიფერიულ ნერვებად.
აფერენტული ნერვები: ატარებს ინფორმაციას სხეულიდან თავის ტვინისკენ.
ეფერენტული ნერვები: ატარებს ინფორმაციას თავის ტვინიდან სხეულისკენ.
∎ პერიფერიული ნერვული სისტემა
პერიფერიული ნერვული სისტემა (Peripheral nervous system) იყოფა 2 უფრო მცირე სისტემად:
1. სომატური სისტემა (Somatic system)
2. ავტონომიური სისტემა (Autonomic system)
1) სომატური ნერვული სისტემა - პასუხისმგებელია მოტორულ (მამოძრავებელ) და სენსორულ (მგრძნობელობით) ინფორმაციაზე. ის შედგება ნერვებისგან, რომელიც უკავშირდება კანს, სენსორულ (გრძნობით) ორგანოებს და ჩონჩხის კუნთებს. სომატური ნერვული სისტემა პასუხისმგებელია ყველა ნებელობითი კუნთის მოძრაობაზე. ასევე ამუშავებს ინფორმაციას, რომელიც მიღებულია (წამოსულია) გარეგანი სტიმულებიდან (External stimuli), როგორიცაა სმენა, შეხება და ხედვა. სტრუქტურები, რომელიც ამ კომუნიკაციის განხორციელების საშუალებას იძლევა სხეულის ნერვებსა და ცენტრალურ ნერვულ სისტემას შორის, არის წოდებული, როგორც აფერენტული (სენსორული) ნეირონები და ეფერენტული (მოტორული) ნეირონები.
სპინალური ნერვების მსგავსად, აფერენტული ნეირონები იღებს ინფორმაციას ნერვებიდან და მიაქვს ეს სიგნალები ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში.
ხოლო ეფერენტული ნეირონები იღებს ინფორმაციას ცენტრალური ნერვული სისტემიდან და მიაქვს ეს სიგნალები მთელ სხეულში არსებულ კუნთებამდე.
2) ავტონომიური ნერვული სისტემა - თავის მხრივ კიდევ იყოდა 2 ქვე-სისტემად:
1. სიმპათიკური ნერვული სისტემა (Sympathetic nervous system);
2. პარასიმპათიკური ნერვული სისტემა (Parasympathetic nervous system);
სიმპათიკური ნერვული სისტემა - მნიშვნელოვანია თვითგადარჩენისთვის, ააქტივებს "გაიქეცი ან იბრძოლე"-ს პასუხს რაიმე სახიფათო სიტუაციის მიმართ. სიმპათიკური ნერვული სისტემა მომართავს ხოლმე ორგანიზმს რაიმე გამოწვევის დასაძლევად ან თავდაცვისთვის, ან იმისთვის, რომ წარმატებით გაექცეს საფრთხეს.
პარასიმპათიკური ნერვული სისტემა - მოქმედებს, როგორც სიმპათიკური ნერვული სისტემის საწინააღმდეგო და დამბალანსებელი. როცა საშიშროება მოიხსნება, პარასიმპათიკური ნერვული სისტემა აბრუნებს ნორმაში ორგანიზმის ყველა სისტემას.
The theory of evolution is a well-established scientific framework that explains the diversity and development of life on Earth. However, like any scientific theory, it is not without its challenges and unanswered questions. Here are some areas that have posed challenges to the theory of evolution:
1. Origin of Life: While the theory of evolution explains how life has diversified and evolved once it originated, it does not directly address the question of how life originated in the first place. The exact mechanisms by which the first living organisms emerged from non-living matter, known as abiogenesis, are still being actively researched.
2. Transitional Fossils: The fossil record provides significant evidence for the theory of evolution, but there are gaps in our knowledge of certain transitional stages between species. These "missing links" can make it challenging to trace the precise evolutionary pathways and fully understand the sequence of changes that occurred over time.
3. Rapid Adaptation: The theory of evolution primarily operates on the timescale of thousands to millions of years. However, there are instances where organisms appear to have undergone relatively rapid adaptation in response to environmental changes. Understanding the mechanisms and pace of such rapid adaptation is an ongoing area of research.
4. Complexity and Irreducible Complexity: Critics of evolution sometimes argue that certain complex biological structures or systems could not have evolved gradually because they seem to require all components to be present and functioning simultaneously to be advantageous. This concept is known as irreducible complexity. However, evolutionary biologists propose that complex structures can evolve through incremental changes, with each intermediate step providing some functional advantage.
5. Convergent Evolution: Convergent evolution refers to the phenomenon where unrelated species independently evolve similar traits or adaptations due to similar environmental pressures. Understanding the underlying genetic and molecular mechanisms of convergent evolution and determining the relative contributions of chance versus necessity in producing similar traits is an ongoing challenge.
6. Epigenetics and Non-Genetic Inheritance: Epigenetic mechanisms, which involve modifications to gene expression without altering the genetic code, can play a role in inheritance and influence the traits of organisms. Understanding the interplay between genetic and epigenetic factors and their implications for evolutionary processes is an area of active research.
7. Evolutionary Developmental Biology (Evo-Devo): Evo-Devo explores the genetic and developmental mechanisms underlying the evolution of anatomical structures and body plans. Understanding how changes in developmental processes contribute to evolutionary transitions is an active area of research.
8. Macroevolutionary Patterns: While the theory of evolution explains how species adapt and change over time, there is ongoing research to understand the processes that drive larger-scale patterns in the history of life, such as mass extinctions, adaptive radiations, and the emergence of major evolutionary innovations.
9. Evolutionary Constraints: Evolution is subject to various constraints, including genetic, developmental, and ecological factors. Investigating how these constraints shape the outcomes of evolution and limit the range of possible evolutionary trajectories is a complex and challenging area of study.
10. Evolution of Complex Traits: The origin and evolution of complex traits, such as the human brain, language, or social behaviors, pose intriguing questions. Understanding the genetic and environmental factors that contribute to the evolution of such traits and the underlying evolutionary forces involved is an active area of research.
11. Evolution of Sex: The evolution of sexual reproduction and the maintenance of sex remain fascinating topics. Scientists continue to investigate the advantages and disadvantages of sexual reproduction, the origin of sexual reproduction itself, and the factors influencing the evolution of mating systems.
12. Evolutionary Mechanisms in Microbes: Microorganisms, such as bacteria and viruses, exhibit rapid evolutionary rates and can undergo horizontal gene transfer, which challenges traditional notions of vertical inheritance. Understanding the evolutionary dynamics and mechanisms in microbes is an area of ongoing research.
It's important to note that these challenges and unanswered questions within the theory of evolution do not invalidate the overall framework. The scientific community continues to investigate and expand our knowledge in these areas through ongoing research and discovery.
13. Evolution of Complexity: The evolution of complex biological structures and systems, such as the eye or immune system, remains an area of ongoing research. Understanding the step-by-step processes by which these complex features arose and the selective pressures that drove their evolution is a subject of ongoing investigation.
14. Evolutionary Biases: Some critics argue that certain patterns observed in the fossil record, such as stasis (long periods of little change) or sudden bursts of evolutionary innovation, challenge the gradual nature of evolution. Explaining the causes and prevalence of these patterns is an active area of research in evolutionary biology.
15. Evolutionary Origin of Behavior: Understanding the evolutionary origins and mechanisms of complex behaviors, including social behaviors, mating strategies, and cognitive abilities, is a challenging area. Investigating how natural selection acts on behavioral traits and how genes and environmental factors interact to shape behavior is an ongoing field of study.
16. Evolutionary Limits: The theory of evolution does not imply that all traits or adaptations are possible. There are inherent limitations imposed by genetic variation, developmental constraints, and ecological factors. Determining the boundaries and constraints of evolution and understanding why certain adaptations may not evolve under certain circumstances is an area of ongoing research.
17. Evolution in a Changing Environment: The theory of evolution explains how species adapt to their environment over time. However, understanding how organisms respond to rapid environmental changes, such as climate change or human-induced alterations, and how these changes impact evolutionary trajectories is a complex and pressing area of research.
18. Molecular Evolution: Studying the evolution of genes and genomes provides insights into the mechanisms underlying evolutionary processes. However, unraveling the complex interplay between genetic variation, mutation rates, selection pressures, and genetic drift at the molecular level remains a challenging and active area of research.
19. Evolutionary Origin of Novelty: The origin of novel traits and evolutionary innovations remains a topic of interest and investigation. Understanding how new features, structures, or functions emerge in lineages and the genetic and developmental mechanisms underlying their evolution is an ongoing challenge.
20. Evolutionary Dynamics in Small Populations: The theory of evolution assumes large populations, but small populations can experience different evolutionary dynamics. Factors such as genetic drift, inbreeding, and reduced genetic variation can play significant roles in small populations and have implications for their evolutionary potential and long-term survival.
21. Evolutionary Trade-Offs: Evolution often involves trade-offs where improvements in one trait may come at the expense of another. Investigating the nature and mechanisms of these trade-offs, as well as how they shape the evolution of organisms, is an area of ongoing research.
22. Evolutionary Convergence and Divergence: While evolution can lead to convergence, where unrelated species independently evolve similar traits, it can also result in divergence, where related species evolve distinct characteristics. Understanding the factors that drive either convergence or divergence and the underlying genetic and ecological mechanisms involved is an area of active study.
23. Coevolution and Interactions: Species often interact with one another in complex ways, such as predator-prey relationships, mutualistic interactions, or host-parasite dynamics. Investigating the coevolutionary processes and reciprocal adaptations that occur in these interactions, and how they shape the evolution of species, presents ongoing challenges.
24. Evolutionary Processes in the Deep Past: The further back in time we go, the sparser the fossil record becomes, making it challenging to study the early stages of evolution and the origins of major groups of organisms. Inferring evolutionary processes and relationships from limited evidence in deep time is an ongoing area of research.
25. Evolution of Sexuality: The evolution of sexual reproduction and the persistence of sexual reproduction in many organisms present ongoing questions. Exploring the advantages and disadvantages of sexual reproduction, the evolution of reproductive strategies, and the maintenance of sexual traits is a subject of active research.
26. Evolutionary Origins of Complexity: The emergence of complex biological systems and structures, such as multicellularity, organelles, or intricate biochemical pathways, is a topic of interest. Understanding the evolutionary origins and pathways that led to the development of complex features is an ongoing challenge.
27. Evolutionary Timescales: The theory of evolution operates on timescales ranging from generations to millions of years. However, understanding the relative importance and interplay of short-term evolutionary processes, such as microevolution, with long-term processes, such as macroevolution, is an area of ongoing research.
28. Evolutionary Mechanisms in Non-Model Organisms: Much of our understanding of evolution comes from studying model organisms. However, expanding our knowledge of evolutionary processes in non-model organisms, including those with complex life cycles or limited study, is an ongoing challenge.
29. Evolution and Development of Aging: Exploring the evolutionary origins and mechanisms of aging is a complex area of study. Understanding why organisms age, the trade-offs between reproduction and longevity, and the genetic and environmental factors influencing lifespan are active areas of research.
30. Cultural Evolution: While the theory of evolution primarily focuses on biological evolution, recent research has explored the concept of cultural evolution. Understanding how cultural traits, such as language, technology, or social norms, evolve, spread, and interact with biological evolution presents interesting questions and interdisciplinary challenges.
31. Evolutionary Significance of Non-Coding DNA: The role and significance of non-coding regions in the genome, once considered "junk DNA," is an area of ongoing research. Investigating how non-coding DNA contributes to evolutionary processes, such as gene regulation, development, and adaptation, is an active and expanding field.
32. Evolution of Cooperation: The evolution of cooperative behaviors, where individuals sacrifice their own fitness for the benefit of others, presents interesting questions. Investigating the mechanisms that promote and maintain cooperation, such as kin selection, reciprocal altruism, or group selection, is an ongoing area of research.
33. Evolutionary Origins of Life: Understanding the origins of life itself and how the first self-replicating molecules and cellular structures emerged from non-living matter is a fundamental question in evolutionary biology. Investigating the chemical and physical processes that led to the origin of life on Earth is an area of active scientific inquiry.
34. Evolution in Extremes: Exploring how organisms adapt and evolve in extreme environments, such as deep-sea hydrothermal vents, polar regions, or high-altitude environments, presents unique challenges. Understanding the genetic, physiological, and ecological adaptations that allow life to thrive in these extreme conditions is an ongoing area of study.
35. Evolutionary Genomics: Advances in DNA sequencing technologies have opened up new avenues for studying the genetic basis of evolution. Investigating the role of genetic variation, mutations, gene flow, and genome organization in driving evolutionary processes, as well as understanding the genomic basis of speciation and adaptation, is an active and rapidly evolving field.
36. Evolution and Human Health: Exploring the evolutionary origins and implications of human diseases, such as genetic disorders or susceptibility to certain conditions, provides insights into our biology and potential treatment strategies. Investigating the evolutionary factors that shaped human health and disease susceptibility is an ongoing area of research.
37. Evolutionary Paleontology: The fossil record provides valuable insights into the history of life on Earth. However, significant gaps and limitations in the fossil record pose challenges in understanding the timing and patterns of evolutionary events. Ongoing efforts to discover new fossils, refine dating techniques, and integrate paleontological data with other lines of evidence continue to advance our understanding of evolutionary history.
38. Evolutionary Transitions: Investigating major transitions in the history of life, such as the origin of eukaryotic cells, the evolution of multicellularity, or the transition from aquatic to terrestrial habitats, presents intriguing questions. Understanding the genetic, ecological, and developmental changes that facilitated these transitions and the selective pressures involved is an area of ongoing research.
39. Evolutionary Resilience and Adaptability: Exploring how organisms adapt and evolve in response to environmental changes, including climate change, habitat fragmentation, or invasive species, is a pressing area of study. Understanding the mechanisms that allow some species to persist and adapt while others face extinction provides insights into evolutionary resilience.
40. Evolutionary Systems Biology: Integrating evolutionary biology with systems biology approaches, such as network analysis or mathematical modeling, offers new avenues for understanding the dynamics of evolution. Investigating how genes, proteins, and other molecular components interact within an evolutionary framework provides a deeper understanding of evolutionary processes.
41. Evolution and Biodiversity: Exploring the factors that influence patterns of biodiversity, such as the distribution of species, the assembly of ecological communities, or the origin and maintenance of species diversity, is an ongoing area of research. Investigating the interplay between evolutionary processes and ecological factors contributes to our understanding of the complexity of biological diversity.
42. Evolutionary Applications: Applying evolutionary principles to practical problems, such as conservation biology, disease management, or agriculture, presents challenges and opportunities. Investigating how evolutionary insights can inform strategies for preserving biodiversity, combating antibiotic resistance, or improving crop yields is an active and important area of research.
43. Evolution beyond Earth: While the theory of evolution primarily focuses on life on Earth, the possibility of life existing elsewhere in the universe raises intriguing questions. Exploring the potential for extraterrestrial evolution, the conditions that might support life, and the mechanisms of evolution in alien environments is an emerging area of study.
Evolutionary biology remains one of the most widely accepted and extensively supported theories in science, providing a powerful framework for understanding the diversity and interconnectedness of life on our planet.
"The waiting time problem" is a concept that arises in the field of evolutionary biology and population genetics. It refers to the amount of time it takes for a particular beneficial mutation to arise and become fixed in a population.
In evolutionary terms, a beneficial mutation is one that confers a selective advantage to an organism, increasing its chances of survival and reproduction. However, the process of beneficial mutations arising and spreading through a population can be a slow and probabilistic process.
The waiting time problem explores questions such as: How long does it take for a beneficial mutation to occur? How likely is it to arise in a given population? What factors can influence the waiting time for a beneficial mutation to become fixed?
Several factors influence the waiting time, including the mutation rate, population size, selection strength, and genetic background. Generally, the waiting time is influenced by the interplay between the rate at which new beneficial mutations arise and the strength of natural selection acting upon them.
The waiting time problem has implications for understanding the pace and patterns of evolutionary change. It helps us understand the likelihood and timing of the emergence of specific adaptations in populations. It also provides insights into the dynamics of genetic diversity and the role of chance events in shaping evolutionary trajectories.
Researchers use mathematical models, computer simulations, and empirical data to study the waiting time problem. These approaches help explore the probabilities and timeframes involved in the fixation of beneficial mutations in populations. By better understanding the waiting time problem, scientists gain insights into the mechanisms and constraints underlying evolutionary processes.
It's worth noting that the waiting time problem is just one aspect of the larger field of evolutionary biology. It contributes to our understanding of how genetic variation arises and spreads through populations and how natural selection acts upon it.
"ლოდინის დროის პრობლემა" არის კონცეფცია, რომელიც წარმოიქმნება ევოლუციური ბიოლოგიისა და პოპულაციის გენეტიკის სფეროში. ეს ეხება იმ დროს, რაც სჭირდება კონკრეტული სასარგებლო მუტაციის წარმოქმნას და დაფიქსირებას პოპულაციაში. ევოლუციური თვალსაზრისით, სასარგებლო მუტაცია არის ის, რომელიც ანიჭებს ორგანიზმს შერჩევით უპირატესობას, ზრდის მის გადარჩენისა და გამრავლების შანსებს. თუმცა, მომგებიანი მუტაციების წარმოქმნა და პოპულაციაში გავრცელების პროცესი შეიძლება იყოს ნელი პროცესი. ლოდინის დროის პრობლემა იკვლევს ისეთ კითხვებს, როგორიცაა: რამდენი დრო სჭირდება სასარგებლო მუტაციის წარმოქმნას? რამდენად სავარაუდოა მისი წარმოქმნა მოცემულ პოპულაციაში? რა ფაქტორებმა შეიძლება გავლენა მოახდინოს სასარგებლო მუტაციის გამოსწორების მოლოდინის დროზე?
ლოდინის დროზე გავლენას ახდენს რამდენიმე ფაქტორი, მათ შორის მუტაციის სიჩქარე, პოპულაციის ზომა, შერჩევის სიძლიერე და გენეტიკური ფონი. ზოგადად, ლოდინის დროზე გავლენას ახდენს ურთიერთქმედება ახალი სასარგებლო მუტაციების წარმოშობისა და მათზე მოქმედი ბუნებრივი გადარჩევის სიძლიერეს შორის. ლოდინის დროის პრობლემას აქვს გავლენა ევოლუციური ცვლილებების ტემპისა და შაბლონების გასაგებად. ის გვეხმარება გავიგოთ პოპულაციებში სპეციფიკური ადაპტაციის გაჩენის ალბათობა და დრო. ის ასევე გვაწვდის შეხედულებებს გენეტიკური მრავალფეროვნების დინამიკაზე და შემთხვევითი მოვლენების როლზე ევოლუციური ტრაექტორიების ფორმირებაში.
მკვლევარები იყენებენ მათემატიკურ მოდელებს, კომპიუტერულ სიმულაციებს და ემპირიულ მონაცემებს ლოდინის დროის პრობლემის შესასწავლად. ეს მიდგომები გვეხმარება პოპულაციებში სასარგებლო მუტაციების დაფიქსირებაში ჩართული ალბათობებისა და ვადების შესწავლაში. ლოდინის დროის პრობლემის უკეთ გააზრებით, მეცნიერები იღებენ ხედვას ევოლუციური პროცესების საფუძველში არსებული მექანიზმებისა და შეზღუდვების შესახებ. აღსანიშნავია, რომ ლოდინის დროის პრობლემა ევოლუციური ბიოლოგიის უფრო ფართო სფეროს მხოლოდ ერთი ასპექტია. ეს ხელს უწყობს ჩვენს გაგებას იმის შესახებ, თუ როგორ წარმოიქმნება და ვრცელდება გენეტიკური ცვალებადობა პოპულაციებში და როგორ მოქმედებს მასზე ბუნებრივი გადარჩევა.
The fixation problem in evolution refers to the process by which a genetic variant, such as a mutation or an allele, becomes the only version present in a population. Fixation occurs when the frequency of a particular genetic variant reaches 100% and all other variants are eliminated from the population.
In a population, genetic variation arises through various mechanisms such as mutation, gene flow (migration), genetic recombination, and natural selection. Over time, certain genetic variants may increase in frequency due to selective advantages they confer, while others may decrease or disappear.
The fixation problem arises when considering the probability and timescale required for a specific genetic variant to become fixed in a population. This problem is particularly relevant for beneficial mutations, which increase the fitness of individuals carrying them. Beneficial mutations have a higher chance of becoming fixed compared to neutral or deleterious mutations.
The fixation process is influenced by factors such as the population size, mutation rate, strength of selection, genetic drift, and recombination rate. A larger population size generally increases the probability of fixation, as there are more individuals available for the beneficial mutation to spread through. Similarly, a higher mutation rate or stronger selection can accelerate the fixation process.
On the other hand, genetic drift, which refers to random fluctuations in allele frequencies due to sampling effects in small populations, can hinder or slow down the fixation of a beneficial mutation. Additionally, recombination can break up the association between a beneficial mutation and its genetic background, potentially slowing down or altering the fixation process.
Understanding the fixation problem is essential for studying the dynamics of genetic variation within populations and the mechanisms that shape evolutionary change. Researchers use mathematical models, computer simulations, and empirical data to investigate the probability and timescale of fixation under different scenarios, helping to elucidate the factors that influence the fate of genetic variants in populations.
It's important to note that the fixation problem is a concept within evolutionary genetics and is one of the many factors that contribute to the overall understanding of how genetic variation arises, spreads, and shapes populations over time.
ევოლუციაში "ფიქსაციის პრობლემა" ეხება პროცესს, რომლის დროსაც გენეტიკური ვარიანტი, როგორიცაა მუტაცია ან ალელი, ხდება პოპულაციაში არსებული ერთადერთი ვერსია. ფიქსაცია ხდება მაშინ, როდესაც კონკრეტული გენეტიკური ვარიანტის სიხშირე 100%-ს აღწევს და ყველა სხვა ვარიანტი აღმოიფხვრება პოპულაციისგან.
პოპულაციაში გენეტიკური ცვალებადობა წარმოიქმნება სხვადასხვა მექანიზმების მეშვეობით, როგორიცაა მუტაცია, გენის ნაკადი (მიგრაცია), გენეტიკური რეკომბინაცია და ბუნებრივი გადარჩევა. დროთა განმავლობაში, გარკვეული გენეტიკური ვარიანტების სიხშირე შეიძლება გაიზარდოს მათი შერჩევითი უპირატესობების გამო, ხოლო სხვები შეიძლება შემცირდეს ან გაქრეს.
ფიქსაციის პრობლემა წარმოიქმნება, როდესაც განიხილება კონკრეტული გენეტიკური ვარიანტის პოპულაციაში დაფიქსირების ალბათობა და დრო. ეს პრობლემა განსაკუთრებით აქტუალურია სასარგებლო მუტაციებისთვის, რომლებიც ზრდის მათ მატარებელ პირთა შემგუებლობას და საერთო სიჯანსაღეს, ჯანმრთელობას. სასარგებლო მუტაციებს უფრო მეტი შანსი აქვთ დაფიქსირდეს ნეიტრალურ ან მავნე მუტაციებთან შედარებით.
ფიქსაციის პროცესზე გავლენას ახდენს ისეთი ფაქტორები, როგორიცაა პოპულაციის ზომა, მუტაციის სიჩქარე, შერჩევის სიძლიერე, გენეტიკური დრიფტი და რეკომბინაციის სიჩქარე. პოპულაციის უფრო დიდი რაოდენობა ზოგადად ზრდის ფიქსაციის ალბათობას, რადგან უფრო მეტი ადამიანია ხელმისაწვდომი სასარგებლო მუტაციისთვის. ანალოგიურად, მუტაციის უფრო მაღალმა სიჩქარემ ან უფრო ძლიერმა შერჩევამ შეიძლება დააჩქაროს ფიქსაციის პროცესი.
მეორე მხრივ, გენეტიკურ დრეიფს, რომელიც ეხება ალელური სიხშირეების შემთხვევით რყევებს მცირე პოპულაციებში შერჩევის ეფექტის გამო, შეუძლია შეაფერხოს ან შეანელოს სასარგებლო მუტაციის ფიქსაცია. გარდა ამისა, რეკომბინაციამ შეიძლება დაარღვიოს კავშირი სასარგებლო მუტაციასა და მის გენეტიკურ ფონს შორის, პოტენციურად შეანელოს ან შეცვალოს ფიქსაციის პროცესი.
ფიქსაციის პრობლემის გაგება აუცილებელია პოპულაციებში გენეტიკური ვარიაციის დინამიკის შესასწავლად და ევოლუციური ცვლილებების ფორმირების მექანიზმების შესასწავლად. მკვლევარები იყენებენ მათემატიკურ მოდელებს, კომპიუტერულ სიმულაციებს და ემპირიულ მონაცემებს, რათა გამოიკვლიონ ფიქსაციის ალბათობას და დროს სხვადასხვა სცენარებში, რაც ხელს უწყობს ფაქტორების გარკვევას, რომლებიც გავლენას ახდენს პოპულაციების გენეტიკური ვარიანტების ბედზე.
მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ფიქსაციის პრობლემა არის კონცეფცია ევოლუციურ გენეტიკაში და არის ერთ-ერთი მრავალი ფაქტორიდან, რომელიც ხელს უწყობს იმის ზოგად გაგებას, თუ როგორ წარმოიქმნება, ვრცელდება და ყალიბდება პოპულაციებში სხვადასხვა თვისება და გენეტიკური ვარიაცია დროთა განმავლობაში.
ევოლუციის თეორია არის კარგად ჩამოყალიბებული სამეცნიერო ჩარჩო, რომელიც ხსნის დედამიწაზე სიცოცხლის მრავალფეროვნებას და განვითარებას. თუმცა, როგორც ნებისმიერი სამეცნიერო თეორია, ის არ არის გამოწვევებისა და პასუხგაუცემელი კითხვების გარეშე. აქ არის რამდენიმე სფერო, რომელიც ევოლუციის თეორიას გამოწვევას უქმნის:
1. სიცოცხლის ევოლუციური წარმოშობა (Origin of Life): მიუხედავად იმისა, რომ ევოლუციის თეორია განმარტავს, თუ როგორ გამრავალფეროვნდა და განვითარდა სიცოცხლე, მისი წარმოშობის შემდეგ, ის პირდაპირ არ ეხება კითხვას, თუ როგორ წარმოიშვა სიცოცხლე სულ თავიდან. თავად სიცოცხლის წარმოშობის და იმის გაგება, თუ როგორ გაჩნდა პირველი თვითგანმეორებადი მოლეკულები და უჯრედული სტრუქტურები არაცოცხალი მატერიიდან, ფუნდამენტური საკითხია ევოლუციური ბიოლოგიაში. ქიმიური და ფიზიკური პროცესების გამოკვლევა, რამაც გამოიწვია სიცოცხლის წარმოშობა დედამიწაზე, ზუსტი მექანიზმები, რომლითაც პირველი ცოცხალი ორგანიზმები წარმოიქმნენ არაცოცხალი მატერიიდან, რომელიც ცნობილია როგორც აბიოგენეზი, ჯერ კიდევ აქტიურად შეისწავლება.
2. გარდამავალი ნამარხები (Transitional Fossils): ნამარხი ჩანაწერები იძლევა მნიშვნელოვან მტკიცებულებებს ევოლუციის თეორიის შესახებ, მაგრამ არსებობს ხარვეზები ჩვენს ცოდნაში სახეობებს შორის გარკვეული გარდამავალი ეტაპების შესახებ. ამ „დაკარგულმა ბმულებმა“ შეიძლება რთული გახადოს ზუსტი ევოლუციური გზების მიკვლევა და დროთა განმავლობაში მომხდარი ცვლილებების თანმიმდევრობის სრულად გაგება.
3. სწრაფი ადაპტაცია (Rapid Adaptation): ევოლუციის თეორია უპირველეს ყოვლისა მოქმედებს ათასობით წლიდან მილიონობით წლამდე. თუმცა, არის შემთხვევები, როდესაც ორგანიზმებმა, როგორც ჩანს, განიცადეს შედარებით სწრაფი ადაპტაცია გარემოს ცვლილებებზე საპასუხოდ. ასეთი სწრაფი ადაპტაციის მექანიზმებისა და ტემპის გაგება კვლევის მიმდინარე სფეროა.
4. სირთულე და შეუმცირებელი სირთულე (Complexity and Irreducible Complexity): ევოლუციის კრიტიკოსები ხანდახან ამტკიცებენ, რომ გარკვეული რთული ბიოლოგიური სტრუქტურები ან სისტემები არ შეიძლებოდა ეტაპობრივად განვითარებულიყო, რადგან ისინი, როგორც ჩანს, საჭიროებენ ყველა კომპონენტის არსებობას და ერთდროულად ფუნქციონირებას იმისათვის, რომ შეძლებოდათ არსებობა. ეს კონცეფცია ცნობილია როგორც შეუმცირებელი სირთულე. თუმცა, ევოლუციური ბიოლოგები ვარაუდობენ, რომ რთული სტრუქტურები შეიძლება განვითარდეს თანდათანობითი ცვლილებებით, ყოველი შუალედური ნაბიჯი უზრუნველყოფს გარკვეულ ფუნქციურ უპირატესობას.
5. კონვერგენტული ევოლუცია (Convergent Evolution): კონვერგენტული ევოლუცია ეხება ფენომენს, როდესაც დაუკავშირებელი სახეობები დამოუკიდებლად ავითარებენ მსგავს მახასიათებლებს ან ადაპტაციას მსგავსი გარემო-პირობების ზემოქმედების გამო. კონვერგენტული ევოლუციის ფუძემდებლური გენეტიკური და მოლეკულური მექანიზმების გაგება და მსგავსი თვისებების გამომუშავებაში შემთხვევითობის და აუცილებლობის შედარებითი წვლილის განსაზღვრა ერთ-ერთი გამოწვევაა მკვლევარებისთვის.
The pyramidal tract, also known as the corticospinal tract, is a major neural pathway in the central nervous system that plays a crucial role in controlling voluntary movements. It allows signals from the brain's cerebral cortex, specifically the motor cortex, to be transmitted to the spinal cord and ultimately to the muscles of the body.
To understand the pyramidal tract, let's break it down into its key components:
1. Motor Cortex: The motor cortex is a region of the brain located in the frontal lobe. It is responsible for planning, initiating, and controlling voluntary movements. When you decide to move a specific muscle or perform a particular action, signals are generated in the motor cortex.
2. Pyramidal Neurons: The pyramidal neurons are a type of nerve cell located in the motor cortex. These neurons are the main source of the signals that travel through the pyramidal tract. They have long, thread-like extensions called axons.
3. Axons: The axons of the pyramidal neurons bundle together to form the pyramidal tract. These axons extend from the motor cortex down through the brainstem and into the spinal cord.
4. Decussation: In the brainstem, specifically at a structure called the medulla, most of the axons in the pyramidal tract cross over to the opposite side of the body. This is known as decussation. So, the signals originating from the left motor cortex control movements on the right side of the body, and vice versa.
5. Spinal Cord: After decussation, the axons of the pyramidal tract continue traveling down the spinal cord. They form connections with other neurons in the spinal cord, which then transmit the signals to the muscles.
6. Muscles: Finally, the signals from the pyramidal tract reach the muscles. These signals activate the motor units within the muscles, leading to the desired movement.
The pyramidal tract is responsible for precise and skilled voluntary movements, such as reaching, grasping, walking, and speaking. It allows us to have fine control over our movements and execute complex actions.
While the pyramidal tract is a vital pathway for voluntary movement, it's important to note that there are other neural pathways involved in motor control as well. The pyramidal tract works in coordination with other motor pathways to ensure smooth and coordinated movements.
პირამიდული ტრაქტი (pyramidal tract), რომელიც ასევე ცნობილია როგორც კორტიკოსპინალური ტრაქტი (corticospinal tract), არის მთავარი ნერვული გზა ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში, რომელიც გადამწყვეტ როლს ასრულებს ნებაყოფლობითი მოძრაობების კონტროლში. ეს საშუალებას აძლევს თავის ტვინის ცერებრალური ქერქის სიგნალებს, კონკრეტულად კი მოტორული ქერქიდან, გადაიცეს ზურგის ტვინში და საბოლოოდ სხეულის კუნთებზე.
პირამიდული ტრაქტის გასაგებად, მოდით დავყოთ იგი მის ძირითად კომპონენტებად:
1. მოტორული ქერქი / მამოძრავებელი ქერქი (Motor Cortex): მოტორული ქერქი არის თავის ტვინის რეგიონი, რომელიც მდებარეობს შუბლის წილში. ის პასუხისმგებელია ნებაყოფლობითი მოძრაობების დაგეგმვაზე, ინიცირებასა და კონტროლზე. როდესაც გადაწყვეტთ კონკრეტული კუნთის გადაადგილებას ან კონკრეტული მოქმედების შესრულებას, სიგნალები წარმოიქმნება მოტორულ ქერქში.
2. პირამიდული ნეირონები (Pyramidal Neurons): პირამიდული ნეირონები არის ნერვული უჯრედის ტიპი, რომელიც მდებარეობს მოტორულ ქერქში. ეს ნეირონები არის სიგნალების მთავარი წყარო, რომლებიც მოგზაურობენ პირამიდულ ტრაქტში. მათ აქვთ გრძელი, ძაფის მსგავსი გაფართოება, რომელსაც აქსონები ეწოდება.
3. აქსონები (Axons): პირამიდული ნეირონების აქსონები ერთმანეთში ერწყმის პირამიდულ ტრაქტს. ეს აქსონები ვრცელდება მოტორული ქერქიდან ტვინის ღეროს გავლით ზურგის ტვინში.
4. ქიაზმა / გადაჯვარედინება (Decussation): თავის ტვინის ღეროში, კონკრეტულად სტრუქტურაში, რომელსაც მოგრძო ტვინი (მედულა) ეწოდება, პირამიდულ ტრაქტში აქსონების უმეტესობა სხეულის მოპირდაპირე მხარეს გადადის. ეს ცნობილია როგორც ქიაზმა (გადაჯვარედინება). ასე რომ, მარცხენა მოტორული ქერქიდან წარმოშობილი სიგნალები აკონტროლებს მოძრაობებს სხეულის მარჯვენა მხარეს და პირიქით.
5. ზურგის ტვინი (Spinal Cord): ქიაზმის შემდეგ, პირამიდული ტრაქტის აქსონები აგრძელებენ მოძრაობას ზურგის ტვინში. ისინი ქმნიან კავშირებს ზურგის ტვინის სხვა ნეირონებთან, რომლებიც შემდეგ სიგნალებს გადასცემენ კუნთებს.
6. კუნთები (Muscles): ბოლოს პირამიდული ტრაქტიდან სიგნალები კუნთებამდე აღწევს. ეს სიგნალები ააქტიურებს მოტორულ ერთეულებს კუნთებში, რაც იწვევს სასურველ მოძრაობას.
პირამიდული ტრაქტი პასუხისმგებელია ზუსტ და დახელოვნებულ ნებაყოფლობით მოძრაობებზე, როგორიცაა ხელით რაიმეს მიწვდომა, დაჭერა, სიარული და საუბარი. ეს საშუალებას გვაძლევს კარგად ვაკონტროლოთ ჩვენი მოძრაობები და შევასრულოთ რთული მოქმედებები.
მიუხედავად იმისა, რომ პირამიდული ტრაქტი არის სასიცოცხლო გზა ნებაყოფლობითი მოძრაობისთვის, მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ არსებობს სხვა ნერვული გზებიც, რომლებიც მონაწილეობენ მოტორულ კონტროლში. პირამიდული ტრაქტი მუშაობს სხვა მოტორული გზების კოორდინირებულად, რათა უზრუნველყოს გლუვი და კოორდინირებული მოძრაობები.
The extrapyramidal tract is a network of neural pathways in the central nervous system that is involved in the control of involuntary or automatic movements, as well as supporting and modifying voluntary movements. Unlike the pyramidal tract, which primarily controls fine and skilled voluntary movements, the extrapyramidal tract is responsible for regulating posture, balance, muscle tone, and coordination of movements.
Let's break down the key components of the extrapyramidal tract:
1. Basal Ganglia: The basal ganglia are a group of structures deep within the brain, including the caudate nucleus, putamen, globus pallidus, and subthalamic nucleus. The basal ganglia play a crucial role in motor control and are a significant part of the extrapyramidal system.
2. Substantia Nigra: The substantia nigra is a specific region located in the midbrain. It contains dopamine-producing neurons that are important for regulating movement and are also considered part of the extrapyramidal system.
3. Neural Pathways: The extrapyramidal tract consists of several neural pathways that connect the basal ganglia and substantia nigra to other parts of the central nervous system, including the brainstem and spinal cord.
4. Indirect Pathways: Unlike the pyramidal tract, which has a direct connection from the motor cortex to the spinal cord, the extrapyramidal tract primarily works through indirect pathways. These pathways involve multiple interconnected regions and circuits, including the basal ganglia, thalamus, and brainstem.
5. Regulation of Movements: The extrapyramidal tract helps regulate and modulate movements by influencing muscle tone, coordination, and automatic movements. It provides a background level of muscle activity to support posture and balance and helps to suppress unwanted or excessive movements.
6. Dopamine: One important aspect of the extrapyramidal tract is the role of dopamine, a neurotransmitter. Dopamine is involved in the functioning of the extrapyramidal system and plays a crucial role in motor control. Disruptions in dopamine production or transmission can result in movement disorders, such as Parkinson's disease.
The extrapyramidal tract and its associated structures work in coordination with the pyramidal tract and other motor pathways to ensure smooth, balanced, and coordinated movements. They help regulate involuntary movements, maintain posture, and contribute to the overall control of motor function.
It's worth noting that the extrapyramidal system is a complex network, and our understanding of its specific pathways and functions is still evolving. Researchers continue to study and investigate its intricacies to gain a deeper understanding of movement regulation and related disorders.
ექსტრაპირამიდული ტრაქტი არის ნერვული გზების ქსელი ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში, რომელიც ჩართულია უნებლიე ანუ ავტომატური მოძრაობების კონტროლში, აგრეთვე ნებაყოფლობითი მოძრაობების მხარდაჭერასა და შეცვლაში. პირამიდული ტრაქტისგან განსხვავებით, რომელიც უპირველეს ყოვლისა აკონტროლებს დახვეწილ და დახელოვნებულ ნებაყოფლობით მოძრაობებს, ექსტრაპირამიდული ტრაქტი პასუხისმგებელია პოზის, ბალანსის, კუნთების ტონუსის და მოძრაობების კოორდინაციაზე.
მოდით დავშალოთ ექსტრაპირამიდული ტრაქტის ძირითადი კომპონენტები:
1. ბაზალური განგლია (Basal Ganglia): ბაზალური განგლია არის სტრუქტურების ჯგუფი თავის ტვინში, მათ შორის კუდიანი ბირთვი, პუტამენი, გლობუს პალიდუსი (globus pallidus) და სუბთალამუსის ბირთვი. ბაზალური განგლიები გადამწყვეტ როლს თამაშობს მოტორულ კონტროლში და წარმოადგენს ექსტრაპირამიდული სისტემის მნიშვნელოვან ნაწილს.
2. შავი სუბსტანცია (Substantia Nigra): შავი სუბსტანცია არის სპეციფიკური რეგიონი, რომელიც მდებარეობს შუა ტვინში. ის შეიცავს დოფამინის გამომმუშავებელ ნეირონებს, რომლებიც მნიშვნელოვანია მოძრაობის რეგულირებისთვის და ასევე განიხილება ექსტრაპირამიდული სისტემის ნაწილად.
3. ნერვული გზები (Neural Pathways): ექსტრაპირამიდული ტრაქტი შედგება რამდენიმე ნერვული გზისგან (ბილიკისგან), რომლებიც აკავშირებს ბაზალურ განგლიებსა და შავ სუბსტანციას ცენტრალური ნერვული სისტემის სხვა ნაწილებთან, მათ შორის ტვინის ღეროსთან და ზურგის ტვინთან.
4. არაპირდაპირი გზები (Indirect Pathways): პირამიდული ტრაქტისგან განსხვავებით, რომელსაც აქვს პირდაპირი კავშირი მოტორული ქერქიდან ზურგის ტვინთან, ექსტრაპირამიდული ტრაქტი ძირითადად მუშაობს არაპირდაპირი გზებით. ეს გზები მოიცავს მრავალ ურთიერთდაკავშირებულ რეგიონს და წრეს, მათ შორისაა ბაზალური განგლიები, თალამუსი და ტვინის ღერო.
5. მოძრაობების რეგულირება (Regulation of Movements): ექსტრაპირამიდული ტრაქტი ხელს უწყობს მოძრაობების რეგულირებას და მოდულაციას კუნთების ტონუსზე, კოორდინაციასა და ავტომატურ მოძრაობებზე ზემოქმედებით. ის უზრუნველყოფს კუნთების აქტივობის ფონურ დონეს პოზისა და წონასწორობის მხარდასაჭერად და ხელს უწყობს არასასურველი ან გადაჭარბებული მოძრაობების ჩახშობას.
6. დოფამინი (Dopamine): ექსტრაპირამიდული ტრაქტის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტია დოფამინის, ნეიროტრანსმიტერის როლი. დოფამინი მონაწილეობს ექსტრაპირამიდული სისტემის ფუნქციონირებაში და გადამწყვეტ როლს თამაშობს მოტორულ კონტროლში. დოფამინის წარმოების ან გადაცემის დარღვევამ შეიძლება გამოიწვიოს მოძრაობის დარღვევები, როგორიცაა პარკინსონის დაავადება.
ექსტრაპირამიდული ტრაქტი და მასთან დაკავშირებული სტრუქტურები მუშაობს პირამიდულ ტრაქტთან და სხვა მოტორულ გზებთან კოორდინირებულად, რათა უზრუნველყოს ზუსტი, დაბალანსებული და კოორდინირებული მოძრაობები. ისინი ხელს უწყობს უნებლიე მოძრაობების რეგულირებას, პოზის შენარჩუნებას და ხელს უწყობს მოტორული ფუნქციის საერთო კონტროლს.
აღსანიშნავია, რომ ექსტრაპირამიდული სისტემა რთული ქსელია და მისი სპეციფიკური გზებისა და ფუნქციების შესახებ ჩვენი გაგება ჯერ კიდევ ვითარდება. მკვლევარები აგრძელებენ მისი სირთულეების შესწავლას და გამოძიებას მოძრაობის რეგულირებისა და მასთან დაკავშირებული დარღვევების უფრო ღრმა გაგებისთვის.
There are other neural pathways involved in motor control, in addition to the pyramidal and extrapyramidal tracts. These pathways work together to regulate and coordinate various aspects of movement. Here are a few notable examples:
1. Cerebellar Pathways: The cerebellum, located at the back of the brain, plays a crucial role in motor coordination and fine-tuning movements. It receives input from the sensory systems and other motor pathways, and it sends output through a variety of cerebellar pathways to modulate and adjust motor commands.
2. Vestibulospinal Tract: This pathway connects the vestibular apparatus in the inner ear, responsible for detecting changes in head position and movement, to the spinal cord. It helps regulate balance, posture, and control of muscles involved in maintaining an upright position.
3. Reticulospinal Tracts: The reticular formation, a network of neurons in the brainstem, sends descending pathways called reticulospinal tracts to the spinal cord. These tracts are involved in various motor functions, including control of muscle tone, modulation of reflexes, and coordination of locomotion.
4. Rubrospinal Tract: The rubrospinal tract originates from the red nucleus in the midbrain and descends to the spinal cord. While its precise function is still not fully understood, it is thought to play a role in motor coordination and control of fine movements, particularly of the upper limbs.
5. Tectospinal Tract: This pathway arises from the superior colliculus, a structure in the midbrain involved in visual processing. The tectospinal tract helps coordinate head and eye movements in response to visual stimuli, particularly in relation to orienting and tracking objects in the environment.
These are just a few examples of additional neural pathways involved in motor control. The nervous system is incredibly complex, and there are numerous interconnected pathways and structures that contribute to the control and coordination of movement. Each pathway serves specific functions and works in conjunction with others to achieve smooth and purposeful motor behavior.
პირამიდული და ექსტრაპირამიდული გზების გარდა, არსებობს სხვა ნერვული გზები, რომლებიც ჩართულია მოტორულ კონტროლში. ეს გზები ერთად მუშაობს მოძრაობის სხვადასხვა ასპექტების რეგულირებისა და კოორდინაციისთვის. აქ არის რამდენიმე საყურადღებო მაგალითი:
1. ნათხემის გზები (Cerebellar Pathways): თავის ტვინის უკანა ნაწილში განლაგებული ნათხემი (ცერებელუმი) გადამწყვეტ როლს ასრულებს მოტორული კოორდინაციასა და მოძრაობების დახვეწაში. ის იღებს სიგნალებს სენსორული სისტემებიდან და სხვა მოტორული გზებიდან და აგზავნის საპასუხო სიგნალებს ნათხემის სხვადასხვა გზის მეშვეობით, რათა მოდულირდეს და დაარეგულიროს მოტორული ბრძანებები.
2. ვესტიბულოსპინალური ტრაქტი (Vestibulospinal Tract): ეს გზა აკავშირებს ვესტიბულურ აპარატს შიდა ყურში, რომელიც პასუხისმგებელია თავის პოზიციისა და მოძრაობის ცვლილებების გამოვლენაზე, ზურგის ტვინისკენ მიმართულებით. ის ხელს უწყობს ბალანსის რეგულირებას, პოზას და კუნთების კონტროლს, რომლებიც მონაწილეობს ფეხზე მდგარი პოზიციის შენარჩუნებაში.
3. რეტიკულოსპინალური ტრაქტები (Reticulospinal Tracts): რეტიკულური წარმონაქმნი, ნეირონების ქსელი თავის ტვინის ღეროში, რომელსაც ეწოდება რეტიკულოსპინალური ტრაქტები, აგზავნის დაღმავალ გზებს ზურგის ტვინისკენ. ეს ტრაქტები ჩართულია სხვადასხვა მოტორულ ფუნქციაში, მათ შორის კუნთების ტონუსის კონტროლში, რეფლექსების მოდულაციაში და მოძრაობის კოორდინაციაში.
4. რუბროსპინალური ტრაქტი (Rubrospinal Tract): რუბროსპინალური ტრაქტი წარმოიქმნება შუა ტვინის წითელი ბირთვიდან და ეშვება ზურგის ტვინში. მიუხედავად იმისა, რომ მისი ზუსტი ფუნქცია ჯერ კიდევ ბოლომდე არ არის გასაგები, ითვლება, რომ ის თამაშობს როლს მოტორულ კოორდინაციასა და დახვეწილ მოძრაობათა კონტროლში, განსაკუთრებით ზედა კიდურების.
5. ტექტოსპინალური ტრაქტი (Tectospinal Tract): ეს გზა წარმოიქმნება ზემო კოლიკულუსიდან, სტრუქტურა შუა ტვინში, რომელიც მონაწილეობს ვიზუალურ დამუშავებაში. ტექტოსპინალური ტრაქტი ხელს უწყობს თავისა და თვალის მოძრაობების კოორდინაციას ვიზუალური სტიმულის საპასუხოდ, განსაკუთრებით გარემოში ობიექტების ორიენტირებასა და თვალყურის დევნასთან დაკავშირებით.
ეს მხოლოდ რამდენიმე მაგალითია დამატებითი ნერვული გზების, რომლებიც მონაწილეობენ ძრავის კონტროლში. ნერვული სისტემა წარმოუდგენლად რთულია და არსებობს მრავალი ურთიერთდაკავშირებული ბილიკი და სტრუქტურა, რომლებიც ხელს უწყობენ მოძრაობის კონტროლსა და კოორდინაციას. თითოეული გზა ემსახურება კონკრეტულ ფუნქციებს და მუშაობს სხვებთან ერთად გლუვი და მიზანმიმართული საავტომობილო ქცევის მისაღწევად.
10 burning questions about the universe:
1. What was there before the beginning of the universe? everyone asks this question. what's the simple answer?
Oh. I I'm delighted I can respond to you - we don't know. But we got top people working on it. you know what? there may have been a Multiverse. there might have been a Multiverse, that's birthing universes and we're one of them, but that just pushes the question one step further before that - "what was around before the Multiverse?" - so, we just don't know. it's a frontier question right now.
2. How will the universe end and what will there be afterwards?
We have several ideas for how it will end. It'll just continue to expand forever as the temperature descends asymptotically towards absolute zero and all phenomenon and all processes will cease. All Stars will burn out. they will shut off in the night sky one by one and the universe will be cold and dark. But if the expansion of the universe which is rapid and accelerating is real and continues, that'll take us to the Big Rip, that terrifies me, because if the fabric of the universe stretches faster, than the con, than the material substance can't sustain it. then it rips... but that's in 22 billion years. that is the only comforting part.
3. Will we in the next 100 years live on the moon or Mars or any other planet other than planet Earth?
It's not that we can't do it, not that we couldn't figure out to do. it we'd have to ask what is your motivation to do it. do you realize, Antarctica is wetter and balmier, than every spot on Mars's surface and you don't see people lining up to build condos in Antarctica, so I can see them as tourist destinations. I'll totally take a tour to and have maybe the moon Olympics. That'd be fun, and or Moon Chef's shows, but the joke I always like telling and it never gets old for me is: the new cuisine on the moon in restaurants would be great, just that they wouldn't have any atmosphere.
4. Is the universe infinite and if not what's on the other side of it?
So, the observable universe has a boundary. it's not a physical boundary. it's a consequence of how fast the light travels and how old the universe is, so that sets a horizon. a ship at Sea, there's a horizon. Is the ship captain saying - is this all there is or does the ocean go on? and they know from their experience, the ocean continues. we're pretty sure the Universe goes well beyond our Horizon. we don't know how far and it's possibly infinite and if it is infinite, then it wouldn't make sense to talk about an edge. then the above question becomes Superfluous.
5. Is time travel possible?
We can definitely travel into the future by moving faster relative to everybody else and then you'll come back less aged than those you left here on Earth. The tricky part comes if you want to go into the past and that's really dangerous. it is so dangerous, that Hawking was thinking to himself, that there must be some law of physics we have yet to discover, that prevents it. physically it's called a time travel protection conjecture. Because if you go back and prevent your parents from meeting each other, then you will never be born to go back in time to prevent your parents from meeting each other and this whole thing with the Terminator movie where he's killing everybody, who might give birth to the person, who's going to overthrow the regime, all you have to do is prevent people from meeting each other or have them have sex 10 minutes later or earlier, than they might have otherwise and a different sperm would have fertilized the egg and you got a different person. all shoot, it was so needlessly violent. so yeah, it might not be likely that we can do this, but there are equations in the general relativity that allow it. Hawking just wondered whether we'll come up to a bound a rule, that says "nope, nope". The equation tells us, that it is possible to travel in the past, but a higher understanding of the universe might actually prevent it.
6. Parallel universes... do they exist?
All our current understanding of how this universe got here, tells us, there are plenty of other universes and that's the Multiverse idea and parallel universe sounds a little more cool, than just other universes in a Multiverse, but sure, there's likely an infinite number of them. all combinations of all atoms and molecules and thoughts and neurosynaptic firings would exist in the infinite universes. there could be a parallel universe where dreams are reality and realities are dreams, or where stars are gazing down at you, rather than you gazing up at the stars. There's a lot of variations and some of these universes would have it slightly different laws of physics, so you don't want to visit them without full understanding of the consequences of that. Uou don't want to collapse into a pile of goo, because the molecular forces that previously held your body together in this universe don't work in the other universe. That would be a dangerous, dangerous freeways to take.
7. Is there anyone else out there?
Just life at all - yes, probably. We are made of the most common ingredients in the universe: hydrogen, oxygen, nitrogen, carbon, iron. this stuff is everywhere in the universe. life on Earth was opportunistic. it didn't take the rare ingredients and figure out what it could do. The most common ingredients and life started almost as quickly as it possibly could have and we, just one planet out of eight (In our Solar system), one star among hundreds of billions (In our Galaxy) and a Galaxy among hundreds of billions In our observable universe... (and one observable universe among possibly infinite number of the observable universes beyond our Horizon), to suggest that we are alone in the universe would be inexcusably egocentric, driven by some philosophy, that is not grounded in observational science.
8. What's inside a black hole?
We have equations, that tell us what's in a black hole, but we've never tested this. So, it tells us, that within a black hole the a whole new Space-Time can open up in the future history of this universe and for by that reasoning, we, in this universe, may be the other side of a black hole, that lives in somebody else's universe, so that is, perhaps, the most intriguing part of the equations, that give us black holes.
9. What's the most important thing, that most of us don't know about the universe, that we should?
For me, it's the greatest gift, that modern astrophysics has given civilization. In 1957 a research paper was published including a leading female scientist by the way, who's under celebrated, maybe one day will'll get a good biographer for her, her name was Margaret Burbage. They published a paper demonstrating, that the atoms in your body: the nitrogen, the iron, the carbon, the all of this are traceable to Cosmic crucibles deep in the centers of stars, that it makes, it manufactures them by thermonuclear Fusion. the star explodes, scatters that enrichment into gas clouds, that make the next generation of star systems, such as we. So it's not like you're out in the universe looking up and you say - "yeah, I'm alive in this universe, but I feel small" - no, the universe is alive within you and you should feel large. That Revelation that we are not poetically, but literally Stardust, borders on the spiritual.
10. what is your favorite fact about the universe of the unbelievably large number of facts you must have ascertained along with your scientist colleagues what's the number one fact that you love most?
I am astonished every day I wake up, that the universe is knowable, even on the small scales that we've the nuts, that we've cracked for it, that it's knowable at all that we or just you know billion year old carbon as as Janie Mitchell puts in her song Woodstock. we can rise to Consciousness and pose questions about our origin. It's been suggested, that we are a way for the universe to know itself. but the fact that the universe is knowable at all, to me, is Stupify, because who said it had to be that way? that we measure laws on Earth and they are the same as they are in the heavens... it enables my profession in the first place, but I'll end with this thought that as the area of our knowledge grows, so too does the perimeter of our ignorance so this might be a NeverEnding Journey.
Neil DeGrasse Tyson Answers Top 10 Scientific Questions - Interview With Piers Morgan (2023)
10 საინტერესო კითხვა სამყაროს შესახებ:
1. რა იყო სამყაროს წარმოქმნამდე ან/და შექმნამდე? ყველა სვამს ამ კითხვას. რა არის მარტივი პასუხი?
მოხარული ვარ, რომ შემიძლია გიპასუხოთ - არ ვიცით. მაგრამ გვყავს საუკეთესო ადამიანები, რომლებიც მუშაობენ ამ კითხვაზე პასუხის საპოვნელად. შეიძლება არსებობდა მულტისამყარო. შეიძლება არსებობდა სხვა მრავალი სამყარო ჩვენს სამყარომდე, ეს არის მულტისამყაროს თეორია, სადაც ჩვენ ერთ-ერთი ამ სამყაროთაგანი ვართ, მაგრამ ეს უბრალოდ აყენებს კითხვას ერთი ნაბიჯით წინ - "რა იყო მანამ მულტივერსის პირველი სამყაროები წარმოიშობოდა?" - ასე რომ, ჩვენ უბრალოდ არ ვიცით. ეს ახლა სასაზღვრო კითხვაა.
2. როგორ დასრულდება სამყარო და რა იქნება ამის შემდეგ?
ჩვენ გვაქვს რამდენიმე იდეა, თუ როგორ დასრულდება სამყარო. ის უბრალოდ სამუდამოდ გააგრძელებს გაფართოებას, რადგან ტემპერატურა ასიმპტომურად ეცემა აბსოლუტურ ნულამდე და ყველა ფენომენი და ყველა პროცესი შეწყდება საბოლოო ჯამში, მაგალითად ყველა ვარსკვლავი დაიწვება. ისინი სათითაოდ ჩაქრებიან ღამის ცაზე და სამყარო ცივი და ბნელი იქნება. მაგრამ თუ სამყაროს გაფართოება, რომელიც სწრაფი და აჩქარებულია, რეალურია და გაგრძელდება, ეს მიგვიყვანს დიდ გახლეჩამდე, ესაა ის, რისიც მეშინია, რადგან თუ სამყაროს ქსოვილი უფრო სწრაფად გაიჭიმება, ვიდრე მატერიალურ ნივთიერებას შეუძლია აიტანოს, მაშინ ვეღარაფერი შენარჩუნდება და ყველაფერი დაიშლება... მაგრამ ეს 22 მილიარდ წელიწადში მოხდება. ეს არის ერთადერთი დამამშვიდებელი ნაწილი ამ შემთხვევაში (თუმცა ეს მეორე ვარიანტი თითქმის გამორიცხულია).
3. ვიცხოვრებთ თუ არა მომდევნო 100 წლის განმავლობაში მთვარეზე ან მარსზე ან სხვა პლანეტაზე გარდა პლანეტა დედამიწისა?
საქმე იმაში არაა, რომ ჩვენ არ შეგვიძლია ამის გაკეთება, ან რომ ჩვენ ვერ გავერკვიეთ ამის გაკეთება როგორ უნდა მოხერხდეს. ჩვენ უბრალოდ უნდა ვიკითხოთ, რა არის თქვენი მოტივაცია ამის გასაკეთებლად. გესმით, რომ ანტარქტიდა უფრო წყლიანი და კარგი საცხოვრებელი პირობებისაა, ვიდრე მარსის ზედაპირზე ყველაზე კარგი ადგილი, მაგრამ თქვენ ვერ ხედავთ ადამიანებს, რომლებიც ცხოვროენ და მრავლდებიან ანტარქტიდაში ან აშენებენ ქალაქებს იქ, ასე რომ, მე შემიძლია წარმოვიდგინო უფრო ის, რომ სხვა პლანეტები თუ მთვარეები მომავალში გამოვიყენოთ როგორც ტურისტული მიმართულებები. მე სიამოვნებით გავემგზავრები მაგალითად მთვარის ოლიმპიადაზე. ეს სახალისო იქნებოდა, ან Moon Chef-ის შოუებს დავესწრებოდი, მაგრამ ხუმრობა, რომლის თქმაც ყოველთვის მიყვარს და ჩემთვის არასოდეს ძველდება, არის ეს: ახალი სამზარეულო მთვარეზე რესტორნებში შესანიშნავი იქნება, უბრალოდ, მათ არ ექნებათ ატმოსფერო.
4. არის თუ არა სამყარო უსასრულო და თუ არა, რა არის მის მეორე მხარეს?
დაკვირვებად სამყაროს აქვს საზღვარი. ეს არ არის ფიზიკური საზღვარი. ეს იმის შედეგია, თუ რამდენად სწრაფად მოძრაობს სინათლე და რამდენად ძველია სამყარო, ასე რომ, ეს ქმნის ჰორიზონტს. რომ შევადაროთ წაროიდგინეთ გემი ზღვაზე, იქ არის ჰორიზონტი. გემის კაპიტანი ამბობს - ეს ყველაფერია თუ ოკეანე ამ ჰორიზონტს იქითაც გრძელდება? და მათ თავიანთი გამოცდილებიდან იციან, რომ ოკეანე გრძელდება. ჩვენ დარწმუნებული ვართ, რომ სამყარო სცილდება ჩვენს ჰორიზონტს. ჩვენ არ ვიცით რამდენად შორს და შესაძლოა უსასრულოდ დიდიც კი იყოს და თუ ის უსასრულოა, მაშინ ზღვარზე საუბარს აზრი არ ექნება. მაშინ ზემოხსენებული კითხვა ზედმეტი ხდება.
5. შესაძლებელია თუ არა დროში მოგზაურობა?
ჩვენ ნამდვილად შეგვიძლია ვიმოგზაუროთ მომავალში, სხვებთან შედარებით უფრო სწრაფად მოძრაობით და შემდეგ თქვენ დაბრუნდებით იმაზე ნაკლებად ასაკოვანი, ვიდრე ისინი, ვინც აქ, დედამიწაზე დატოვეთ. რთული ნაწილი მოდის მაშინ, თუ გინდა წარსულში წასვლა და ეს მართლაც საშიშია. ეს იმდენად საშიშია, რომ ჰოკინგი თავისთვის ფიქრობდა, რომ უნდა არსებობდეს ფიზიკის კანონი, რომელიც ჯერ კიდევ არ არის აღმოჩენილი, რაც ხელს უშლის წარსულში მოგზაურობას. ფიზიკაში მას უწოდებენ "დროში მოგზაურობისგან დაცვის ვარაუდს". იმიტომ, რომ თუ უკან დაბრუნდები და მშობლებს ხელს შეუშლი ერთმანეთს შეხვდნენ, მაშინ ვერასოდეს დაიბადები იმისთვის, რომ წარსულში დაბრუნდე, რათა მშობლებს თავიდან ააცილო ერთმანეთთან შეხვედრა. ეს ყველაფერი ტერმინატორის ფილმს გვახსენებს, სადაც ის კლავს ყველას, ვინც შესაძლოა გააჩინოს ის ადამიანი, რომელსაც შეეძლება რეჟიმის დამხობა. ამისთვის ტერმინატორს დასჭირდებოდა უბრალოდ უნდა თავიდან აეცილებინა ამ ადამიანის მშობლების ერთმანეთთან შეხვედრა ან ისე მოეწყო რომ მათ სქესობრივი კავშირი 10 წუთის შემდეგ ან უფრო ადრე დაემყარებინათ, რაც გამოიწვევდა კვერცხუჯრედის სხვა სპერმატოზოიდით განაყოფიერებას და თქვენ მიიღებდით სხვა ადამიანს. ყველა სროლა, მკვლელობა და ძალადობა, რაც ფილმში ჩანს, სინამდვილეში არასაჭირო იყო. ასე რომ, დიახ, შეიძლება ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ჩვენ შეგვიძლია ამის გაკეთება, მაგრამ არსებობს განტოლებები ფარდობითობის ზოგად თეორიაში, რომლებიც დროში, წარსულში მოგზაურობის საშუალებას იძლევა. ჰოკინგს უბრალოდ აინტერესებდა, მივიღებთ თუ არა შეზღუდულ წესს, რომელიც ამბობს "არა, არა". განტოლება გვეუბნება, რომ შესაძლებელია წარსულში მოგზაურობა, მაგრამ სამყაროს უფრო მაღალმა გაგებამ შეიძლება ხელი შეუშალოს მას (მაგრამ შეიძლება არც შეუშალოს).
6. პარალელური სამყაროები... არსებობენ ისინი?
მთელი ჩვენი ამჟამინდელი გაგება იმის შესახებ, თუ როგორ გაჩნდა ეს სამყარო, გვეუბნება, რომ არსებობს უამრავი სხვა სამყარო და ეს არის მულტივერსიის იდეა და პარალელური სამყარო ცოტა უფრო კარგად ჟღერს, ვიდრე უბრალოდ სხვა სამყაროები მულტივერსში, მაგრამ რა თქმა უნდა, არსებობს უსასრულო რიცხვი სხვადასხვა სამყაროსი. მათში ხდება ისეთი რამეები, რაც წარმოადგენს ყველა ატომისა და მოლეკულის ყველა შესაძლო კომბინაციას, აზრების და ნეიროსინაფსური გასროლების ყველა შესაძლო კომბინაციას - ამდენად მრავალფეროვანი და წარმოუდგენელი რამეები არსებებს უსასრულო სამყაროებში. მაგალითად შეიძლება არსებობდეს პარალელური სამყარო, სადაც სიზმრები რეალობაა და პირიქით - რეალობა სიზმრებია, ან სადაც ვარსკვლავები გიყურებენ ქვემოდან, შენ კი არ უყურებ ვარსკვლავებს ქვემოდან. ბევრი ვარიაციაა და ზოგიერთ ამ სამყაროს აქვს ოდნავ განსხვავებული ფიზიკის კანონები ან ზოგიერთს აქვს სრულიად და ფუნდამენტურად განსხვავებული ფიზიკური კანონები, ასე რომ თქვენ ნამდვილად არ უნდა გსურდეთ მათი მონახულება ამის შედეგების სრული გაგების გარეშე. თქვენ ხომ არ გსურთ ჭუჭყის გროვად დაიშალოთ... რადგან მოლეკულური ძალები, რომლებიც ადრე აკავებდნენ თქვენს სხეულს ამ სამყაროში, შეიძლება არ მუშაობენ სხვა სამყაროებში. ეს იქნება სახიფათო, ნამდვილად სახიფათო გზა.
7. არის კიდევ ვინმე იქ?
უბრალოდ სიცოცხლე? - დიახ, ძალიან დიდი ალბათობით. ჩვენ შექმნილნი ვართ სამყაროში ყველაზე გავრცელებული ინგრედიენტებისგან: წყალბადი, ჟანგბადი, აზოტი, ნახშირბადი, რკინა. ეს ნივთიერებები ყველგანაა სამყაროში. დედამიწაზე ცხოვრება ოპორტუნისტული იყო. მას არ დასჭირდა იშვიათი ინგრედიენტები რომ გაერკვია, რისი გაკეთება შეეძლო. ყველაზე გავრცელებული ინგრედიენტები... და სიცოცხლე თითქმის ისე სწრაფად დაიწყო, როგორც ეს შესაძლებელი იყო და ჩვენ, რვიდან მხოლოდ ერთი პლანეტა (ჩვენი მზის სისტემაში), ერთი ვარსკვლავი ასობით მილიარდს შორის (ჩვენს გალაქტიკაში) და ერთი გალაქტიკა ასობით მილიარდს შორის ჩვენს დაკვირვებადი სამყაროში... (და ერთი დაკვირვებადი სამყარო ჩვენს ჰორიზონტს მიღმა დაკვირვებადი სამყაროების ალბათ უსასრულო რიცხვს შორის), იმის ვარაუდის საშუალებას გვაძლევს, რომ სამყაროში მარტონი არ ვართ. იმის დაშვება, რომ ამხელა სამყაროში მხოლოდ ჩვენ ვართ ცივილიზაციის შემოქმედი სახეობა, იქნებოდა უპატივცემულოდ ეგოცენტრული, გარკვეული ფილოსოფიით გამოწვეული, რომელიც არ არის დაფუძნებული დაკვირვების მეცნიერებაში.
8. რა არის შავი ხვრელის შიგნით?
ჩვენ გვაქვს განტოლებები, რომლებიც გვეუბნებიან რა არის შავ ხვრელში, მაგრამ ჩვენ ეს არასოდეს გამოგვიცდია ექსპერიმენტულად. ასე რომ, ის გვეუბნება, რომ შავ ხვრელში სრულიად ახალი სივრცე-დრო შეიძლება გაიხსნას ამ სამყაროს მომავალ ისტორიაში და ამ მსჯელობით, ჩვენ, ამ სამყაროში, შეიძლება ვიყოთ შავი ხვრელის მეორე მხარე, რომელიც ცხოვრობს სხვის სამყაროში, ასე რომ, ეს არის განტოლებების ყველაზე დამაინტრიგებელი ნაწილი, რომელიც გვაძლევს პასუხს, თუ რა შეიძლება ხდებოდეს შავ ხვრელებში.
9. რა არის ყველაზე მნიშვნელოვანი, რაც ჩვენმა უმეტესობამ არ იცის სამყაროს შესახებ, რაც უნდა ვიცოდეთ?
ჩემთვის ეს არის უდიდესი საჩუქარი, რაც თანამედროვე ასტროფიზიკამ მისცა ცივილიზაციას. 1957 წელს გამოქვეყნდა კვლევითი ნაშრომი, რომელშიც, სხვათა შორის, წამყვანი ქალი მეცნიერი იყო, რომელიც არ არის ცნობილი, შესაძლოა ერთ მშვენიერ დღეს მისთვის კარგი ბიოგრაფი აღმოჩნდეს, მისი სახელი იყო მარგარეტ ბურბეჯი. მათ გამოაქვეყნეს ნაშრომი, სადაც აჩვენეს, რომ თქვენს სხეულში არსებული ატომები: აზოტი, რკინა, ნახშირბადი... ეს ყველაფერი კოსმოსური ღუმელებში, ვარსკვლავების ცენტრებშია ნაწარმოები, სადაც ისინი წარმოიქმნებიან თერმობირთვული შერწყმის გზით. შემდეგ ვარსკვლავი ფეთქდება, ფანტავს მათ, და წარმოიქმნება გაზის ღრუბლები, მდიდარი სხვადასხვა ნივთიერებით, რაც შემდეგ ქმნის ვარსკვლავური სისტემების მომავალ თაობებს, მაგალითად ასე წარმოიქმნა ჩვენი მზის სისტემა. ასე რომ, არ არის ისე, რომ თქვენ გარეთ ხართ სამყაროში და იყურებით მაღლა და ამბობთ - "დიახ, მე ცოცხალი ვარ ამ სამყაროში, მაგრამ თავს პატარად ვგრძნობ" - არა, სამყარო ცოცხალია თქვენში, თქვენ სამყაროს ნაწილი ხართ და პირიქით, სამყაროა თქვენი განუყოფელი ნაწილი, და თქვენ უნდა იგრძნოთ თავი დიდად. ეს ფაქტია, რომ ჩვენ არა პოეტურად, არამედ ფაქტობრივად ვარსკვლავური მტვერი ვართ, რომელიც ვესაზღვრებით სულიერს.
10. რომელია თქვენი საყვარელი ფაქტი სამყაროს შესახებ წარმოუდგენლად დიდი რაოდენობის ფაქტების შესახებ, რომლებიც უნდა გქონდეთ დაზუსტებული თქვენს მეცნიერ კოლეგებთან ერთად, რომელია ნომერ პირველი ფაქტი, რომელიც ყველაზე მეტად გიყვართ?
მე მიკვირს ყოველ დღე, როცა ვიღვიძებ, რომ სამყაროს შეცნობა შესაძლებელია, თუნდაც მცირე მასშტაბებით. ჩვენ მილიარდი წლის ნახშირბადი ვართ, როგორც ჯენი მიტჩელი ამბობს თავის სიმღერაში Woodstock. და ამ დროს შეგვიძლია მივაღწიოთ ამდენად მაღალ ცნობიერებას და დავსვათ კითხვები ჩვენი წარმოშობის შესახებ. ვარაუდობენ, რომ ჩვენ ვართ სამყაროსთვის საკუთარი თავის შეცნობის საშუალება - ჩვენი საშუალებით სწავლობს სამყარო საკუთარ თავს. ერთი სიტყვით, ის ფაქტი, რომ სამყარო საერთოდ შეცნობადია, ჩემთვის გამაოგნებელია, რადგან ვინ თქვა, რომ ეს ასე უნდა იყოს, რომ ჩვენ ვზომავთ კანონებს დედამიწაზე და ისინი იგივეა, რაც ზეცაში... ეს საშუალებას აძლევს ჩემს პროფესიას პირველ რიგში რომ იარსებოს, მაგრამ ამ ფიქრით დავამთავრებ, რომ რაც უფრო იზრდება ჩვენი ცოდნის არეალი, ასევე იზრდება ჩვენი უცოდინრობის პერიმეტრი, ასე რომ, ეს შეიძლება იყოს დაუსრულებელი მოგზაურობა შეუცნობელში.
ნილ დეგრას ტაისონი პასუხობს 10 ყველაზე მეცნიერულ კითხვას - ინტერვიუ პირს მორგანთან (2023)
Here is a list of different forms of reproduction found in various organisms on Earth:
1. Sexual Reproduction: This form of reproduction involves the fusion of gametes (sex cells) from two parents, typically a male and a female. Offspring produced through sexual reproduction inherit genetic material from both parents, resulting in genetic diversity. Sexual reproduction is observed in many animals, including mammals, birds, reptiles, amphibians, and most fish, as well as in some plants.
2. Asexual Reproduction: Asexual reproduction involves the production of offspring without the involvement of gametes or the fusion of genetic material from two parents. Offspring produced through asexual reproduction are genetically identical or nearly identical to the parent. It is observed in various organisms, including:
a. Binary Fission: This process involves the division of a single parent organism into two genetically identical daughter cells. It is commonly observed in bacteria and some single-celled organisms like amoebas.
b. Budding: In budding, an outgrowth or bud forms on the parent organism, which eventually separates and develops into a new individual. This method is seen in organisms like yeast, hydra, and some plants.
c. Fragmentation: In fragmentation, the parent organism breaks into fragments, and each fragment has the ability to grow into a new individual. This form of reproduction is observed in certain plants, sponges, and some invertebrates like starfish.
d. Parthenogenesis: Parthenogenesis is a type of asexual reproduction where females produce offspring without fertilization by males. The resulting offspring are genetically identical or clones of the mother. It is found in some insects, reptiles, and fish.
3. Vegetative Reproduction: Vegetative reproduction occurs in plants and involves the production of new individuals from vegetative parts like stems, roots, or leaves. This process allows plants to reproduce without the need for seeds. Examples include runners (e.g., strawberry plants), rhizomes (e.g., ginger), and tubers (e.g., potatoes).
4. Spore Formation: Spore formation is a method of reproduction where specialized cells called spores are produced. These spores are released and can develop into new individuals under suitable conditions. Spore formation is observed in various organisms, including fungi, mosses, ferns, and some algae.
5. Cloning: Cloning involves the production of genetically identical individuals through asexual means. This can be achieved through artificial techniques like somatic cell nuclear transfer (SCNT) or naturally occurring methods like fragmentation in certain organisms.
These are some of the major forms of reproduction found in different organisms on Earth. Each method has its advantages and adaptations suited to the specific ecological and evolutionary needs of the organisms involved.
But there are a few more specialized forms of reproduction found in various organisms on Earth. Here are a few additional examples:
6. Apomixis: Apomixis is a type of reproduction in plants where seeds are produced without fertilization. The offspring are genetically identical or nearly identical to the parent plant. This form of reproduction is observed in some flowering plants, such as dandelions and certain grass species.
7. Parthenocarpy: Parthenocarpy is a type of fruit development in plants that occurs without fertilization. Fruits are produced without seeds or with non-viable seeds. This process is often induced artificially in horticulture to produce seedless fruits, such as seedless grapes and bananas.
8. Polyembryony: Polyembryony is a phenomenon where multiple embryos develop from a single fertilized egg or from different cells within the parent organism. Each resulting embryo is genetically identical or nearly identical. Polyembryony is observed in certain plants, such as citrus trees, as well as in some animals like armadillos.
9. Hybridogenesis: Hybridogenesis is a form of reproduction found in certain organisms, particularly some species of water frogs and fish. In hybridogenesis, females mate with males of a closely related species, but the male's genetic material is not permanently incorporated into the offspring. The female only passes on her own genetic material, resulting in a cycle of hybrids and pure maternal lineages.
10. Cyclical Parthenogenesis: Cyclical parthenogenesis is a reproductive strategy observed in some organisms, such as certain insects and crustaceans. It involves alternating between phases of asexual reproduction (parthenogenesis) and sexual reproduction. During asexual phases, females produce genetically identical offspring, while during sexual phases, males are introduced, and genetic recombination occurs.
These additional forms of reproduction highlight the diverse strategies that organisms have evolved to ensure their reproductive success in various environments. They reflect the adaptability and complexity of life on Earth.
But there are a few more specialized forms of reproduction found in various organisms on Earth. Here are a few additional examples:
11. Fragmentation and Regeneration: Some organisms, such as certain flatworms and starfish, can reproduce through fragmentation. In this process, the organism breaks into fragments, and each fragment has the potential to regenerate into a complete individual. Each fragment contains the necessary genetic information to develop into a new organism.
12. Polyembryony in Insects: In certain insects, such as parasitic wasps and some ants, polyembryony occurs. It involves the development of multiple embryos from a single fertilized egg. These embryos can develop into genetically identical individuals or clones, or they may have a mix of genetic material from the parents.
13. Sperm Storage: Some organisms have the ability to store sperm for extended periods, allowing fertilization to occur at a later time. Female animals, such as certain reptiles, birds, and insects, can store sperm in specialized structures within their reproductive system. This allows them to fertilize eggs even if mating occurs days or weeks before egg-laying.
14. Autogamy and Self-Fertilization: Autogamy refers to self-fertilization in hermaphroditic organisms, where an individual has both male and female reproductive organs. It enables an organism to produce offspring without the need for a mate. This form of reproduction is observed in various plants, such as some types of orchids and peas, as well as in certain invertebrates like snails and earthworms.
15. Fragmentation in Plants: Some plants have the ability to reproduce through fragmentation. Pieces of stems, roots, or leaves can develop into new individuals under suitable conditions. This form of reproduction is observed in plants like succulents, such as cacti and jade plants, where a broken piece can give rise to a new plant.
These additional forms of reproduction showcase the incredible diversity of reproductive strategies found in different organisms. They are adaptations that allow organisms to exploit different ecological niches, cope with varying environmental conditions, and maximize their reproductive success.
Here are a few more examples of specialized forms of reproduction found in various organisms on Earth:
16. Gynogenesis: Gynogenesis is a form of reproduction in which females produce offspring without fertilization, but they require sperm from a closely related species to trigger embryonic development. However, the sperm does not contribute genetic material to the offspring. The resulting offspring are genetically identical to the mother. Some fish and amphibians exhibit this reproductive strategy.
17. Androgenesis: Androgenesis is a rare form of reproduction in which offspring are produced from the genetic material of the male parent only. The female's genetic material is excluded, and the offspring are therefore genetically identical or nearly identical to the father. This phenomenon is observed in certain species of fish, insects, and amphibians.
18. Paedogenesis: Paedogenesis, also known as neoteny, is a form of reproduction in which individuals reach sexual maturity and reproduce while still in their juvenile form. The offspring are born in the same juvenile form as their parents. This reproductive strategy is observed in some salamanders and insects, such as certain species of fireflies.
19. Hybridization: Hybridization occurs when individuals from two different species mate and produce offspring. Hybrids may have a combination of genetic traits from both parent species. While hybrids are often infertile, in some cases, they can be fertile and reproduce with other hybrids or one of the parent species.
20. Symbiotic Reproduction: Symbiotic reproduction is a unique form of reproduction where two or more different species form a mutually beneficial relationship to reproduce. An example of this is seen in certain corals, where the coral animal and photosynthetic algae called zooxanthellae have a symbiotic relationship, with the algae providing nutrients to the coral and the coral providing shelter and nutrients to the algae.
These additional forms of reproduction highlight the incredible diversity and adaptability of reproductive strategies observed in various organisms across the Earth. Each strategy is shaped by evolutionary pressures and allows organisms to thrive in different environments and ecological niches.
Here are a few more specialized forms of reproduction found in various organisms on Earth:
21. Conjugation: Conjugation is a form of reproduction commonly observed in certain groups of single-celled organisms, such as bacteria and some protists. During conjugation, genetic material, usually in the form of plasmids, is transferred between two individuals through direct physical contact. This exchange of genetic material allows for genetic diversity and adaptation.
22. Endospore Formation: Endospore formation is a method of reproduction used by certain bacteria and archaea. In unfavorable conditions, these microorganisms can form specialized structures called endospores that contain their genetic material and a minimal set of essential structures. The endospores can remain dormant for extended periods until conditions become favorable again, at which point they can germinate and give rise to new individuals.
23. Spermcasting: Spermcasting is a form of reproduction found in some aquatic organisms, such as certain marine invertebrates and bryozoans. In this process, males release large quantities of sperm into the water, and females take up the sperm for fertilization. This method allows for external fertilization and can result in high offspring production.
24. Multiple Mating Strategies: Some organisms employ multiple mating strategies to maximize their reproductive success. For example, some fish and amphibians exhibit a reproductive strategy known as alternative male morphs, where males within a population have different mating strategies, physical appearances, or behaviors to increase their chances of successfully reproducing with females.
25. Genetic Parasitism: Genetic parasitism refers to a reproductive strategy where an organism manipulates the reproductive system of another organism to enhance its own reproductive success. For example, some parasitic wasps inject their eggs into other insect hosts, and the wasp larvae manipulate the host's development or behavior to ensure their survival and reproduction.
It's important to note that the world of reproduction is vast and diverse, and new discoveries continue to expand our understanding of the different reproductive strategies adopted by organisms on Earth.
Here are a few more forms of reproduction found in various organisms on Earth:
26. Self-fertilization: Self-fertilization, also known as selfing or self-pollination, occurs when an organism fertilizes its own gametes, combining the genetic material from the male and female reproductive structures within the same individual. This form of reproduction is seen in some plants, hermaphroditic animals, and certain invertebrates.
27. Hypodermic Insemination: Hypodermic insemination, also called traumatic insemination, is a method of reproduction found in some invertebrates, such as bed bugs and certain species of flatworms. In this process, the male penetrates the female's body wall with a specialized reproductive organ to deposit sperm directly into her body cavity, bypassing the female's reproductive tract.
28. Sperm Transfer and Storage: Some organisms have unique mechanisms for transferring and storing sperm. For instance, certain insects, like bees and ants, have specialized structures called spermathecae in their reproductive system to store sperm received during mating. This allows them to retain sperm for extended periods and use it to fertilize eggs over time.
29. Induced Breeding: Induced breeding refers to the artificial manipulation of reproductive processes in organisms to stimulate breeding and increase reproductive success. Techniques such as hormone treatments, environmental manipulation, or the use of specific cues can be employed to induce breeding in fish, amphibians, and some other species.
30. Internal Fertilization: Internal fertilization involves the union of sperm and eggs within the body of the female. This reproductive strategy is observed in many terrestrial vertebrates, including mammals, reptiles, and some amphibians. It often requires specialized reproductive organs or structures to facilitate the transfer of sperm to the female's reproductive tract.
Please note that this list aims to provide a comprehensive overview of the various forms of reproduction found in organisms on Earth, but the world of biology is vast, and there may be additional or specialized forms of reproduction that have not been covered here.
31. Cytoplasmic Transfer: Some organisms have a unique form of reproduction called cytoplasmic transfer. This process involves the transfer of cytoplasm, which contains essential organelles and cellular components, from one individual to another. It is observed in certain protists, such as paramecia, where exchange of genetic material and cytoplasm occurs during conjugation.
32. Clonal Colonies: Certain plants, such as aspen trees and some types of grasses, can reproduce by forming clonal colonies. These colonies arise from a single individual and spread through the production of vegetative structures, such as rhizomes or stolons, resulting in genetically identical offspring.
33. Inquilinism: Inquilinism is a form of reproduction in which an organism lives within the nest or dwelling of another species and benefits from the resources provided by the host. This reproductive strategy is observed in certain insects, like inquilinous wasps and beetles, which lay their eggs in the nests of other species.
34. Lekking: Lekking is a reproductive behavior observed in certain animals, particularly birds and mammals. In this system, males gather in specific locations known as leks and engage in competitive displays or behaviors to attract females. The females then choose mates based on these displays. The actual mating may occur elsewhere, but the lek serves as a gathering place for courtship rituals.
35. Cannibalistic Reproduction: In some species, reproductive behavior involves cannibalism, where the female consumes the male after or during copulation. This behavior is observed in certain spiders, insects, and mantises. While it may seem extreme, it can provide benefits to the female in terms of nutrition and potential increased offspring production.
აქ მოცემულია რეპროდუქციის სხვადასხვა ფორმების სია, რომლებიც გვხვდება დედამიწაზე სხვადასხვა ორგანიზმში:
1. სქესობრივი გამრავლება (Sexual Reproduction): გამრავლების ეს ფორმა გულისხმობს გამეტების (სქესობრივი უჯრედების) შერწყმას ორი მშობლისგან - მამრობითი და მდედრობითი სქესის. სქესობრივი გამრავლების გზით წარმოქმნილი შთამომავლები მემკვიდრეობით იღებენ გენეტიკურ მასალას ორივე მშობლისგან, რაც იწვევს გენეტიკურ მრავალფეროვნებას. სქესობრივი გამრავლება შეინიშნება ბევრ ცხოველში, მათ შორის ძუძუმწოვრებში, ფრინველებში, ქვეწარმავლებში, ამფიბიებში და თევზების უმეტესობაში, ასევე ზოგიერთ მცენარეში.
2. ასექსუალური გამრავლება (Asexual Reproduction): ასექსუალური გამრავლება გულისხმობს შთამომავლობის წარმოქმნას გამეტების ჩარევის ანუ ორი მშობლის გენეტიკური მასალის შერწყმის გარეშე. ასექსუალური გამრავლების გზით წარმოქმნილი შთამომავლები გენეტიკურად იდენტურია ან თითქმის იდენტურია მშობლისა. იგი შეინიშნება სხვადასხვა ორგანიზმში, ასეთი გამრავლების სახეებია მაგალითად:
ა. ორობითი გაყოფა / ბინარული გაყოფა (Binary Fission): ეს პროცესი გულისხმობს ერთი მშობლის ორგანიზმის დაყოფას ორ გენეტიკურად იდენტურ ქალიშვილ უჯრედად. ის ჩვეულებრივ შეინიშნება ბაქტერიებში და ზოგიერთ ერთუჯრედიან ორგანიზმში, როგორიცაა ამებები.
ბ. დაკვირტვა / ბადინგი (Budding): დაკვირტვის დროს მშობელ ორგანიზმზე წარმოიქმნება გამონაზარდი ანუ კვირტი, რომელიც საბოლოოდ გამოყოფს და ახალ ინდივიდად ყალიბდება. ეს მეთოდი გვხვდება ორგანიზმებში, როგორიცაა საფუარი სოკო, ჰიდრა და ზოგიერთი მცენარე.
გ. ფრაგმენტაცია (Fragmentation): ფრაგმენტაციისას მშობელი ორგანიზმი იშლება ფრაგმენტებად და თითოეულ ფრაგმენტს აქვს უნარი გაიზარდოს ახალ ინდივიდად. გამრავლების ეს ფორმა შეინიშნება ზოგიერთ მცენარეში, ღრუბელებში და ზოგიერთ უხერხემლოში, როგორიცაა ვარსკვლავა თევზი.
დ. პართენოგენეზი (Parthenogenesis): პართენოგენეზი არის ასექსუალური გამრავლების ტიპი, სადაც მდედრები შთამომავლობას აწარმოებენ მამრობითი განაყოფიერების გარეშე. შედეგად მიღებული შთამომავლობა გენეტიკურად იდენტურია ანუ დედის ბუნებრივი კლონები არიან. ის გვხვდება ზოგიერთ მწერებში, ქვეწარმავლებსა და თევზებში.
3. ვეგეტატიური გამრავლება (Vegetative Reproduction): ვეგეტატიური გამრავლება ხდება მცენარეებში და მოიცავს ახალი ინდივიდების წარმოქმნას მცენარეული ნაწილებისგან, როგორიცაა ღეროები, ფესვები ან ფოთლები. ეს პროცესი საშუალებას აძლევს მცენარეებს გამრავლდნენ თესლის საჭიროების გარეშე. მაგალითებია მორბენალი (მაგ. მარწყვის მცენარეები), რიზომები (მაგ. კოჭა) და ტუბერები (მაგ. კარტოფილი).
4. სპორების წარმოქმნა (Spore Formation): სპორების წარმოქმნა არის გამრავლების მეთოდი, სადაც წარმოიქმნება სპეციალიზებული უჯრედები, რომელსაც სპორები ეწოდება. ეს სპორები გამოიყოფა და შესაფერის პირობებში შეიძლება გადაიზარდოს ახალ ინდივიდებად. სპორების წარმოქმნა შეინიშნება სხვადასხვა ორგანიზმში, მათ შორის სოკოებში, ხავსებში, გვიმრებში და ზოგიერთ წყალმცენარეში.
5. კლონირება (Cloning): კლონირება გულისხმობს გენეტიკურად იდენტური ინდივიდების წარმოებას ასექსუალური საშუალებებით. ამის მიღწევა შესაძლებელია ხელოვნური ტექნიკით, როგორიცაა სომატური უჯრედების ბირთვული გადაცემა (SCNT) ან ბუნებრივად არსებული მეთოდებით, როგორიცაა ფრაგმენტაცია გარკვეულ ორგანიზმებში.
6. აპომიქსისი (Apomixis): აპომიქსისი გამრავლების სახეობაა მცენარეებში, სადაც თესლი განაყოფიერების გარეშე იწარმოება. შთამომავლები გენეტიკურად იდენტურია ან თითქმის იდენტურია მშობელი მცენარისა. გამრავლების ეს ფორმა შეინიშნება ზოგიერთ ყვავილოვან მცენარეში, როგორიცაა დენდელიონები და ზოგიერთი ბალახის სახეობა.
7. პართენოკარპია (Parthenocarpy): პართენოკარპია არის მცენარეებში ხილის განვითარების სახეობა, რომელიც ხდება განაყოფიერების გარეშე. ხილი იწარმოება თესლების გარეშე ან არა სიცოცხლისუნარიანი თესლით. ეს პროცესი ხშირად ხდება ხელოვნურად მებოსტნეობაში, რათა წარმოიქმნას უთესლო ხილი, როგორიცაა ყურძენი და ბანანი.
8. პოლიემბრიონია (Polyembryony): პოლიემბრიონია არის ფენომენი, როდესაც მრავალი ემბრიონი ვითარდება ერთი განაყოფიერებული კვერცხუჯრედიდან ან მშობელი ორგანიზმის სხვადასხვა უჯრედებიდან. თითოეული ემბრიონი გენეტიკურად იდენტურია ან თითქმის იდენტურია. პოლიემბრიონი შეინიშნება ზოგიერთ მცენარეში, როგორიცაა ციტრუსის ხეები, ასევე ზოგიერთ ცხოველში, როგორიცაა არმადილოები.
9. ჰიბრიდოგენეზი (Hybridogenesis): ჰიბრიდოგენეზი არის გამრავლების ფორმა, რომელიც გვხვდება ზოგიერთ ორგანიზმში, განსაკუთრებით წყლის ბაყაყებსა და თევზებში. ჰიბრიდოგენეზის დროს მდედრები წყვილდებიან მჭიდროდ მონათესავე სახეობის მამრებთან, მაგრამ მამრის გენეტიკური მასალა მუდმივად არ შედის შთამომავლობაში. მდედრი მხოლოდ საკუთარ გენეტიკურ მასალას გადასცემს, რის შედეგადაც წარმოიქმნება ჰიბრიდების ციკლი და სუფთა დედათა შტოები.
10. ციკლური პართენოგენეზი (Cyclical Parthenogenesis): ციკლური პართენოგენეზი არის რეპროდუქციული სტრატეგია, რომელიც შეინიშნება ზოგიერთ ორგანიზმში, როგორიცაა მწერები და კიბოსნაირები. იგი მოიცავს ასექსუალური გამრავლების (პართენოგენეზი) და სქესობრივი რეპროდუქციის ფაზების მონაცვლეობას. ასექსუალური ფაზების დროს მდედრები წარმოქმნიან გენეტიკურად იდენტურ შთამომავლობას, ხოლო სქესობრივი ფაზების დროს მამაკაცების როლიც შემოდის და ხდება გენეტიკური რეკომბინაცია.
11. ფრაგმენტაცია და რეგენერაცია (Fragmentation and Regeneration): ზოგიერთ ორგანიზმს, როგორიცაა ბრტყელი ჭიები და ვარსკვლავური თევზი, შეუძლია გამრავლება ფრაგმენტაციის გზით. ამ პროცესში ორგანიზმი იშლება ფრაგმენტებად და თითოეულ ფრაგმენტს აქვს პოტენციალი რეგენერაციისა სრულ ინდივიდად. თითოეული ფრაგმენტი შეიცავს აუცილებელ გენეტიკურ ინფორმაციას ახალ ორგანიზმად ჩამოყალიბებისთვის.
12. პოლიემბრიონია მწერებში (Polyembryony in Insects): ზოგიერთ მწერში, როგორიცაა პარაზიტული ვოსფსი და ზოგიერთი ჭიანჭველა, ხდება პოლიემბრიონია. იგი მოიცავს მრავალი ემბრიონის განვითარებას ერთი განაყოფიერებული კვერცხუჯრედიდან. ეს ემბრიონები შეიძლება გაიზარდოს გენეტიკურად იდენტურ ინდივიდებად ანუ კლონებად, ან შეიძლება ჰქონდეთ მშობლების გენეტიკური მასალის ნაზავი.
13. სპერმის შენახვა (Sperm Storage): ზოგიერთ ორგანიზმს აქვს უნარი შეინახოს სპერმა დიდი ხნის განმავლობაში, რაც საშუალებას იძლევა განაყოფიერება მოხდეს მოგვიანებით. მდედრ ცხოველებს, როგორიცაა გარკვეული ქვეწარმავლები, ფრინველები და მწერები, შეუძლიათ სპერმის შენახვა სპეციალიზებულ სტრუქტურებში მათი რეპროდუქციული სისტემის შიგნით. ეს საშუალებას აძლევს მათ გაანაყოფიერონ კვერცხები მაშინაც კი, თუ შეჯვარება ხდება კვერცხუჯრედამდე დღით ან კვირით ადრე.
14. აუტოგამია და თვითგანაყოფიერება (Autogamy and Self-Fertilization): ავტოგამია გულისხმობს თვითგანაყოფიერებას ჰერმაფროდიტებში, სადაც ინდივიდს აქვს როგორც მამრობითი, ასევე ქალის რეპროდუქციული ორგანოები. ის აძლევს ორგანიზმს შთამომავლობის წარმოქმნის საშუალებას მეწყვილის საჭიროების გარეშე. გამრავლების ეს ფორმა შეინიშნება სხვადასხვა მცენარეებში, მაგალითად, ორქიდეებსა და ბარდაში, ასევე ზოგიერთ უხერხემლოში, როგორიცაა ლოკოკინები და მიწის ჭიები.
15. ფრაგმენტაცია მცენარეებში (Fragmentation in Plants): ზოგიერთ მცენარეს აქვს გამრავლების უნარი ფრაგმენტაციის გზით. ღეროების, ფესვების ან ფოთლების ნაჭრები შეიძლება გაიზარდოს და ჩამოყალიბდეს ახალ ინდივიდებად შესაფერის პირობებში. გამრავლების ეს ფორმა შეინიშნება ისეთ მცენარეებში, როგორიცაა სუკულენტები, როგორიცაა კაქტუსები და ნეფრიტის მცენარეები, სადაც მოტეხილი ნაჭერი შეიძლება იქცეს ახალ მცენარედ.
16. გინოგენეზი (Gynogenesis): გინოგენეზი არის გამრავლების ფორმა, რომლის დროსაც მდედრები შთამომავლობას აწარმოებენ განაყოფიერების გარეშე, მაგრამ მათ ესაჭიროებათ ახლო მონათესავე სახეობის სპერმა ემბრიონის განვითარების გასააქტიურებლად. თუმცა, სპერმატოზოიდი არ გადასცემს შთამომავლობას გენეტიკურ მასალას. შედეგად მიღებული შთამომავლობა დედის გენეტიკურად იდენტურია. ზოგიერთი თევზი და ამფიბია ავლენს ამ რეპროდუქციულ სტრატეგიას.
17. ანდროგენეზი (Androgenesis): ანდროგენეზი არის გამრავლების იშვიათი ფორმა, რომლის დროსაც შთამომავლობა წარმოიქმნება მხოლოდ მამრობითი სქესის მშობლის გენეტიკური მასალისგან. ქალის გენეტიკური მასალა გამორიცხულია და შთამომავლობა გენეტიკურად იდენტურია ან თითქმის იდენტურია მამისა. ეს ფენომენი შეინიშნება თევზების, მწერების და ამფიბიების ცალკეულ სახეობებში.
18. პედოგენეზი (Paedogenesis): პედოგენეზი, რომელიც ასევე ცნობილია როგორც ნეოტენია, არის გამრავლების ფორმა, რომლის დროსაც ინდივიდები აღწევენ სქესობრივ სიმწიფეს და მრავლდებიან ჯერ კიდევ არასრულწლოვან ფორმაში. შთამომავლები იბადებიან იმავე არასრულწლოვან ფორმაში, როგორც მათი მშობლები. ეს რეპროდუქციული სტრატეგია შეინიშნება ზოგიერთ სალამანდრასა და მწერში, როგორიცაა ციცინათელების გარკვეული სახეობები.
19. ჰიბრიდიზაცია (Hybridization): ჰიბრიდიზაცია ხდება მაშინ, როდესაც ორი განსხვავებული სახეობის ინდივიდები წყვილდებიან და შთამომავლობას აჩენენ. ჰიბრიდებს შეიძლება ჰქონდეთ გენეტიკური თვისებების კომბინაცია ორივე მშობლის სახეობიდან. მიუხედავად იმისა, რომ ჰიბრიდები ხშირად უნაყოფონი არიან, ზოგიერთ შემთხვევაში, ისინი შეიძლება იყვნენ კიდეც ნაყოფიერი და გამრავლდნენ სხვა ჰიბრიდებთან ან ერთ-ერთ მშობელ სახეობასთან შეჯვარებით.
20. სიმბიოტური რეპროდუქცია (Symbiotic Reproduction): სიმბიოზური რეპროდუქცია არის გამრავლების უნიკალური ფორმა, სადაც ორი ან მეტი სხვადასხვა სახეობა ქმნის ურთიერთსასარგებლო ურთიერთობას რეპროდუცირებისთვის. ამის მაგალითი ჩანს ზოგიერთ მარჯანში, სადაც მარჯნის ცხოველს და ფოტოსინთეზურ წყალმცენარეებს, სახელწოდებით zooxanthellae, აქვთ სიმბიოზური ურთიერთობა, წყალმცენარეები მარჯანს აწვდიან საკვებ ნივთიერებებს, მარჯანი კი წყალმცენარეებს თავშესაფარს და საკვებ ნივთიერებებს.
🔴 TIME TRAVEL
The concept of time travel refers to the ability to move backward or forward in time, experiencing events that have already occurred or are yet to happen. Time travel has been a popular subject in science fiction, but from a scientific standpoint, the possibility of time travel is still a topic of speculation and debate.
Currently, there is no consensus among physicists regarding the practicality and feasibility of time travel. However, certain theories and ideas have been proposed that explore the concept. I'll provide an overview of two main perspectives:
Time Travel in General Relativity: According to Einstein's theory of general relativity, the curvature of spacetime can be influenced by the distribution of matter and energy. In certain situations, this theory allows for the theoretical possibility of "wormholes" or "Einstein-Rosen bridges" - shortcuts through spacetime that could potentially connect different points in time. However, significant challenges remain in terms of the stability and traversability of such wormholes, as well as the requirement for exotic forms of matter with negative energy densities.
Time Travel and Causality: The issue of causality is a major consideration when discussing time travel. If time travel were possible and one could travel back in time, it raises questions about the potential for paradoxes and contradictions. For instance, the "grandfather paradox" suggests that if you were to travel back in time and prevent your grandparents from meeting, it would create a contradiction because your own existence would be negated. Resolving these paradoxes requires the introduction of various hypotheses, such as the possibility of multiple timelines or the notion that events in the past are predetermined and cannot be altered.
If time travel into the past were possible and if the universe were to experience a heat death, it would indeed raise interesting questions about the nature of time and the potential for civilizations with time-travel capabilities.
In such a scenario, if the universe were to reach a state of heat death where all useful energy is uniformly distributed and no new processes or events occur, it is conceivable that a civilization capable of time travel could potentially explore and interact with the universe's past indefinitely. The past would become a preserved state, unaffected by the progression towards heat death.
However, it is important to note that the concept of time travel, particularly into the past, remains speculative and theoretical. We do not currently have a complete understanding of the fundamental nature of time and the mechanisms by which time travel could be achieved.
Furthermore, the idea of a heat death scenario is based on our current understanding of the universe's expansion and the eventual depletion of usable energy. It is uncertain how a civilization with advanced technological capabilities, including time travel, would navigate and interact with such a state.
It's worth emphasizing that these concepts exist within the realm of speculation and hypothetical scenarios. The nature of time, the fate of the universe, and the possibilities of time travel are still active areas of scientific research and exploration. As our understanding of physics evolves, our perspective on these topics may change.
დროში მოგზაურობის კონცეფცია გულისხმობს დროში უკან ან წინ გადაადგილების უნარს, უნარს იმისა, რომ ობიექტმა განიცადოს მოვლენები, რომლებიც უკვე მოხდა ან ჯერ კიდევ უნდა მოხდეს. დროში მოგზაურობა სამეცნიერო ფანტასტიკაში პოპულარული თემა იყო, მაგრამ მეცნიერული თვალსაზრისით, დროში მოგზაურობის შესაძლებლობა კვლავ სპეკულაციისა და დებატების თემაა.
ამჟამად ფიზიკოსებს შორის არ არსებობს კონსენსუსი დროში მოგზაურობის პრაქტიკულობისა და მიზანშეწონილობის შესახებ. თუმცა, შემოთავაზებულია გარკვეული თეორიები და იდეები, რომლებიც იკვლევენ კონცეფციას. შემოგთავაზებთ ორი ძირითადი პერსპექტივის მიმოხილვას:
1. დროში მოგზაურობა ზოგად ფარდობითობაში: აინშტაინის ფარდობითობის ზოგადი თეორიის მიხედვით, სივრცე-დროის გამრუდებაზე შეიძლება გავლენა იქონიოს მატერიისა და ენერგიის განაწილებამ. გარკვეულ სიტუაციებში, ეს თეორია იძლევა "ჭიის ხვრელების" ან "აინშტაინ-როზენის ხიდების" თეორიულ შესაძლებლობას - მალსახმობები დროის სივრცეში, რომლებსაც შეუძლიათ დროის სხვადასხვა წერტილის დაკავშირება. თუმცა, რჩება მნიშვნელოვანი გამოწვევები ასეთი ჭიის ხვრელების სტაბილურობისა და გავლადობის თვალსაზრისით, ისევე როგორც მატერიის ეგზოტიკური ფორმების საჭიროებაზე ამ დროს, რომლებსაც ექნებათ უარყოფითი ენერგიის სიმკვრივე.
2. დროში მოგზაურობა და მიზეზობრიობა: დროში მოგზაურობის განხილვისას მიზეზობრიობის საკითხი მთავარი განხილვის თემაა. თუ დროში მოგზაურობა შესაძლებელია, ეს ბადებს კითხვებს პარადოქსებისა და წინააღმდეგობების პოტენციალის შესახებ. მაგალითად, „ბაბუის პარადოქსი“ გვთავაზობს, რომ თუ დროში იმოგზაურებ და ბებია-ბაბუის შეხვედრას შეუშლი ხელს, ეს შექმნის წინააღმდეგობას, რადგან შენივე არსებობა უარყოფილი იქნება. ამ პარადოქსების გადაჭრა მოითხოვს სხვადასხვა ჰიპოთეზის დანერგვას, როგორიცაა მრავალი დროის ხაზის არსებობის შესაძლებლობა ან გულისხმობს იმ მოსაზრებას, რომ წარსულში მოვლენები წინასწარ არის განსაზღვრული და მათი შეცვლა შეუძლებელია.
წარსულში დროში მოგზაურობა რომ შესაძლებელი ყოფილიყო და ჩვენმა სამყარომ საბოლოო ჯამში რომ განიცადოს სითბური სიკვდილი, რაც ყველაზე მეტად მოსალოდნელია, ეს ნამდვილად დააყენებს საინტერესო კითხვებს დროის ბუნებისა და დროში მოგზაურობის უნარის მქონე ცივილიზაციების პოტენციალის შესახებ.
ასეთ სცენარში, თუ ჩვენი სამყარო მიაღწევს სითბური სიკვდილის მდგომარეობას, სადაც ყველა სასარგებლო ენერგია თანაბრად იქნება გადანაწილებული სივრცეში და არ მოხდება ახალი პროცესები ან მოვლენები (დამყარდება უმაღლესი ენტროპია), საფიქრებელია, რომ ცივილიზაციას, რომელსაც შეუძლია ან შეეძლება დროში მოგზაურობა, პოტენციურად შეისწავლის და იურთიერთქმედებს სამყაროს წარსულთან. განუსაზღვრელი ვადით. წარსული გადაიქცევა სამუდამოდ შენარჩუნებულ მდგომარეობად, რომელზეც არ იმოქმედებს სითბური სიკვდილისკენ პროგრესი ან თავად სითბური სიკვდილი. და მიუხედავად იმისა, რომ სითბური სიკვდილი დადგება, ყოველთვის შესაძლებელი იქნება ასეთ "მკვდარ" სამყაროშიც მოგზაურობა წარსულ დროის ნებისმიერ მონაკვეთში. ასეთ შემთხვევაში, შეიძლება დავასკვნათ, რომ ის სამყაროები მუტისამყაროში, რომლებიც ფორმაც არის ბრტყელი და რომელიც კვდება სითბური სიკვდილით, არიან ერთგვარი გიგანტური დროის კაფსულები, უფრო უკეთ რომ ვთქვათ, წარსული მოვლენების მუდმივად შემნახველი საცავები.
თუმცა, მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ დროში მოგზაურობის კონცეფცია, განსაკუთრებით წარსულში, რჩება სპეკულაციური და თეორიული. ჩვენ ამჟამად არ გვაქვს სრული გაგება დროის ფუნდამენტური ბუნებისა და მექანიზმების შესახებ, რომლითაც შეიძლება კონკრეტულად წარსულ დროში მოგზაურობის მიღწევა (მომავალში მოგზაურობა სრულიად შესაძლებელია და ეს უკვე დადგენილია).
გარდა ამისა, სითბური სიკვდილის სცენარის იდეა ეფუძნება სამყაროს გაფართოებისა და გამოსაყენებელი ენერგიის საბოლოო ამოწურვის ჩვენს ამჟამინდელ გაგებას. დღესდღეობით, დღევანდელი ტექნოლოგიური ეტაპის ადამიანებისთვის, ჯერჯერობით არ არის გარკვეული, თუ როგორ მოახერხებს ასეთ სამყაროში ნავიგაციას და დროში უკან გადაადგილებას ჰიპოთეტური მომავალში არსებული ზეგანვითარებული, დროში მოგზაურობის ტექნოლოგიების მქონე ცივილიზაცია.
ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, რომ ეს ცნებები არსებობს სპეკულაციისა და ჰიპოთეტური სცენარების სფეროში. დროის ბუნება, სამყაროს ბედი და დროში მოგზაურობის შესაძლებლობები ჯერ კიდევ სამეცნიერო კვლევის აქტიური სფეროა. ფიზიკის შესახებ ჩვენი გაგება ვითარდება, ჩვენი პერსპექტივა ამ თემებზე შეიძლება შეიცვალოს.
"There are 2 types of information in our bodies, that are essential for life: Genetic and Epigenetic. Epigenetic is a term for any process and structure, that governs the way the genetic information is packaged and read by the cell. All of our cells have the same genome. But what distinguishes brain cells from a liver cell, and what allows a fertilized egg to become a 26 billion composite of different cell types, when it is born, is the epigenome. And the Epigenome, i belive, is the reason why we age. A nerve cell in an older person is no longer fully a nerve cell. It;s starting to move around in so called Waddington landscape space, or epigenomic space. It is becoming a different type of cell. A nerve cell in an old person may be partly a skin cell. No wonder, we start to lose the function of our retina, no wonder we start to forget things, if our cells don't maintain their epigenomic information. Question is - can we slow this down? and can we reset the system? Is there a reboot? Is there a backup hard drive of this early setup, that we can access and restore that structure? I believe, that it's possible" - David Sinclair, geneticist at Harvard Medical School.
A newborn baby typically has around 30 trillion cells. This estimate can vary slightly among individuals, but it provides a general approximation of the number of cells in a newborn human. It's important to note that this number can change as cells divide and differentiate throughout growth and development.
„ჩვენს სხეულში არის 2 ტიპის ინფორმაცია, რომლებიც აუცილებელია სიცოცხლისთვის: გენეტიკური და ეპიგენეტიკური. ეპიგენეტიკური არის ტერმინი ნებისმიერი პროცესისა და სტრუქტურისთვის, რომელიც არეგულირებს გენეტიკური ინფორმაციის შეფუთვასა და უჯრედში წაკითხვის გზას. ჩვენს ყველა უჯრედი აქვს ერთი და იგივე გენომი, მაგრამ ის, რაც განასხვავებს ტვინის უჯრედებს ღვიძლის უჯრედებისგან და რაც საშუალებას აძლევს განაყოფიერებულ კვერცხუჯრედს გახდეს 26 ტრილიონი სხვადასხვა ტიპის უჯრედის კომპოზიტი, როდესაც ის დაიბადრბა, არის ეპიგენომი. და ეპიგენომი, მე მჯერა, არის მიზეზი, თუ რატომ ვბერდებით. ხანდაზმულ ადამიანში ნერვული უჯრედი აღარ არის მთლიანად ნერვული უჯრედი. ის იწყებს მოძრაობას ეგრეთ წოდებულ ვადინგტონის ლანდშაფტურ სივრცეში, ანუ ეპიგენომიურ სივრცეში. ის ხდება სხვა ტიპის უჯრედი. ნერვული უჯრედი ხანდაზმულ ადამიანში შეიძლება ნაწილობრივ იყოს კანის უჯრედი. გასაკვირი არ არის, რომ ჩვენ ვიწყებთ ბადურის ფუნქციის დაკარგვას, გასაკვირი არ არის, რომ დავიწყებთ რაღაცების დავიწყებას, თუ ჩვენი უჯრედები არ ინარჩუნებენ ეპიგენომიურ ინფორმაციას. კითხვაა - შეგვიძლია შევანელოთ ეს? შეგვიძლია გადავტვირთოთ სისტემა? არსებობს სარეზერვო მყარი დისკი, ჰარდ დრაივი, რომელზე წვდომაც შეგვიძლია გვქონდეს რომ აღვადგინოთ ეს სტრუქტურა? მე მჯერა, რომ ეს შესაძლებელია“ - დევიდ სინკლერი, ჰარვარდის სამედიცინო სკოლის გენეტიკოსი. ის საუბრობს იმის შესახებ, რომ შესაძლებელია გენეტიკური ინჟინერიით მოხდეს სიცოცხლის გახანგრძლივება. რაც შეეხება მის მიერ ნახსენებ "უჯრედთა კომპოზიტს" ახალშობილ ჩვილს ჩვეულებრივ აქვს დაახლოებით 30 ტრილიონი უჯრედი. ეს შეფასება შეიძლება ოდნავ განსხვავდებოდეს ინდივიდებს შორის, მაგრამ საშუალოდ, დაახლოებით ასეა. მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ეს რიცხვი შეიძლება შეიცვალოს უჯრედების დაყოფისა და დიფერენცირებისას, ზრდისა და განვითარების განმავლობაში.
1. The circulatory system / cardiovascular system
2. The lymphatic system
3. The respiratory system
4. The integumentary system
5. The endocrine system
6. The gastrointestinal system / digestive system
7. The urinary system / excretory system
8. The musculoskeletal system
9. The nervous system
10. The reproductive system
11. The immune system
The average weight of men and women can vary depending on several factors, including region, age, lifestyle, and overall health. It's important to note that these averages can change over time due to various factors, including changes in nutrition, physical activity levels, and population demographics. In the 21st century, the average weight of men and women has shown an increasing trend in many parts of the world. This is partly attributed to factors such as sedentary lifestyles, changes in dietary habits, and increased availability of processed foods.
According to the World Health Organization (WHO), as of 2016, the global average weight for adult males was approximately 70.1 kilograms, and the global average weight for adult females was around 62 kilograms.
However, it's important to remember that these figures are averages and can vary widely based on individual circumstances and geographical locations. It's always recommended to focus on maintaining a healthy weight that is appropriate for your height, body composition, and overall well-being.
1. How many cells are in the human cardiovascular system?
The human cardiovascular system is made up of various types of cells, including those found in the heart, blood vessels, and blood itself. While it is difficult to provide an exact count of cells in the entire cardiovascular system, I can provide estimates for some key components:
1. The heart: The human heart is composed of different types of cells, including cardiomyocytes (heart muscle cells) and various supporting cells. On average, the adult human heart is estimated to contain around 2.6 billion cardiomyocytes.
2. Blood vessels: The blood vessels consist of different layers, including the inner endothelial layer and smooth muscle cells in the middle layer. The number of cells in the blood vessels can vary depending on the size, type, and location of the vessels. Estimating the total number of cells in all blood vessels is challenging due to their extensive network throughout the body.
3. Blood cells: The blood contains several types of cells, including red blood cells (erythrocytes), white blood cells (leukocytes), and platelets (thrombocytes). In a healthy adult, the estimated cell counts for these components are:
Red blood cells: Approximately 20 to 30 trillion (2-3 × 10^13) red blood cells.
White blood cells: Approximately 4 to 11 billion (4-11 × 10^9) white blood cells.
Platelets: Approximately 150 to 450 billion (1.5-4.5 × 10^11) platelets.
It's important to note that these estimates can vary among individuals, and the number of cells in the cardiovascular system can change due to factors such as growth, disease, and physiological conditions.
2) How many cells are in the human lymphatic system?
The human lymphatic system is a complex network of vessels, organs, and tissues involved in immune function and fluid balance. The lymphatic system does not consist of a single organ like the cardiovascular system with the heart. Instead, it is spread throughout the body and includes various components, such as lymph nodes, lymphatic vessels, spleen, thymus, and tonsils.
Estimating the total number of cells in the entire lymphatic system is challenging due to its distributed nature and the fact that it comprises various types of cells. Lymphatic vessels, for example, are composed of endothelial cells, while lymph nodes contain different cell types, including lymphocytes, macrophages, and dendritic cells.
Given the complexity and variability of cell types within the lymphatic system, it is not possible to provide an exact count of cells. Additionally, the number of cells in the lymphatic system can change depending on factors such as immune response, infection, and individual variation.
It's important to note that the lymphatic system is interconnected with other bodily systems, such as the immune system and cardiovascular system, and the cells within these systems often work together to maintain overall health and immune function.
3) How many cells are in the human respiratory system?
The human respiratory system is a complex network of organs and tissues involved in the process of respiration, which includes the inhalation of oxygen and the exhalation of carbon dioxide. The respiratory system consists of several components, including the airways, lungs, and associated structures.
Estimating the total number of cells in the entire respiratory system is a challenging task due to its distributed nature and the various types of cells involved. However, I can provide some approximate estimates for certain key components:
1. Trachea and Bronchi: The trachea (windpipe) and bronchi (branches of the trachea) are lined with cells called epithelial cells. The number of cells in the trachea and bronchi can vary among individuals, but estimates suggest there may be hundreds of millions to billions of epithelial cells in these airways.
2. Alveoli: The alveoli are tiny air sacs within the lungs where the exchange of oxygen and carbon dioxide takes place. The number of alveoli in the lungs is estimated to be around 300 million to 700 million. These alveoli are lined with specialized cells called alveolar epithelial cells, which facilitate gas exchange.
3. Other Cell Types: The respiratory system also includes other cell types, such as immune cells (e.g., macrophages and lymphocytes) that help protect the lungs from pathogens and maintain respiratory health. Additionally, there are cells in blood vessels, connective tissues, and supporting structures throughout the respiratory system.
It's important to note that these estimates are approximations, and the actual number of cells in the respiratory system can vary among individuals. Furthermore, the number of cells can change with factors such as development, disease, and exposure to environmental factors.
Overall, the human respiratory system comprises a vast number of cells working together to facilitate the exchange of gases and support respiratory function.
4) How many cells are in the human integumentary system?
The integumentary system is the organ system that includes the skin, hair, nails, and associated glands. It serves as a protective barrier for the body and helps regulate body temperature, among other functions. Estimating the exact number of cells in the entire integumentary system is challenging due to its complex and distributed nature. However, I can provide some general information about the number of cells in certain components of the integumentary system:
1. Epidermis: The epidermis is the outermost layer of the skin and is primarily composed of keratinocytes. The number of cells in the epidermis can vary depending on factors such as body size, age, and individual variation. Estimates suggest that the epidermis contains approximately 10 to 40 billion (10^10 to 4x10^10) keratinocytes.
2. Dermis: The dermis is the layer of skin located beneath the epidermis and contains various cell types, including fibroblasts, immune cells, and blood vessels. Estimating the number of cells in the dermis is challenging due to its complexity and variation. It is composed of a dense network of cells and extracellular matrix.
3. Hair and Nails: Hair and nails are structures that grow from specialized cells within the skin. The number of cells associated with hair follicles and nail growth can vary depending on factors such as the size of the area and individual variation.
4. Glands: The integumentary system includes various glands, such as sweat glands and sebaceous glands. These glands are composed of cells responsible for producing and secreting substances onto the skin's surface. The number of cells in these glands can vary depending on gland size, distribution, and individual variation.
It's important to note that the estimates provided are rough approximations and can vary among individuals. The number of cells in the integumentary system can also change throughout an individual's lifetime due to factors such as growth, repair, and aging.
5) How many cells are in the human endocrine system?
The human endocrine system is a complex network of glands and tissues that produce and release hormones, which are chemical messengers that regulate various bodily functions. The endocrine system includes glands such as the hypothalamus, pituitary gland, thyroid gland, adrenal glands, pancreas, and reproductive glands (ovaries in females and testes in males).
Estimating the total number of cells in the entire endocrine system is challenging due to its distributed nature and the various types of cells involved in hormone production and regulation. The number of cells in each endocrine gland can vary depending on factors such as gland size, individual variation, and physiological conditions.
Here are some approximations of the number of cells in certain key components of the endocrine system:
1. Pituitary Gland: The pituitary gland, often referred to as the "master gland," is located at the base of the brain. It consists of two main parts: the anterior pituitary and the posterior pituitary. The anterior pituitary is composed of different cell types, including somatotrophs, corticotrophs, gonadotrophs, lactotrophs, and thyrotrophs. The number of cells in the pituitary gland can range from millions to tens of millions.
2. Thyroid Gland: The thyroid gland is located in the front of the neck and produces hormones that regulate metabolism. It is composed of follicular cells that produce thyroid hormones. The number of cells in the thyroid gland can vary among individuals but can range from millions to billions.
3. Adrenal Glands: The adrenal glands are situated on top of the kidneys and produce hormones such as cortisol and adrenaline. The adrenal cortex, the outer layer of the adrenal gland, is composed of different types of cells, including zona glomerulosa, zona fasciculata, and zona reticularis cells. The number of cells in the adrenal glands can range from millions to tens of millions.
4. Pancreas: The pancreas plays a crucial role in regulating blood sugar levels and produces hormones such as insulin and glucagon. The endocrine portion of the pancreas, known as the islets of Langerhans, is composed of different types of cells, including alpha cells (secreting glucagon), beta cells (secreting insulin), and delta cells (secreting somatostatin). The number of cells in the pancreas can range from millions to billions.
It's important to note that these estimates are rough approximations and can vary among individuals. The number of cells in the endocrine system can also change throughout an individual's lifetime due to factors such as development, aging, and physiological conditions.
___________________________________________________________________________________________
6) How many cells are in the human digestive system?
The human digestive system is a complex series of organs and tissues responsible for the breakdown and absorption of food. It encompasses several components, including the oral cavity, esophagus, stomach, small intestine, large intestine, liver, pancreas, and associated glands. Estimating the exact number of cells in the entire digestive system is challenging due to its distributed nature and the various types of cells involved in digestion and absorption. However, I can provide some general information about the number of cells in certain key components of the digestive system:
1. Small Intestine: The small intestine is the longest part of the digestive system and is responsible for the majority of nutrient absorption. The inner lining of the small intestine contains finger-like projections called villi, which are covered with cells called enterocytes. The number of enterocytes in the small intestine can range from billions to trillions, as it is estimated that the surface area of the small intestine can reach around 200 to 300 square meters (2,150 to 3,230 square feet) due to the presence of villi and microvilli.
2. Large Intestine: The large intestine, also known as the colon, is involved in the absorption of water and electrolytes and the formation of feces. The lining of the large intestine contains cells such as absorptive cells, goblet cells (which produce mucus), and various immune cells. Estimating the number of cells in the large intestine can be challenging, but it is estimated to be in the billions.
3. Stomach: The stomach is responsible for the initial breakdown of food through mechanical and chemical processes. The lining of the stomach contains various cell types, including gastric glands composed of chief cells, parietal cells, and mucous cells. The exact number of cells in the stomach can vary among individuals, but it is estimated to be in the billions.
4. Liver and Pancreas: The liver and pancreas are accessory organs of the digestive system that produce and release digestive enzymes and other substances. The liver is composed of cells called hepatocytes, which carry out various metabolic functions. The number of hepatocytes in the liver is estimated to be in the billions. The pancreas contains exocrine cells that produce digestive enzymes and endocrine cells (Islets of Langerhans) that produce hormones such as insulin and glucagon.
It's important to note that these estimates are rough approximations, and the actual number of cells in the digestive system can vary among individuals. Furthermore, the number of cells can change throughout an individual's lifetime due to factors such as growth, repair, and physiological conditions.
7) How many cells are in the human urinary system?
The human urinary system, also known as the renal system, is responsible for the production, storage, and elimination of urine. It consists of several organs, including the kidneys, ureters, bladder, and urethra. Estimating the exact number of cells in the entire urinary system is challenging due to its distributed nature and the various types of cells involved in urine production and transport. However, I can provide some general information about the number of cells in certain key components of the urinary system:
1. Kidneys: The kidneys are the primary organs of the urinary system and are responsible for filtering waste products from the blood and producing urine. They consist of millions of functional units called nephrons. Each nephron is composed of various cell types, including renal tubular epithelial cells, glomerular cells, and interstitial cells. The number of nephrons in each kidney can vary among individuals, but it is estimated to be around 1 to 1.5 million nephrons per kidney. Each nephron contains a large number of cells, but estimating the total number of cells in both kidneys is challenging due to the complexity and variation of nephron structure.
2. Ureters, Bladder, and Urethra: The ureters are muscular tubes that transport urine from the kidneys to the bladder. The bladder is a hollow organ that stores urine until it is eliminated. The urethra is the tube through which urine is expelled from the body. The walls of these structures are composed of various types of cells, including smooth muscle cells and epithelial cells. Estimating the number of cells in the ureters, bladder, and urethra can be challenging, as it depends on factors such as the size and individual variation.
It's important to note that these estimates are approximate and can vary among individuals. The number of cells in the urinary system can also change throughout an individual's lifetime due to factors such as growth, repair, and physiological conditions.
_____________________________________________________________________________
8) How many cells are in the human musculoskeletal system?
The human musculoskeletal system comprises the muscles, bones, cartilage, tendons, ligaments, and other connective tissues. It is responsible for providing structural support, facilitating movement, and protecting vital organs. Estimating the exact number of cells in the entire musculoskeletal system is challenging due to its complex and distributed nature. However, I can provide some general information about the number of cells in certain key components of the musculoskeletal system:
1. Muscles: Muscles are the main contractile tissues in the body and are composed of individual muscle fibers. The number of muscle fibers in the body can vary depending on factors such as body size, muscle mass, and individual variation. Estimates suggest that the human body contains hundreds of millions to billions of muscle fibers.
2. Bones: Bones form the rigid framework of the musculoskeletal system and provide support and protection. Bones are composed of cells called osteocytes, which are embedded within the bone matrix. The number of osteocytes in the skeletal system can vary depending on factors such as bone size, age, and individual variation. There are hundreds of billions of osteocytes in the human body.
3. Cartilage: Cartilage is a flexible connective tissue found in various parts of the body, such as the joints, ears, and nose. It provides a smooth surface for joint movement and helps absorb shock. The number of cells in cartilage, called chondrocytes, can vary depending on the size and location of the cartilage. Estimates suggest that there may be thousands to millions of chondrocytes in a given area of cartilage.
4. Connective Tissues: The musculoskeletal system also includes various connective tissues, such as tendons and ligaments, which connect muscles to bones and bones to each other, respectively. These tissues contain cells called tenocytes and fibroblasts. The number of cells in tendons and ligaments can vary depending on size, location, and individual variation.
It's important to note that these estimates are rough approximations, and the actual number of cells in the musculoskeletal system can vary among individuals. Furthermore, the number of cells can change over an individual's lifetime due to factors such as growth, repair, and physiological conditions.
____________________________________________________________________________________________________________________________
9. How many cells are in the human nervous system?
The human nervous system is a complex network of cells that includes the brain, spinal cord, and peripheral nerves. It is responsible for transmitting and processing information, coordinating bodily functions, and regulating behavior. Estimating the exact number of cells in the entire nervous system is challenging due to its intricacy and the vast number of neurons and supporting cells involved. However, I can provide some general information about the number of cells in certain key components of the nervous system:
1. Neurons: Neurons are the primary functional cells of the nervous system. They are specialized cells that transmit electrical and chemical signals throughout the body. The number of neurons in the human nervous system is estimated to be around 86 billion neurons. However, it's important to note that this estimate can vary among individuals.
2. Glial Cells: Glial cells, also known as neuroglia, are non-neuronal cells that provide support and protection to neurons. They outnumber neurons in the nervous system and play crucial roles in maintaining the structural and functional integrity of the nervous system. There are several types of glial cells, including astrocytes, oligodendrocytes, and microglia. The number of glial cells in the human nervous system is estimated to be around the same as the number of neurons, resulting in 85 billion glial cells.
3. Spinal Cord: The spinal cord is a long, cylindrical bundle of nerve tissue that extends from the base of the brain down the vertebral column. It contains both neurons and glial cells. Estimating the exact number of cells in the spinal cord is challenging, but it is composed of millions to tens of millions of neurons and supporting glial cells.
4. Peripheral Nerves: The peripheral nervous system consists of nerves that extend from the brain and spinal cord to various parts of the body. It includes sensory nerves, motor nerves, and autonomic nerves. The number of cells in peripheral nerves can vary depending on the size and complexity of the nerve.
It's important to note that these estimates are rough approximations, and the actual number of cells in the human nervous system can vary among individuals. Furthermore, the number of cells can change over an individual's lifetime due to factors such as development, aging, and physiological conditions.
საიდან მოდის "დევების" ისტორიები ქართულ და სხვა ქვეყნების მითოლოგიებში?
ნეანდერტალელები უკვე ჩამოყალიბებულები იყვნენ ძვ.წ. 400,000 წლისთვის, ხოლო მათი გადაშენების პერიოდი განისაზღვრება ძვ.წ. 38,000 წლიდან ძვ.წ. 22,000 წლამდე. როგორც ჩანს, ისინი არ განადგურებულან ყველგან ერთობლივად. მათმა რიცხვმა შემცირება დაიწყო ძვ.წ. 38,000 წლიდან, მაგრამ სხვადასხვა რეგიონში დედამიწაზე შენარჩუნდნენ ძალიან დიდხანს ამის შემდეგაც. არის თეორია, რომ ისინი დღემდეც კი არსებობენ, მათი რიცხვი ძალიან შემცირებულია და სწორედ მათ უკავშირდება ე.წ. "ბიგფუთის" შესახებ არსებული ამბები, რომელსაც მსოფლიოს სხვადასხვა ნაწილში დღემდე ხედავს მრავალი ადამიანი ტყეში ან ტყეების მიმდებარე ტერიტორიებზე. თავად ნეანდერტალელები ჩამოყალიბდნენ ჰაიდელბერგელი ადამიანებისგან (Homo heidelbergensis), რომელიც არსებობდა ძვ.წ. 800,000 წლიდა ძვ.წ. 200,000 წლამდე. ჰაიდელბერგელები გავრცელებულნი იყვნენ ევროპაში, აზიაში და აფრიკაში. ისინი იყვნენ ჰომოს პირველი სახეობა, რომელიც ხასიათდებოდა და ყველა სხვა ჰომოს სახეობისგან განსხვავდებოდა ერთი თვისებით - ეს იყო სისასტიკე და უდიდესწილად ხორცისმჭამელობაზე გადასვლა, რაც ასევე მოიცავდა კანიბალიზმსაც. ამავე დროს ისინი იყვნენ ყველა დანარჩენთან შედარებით ბევრად ძლიერი და ჭკვიანი. მათ ჩამოაყალიბეს როგორც დასავლეთ ევრაზიაში მცხოვრები ნეანდერტალელები (ძვ.წ. 400,000 წლიდან ან უფრო ადრეული პერიოდიდან), ასევე აფრიკაში მცხოვრები საპიენსები (ძვ.წ. 300,000 წლიდან ან უფრო ადრეული პერიოდიდან) და ციმბირში და აღმოსავლეთ აზიაში მცხოვრები დენისოველები (ძვ.წ. 400,000 წლიდან ან უფრო ადრეული პერიოდიდან).
იმ პერიოდშივე დედამიწაზე, მინიმუმ 3 კონტინენტზე - აფრიკაში, ევროპასა და აზიაში ცხოვრობდნენ ჰომო ერექტუსისგან წარმოშობილი ადამიანთა (ჰომოს გვარის) სხვა მრავალი სახეობა, მაგრამ მათგან სწორედ ეს სამი გამოირჩეოდა გონიერებით, სიძლიერით და სისასტიკით: ნეანდერტალელები, დენისოველები და საპიენსები. 200 ათასი წლის განმავლობაში რამდენიმე მთავარი სახეობა ადამიანებისა ინაწილებდა ტერიტორიებს დედამიწაზე: ესენი იყვნენ ჰობიტები, დენისოველები, ჰაიდელბერგელები, ერექტუსები და კიდევ რამდენიმე. თანდათან ადამიანთა ყველა ამ სახეობამ სრული გადაშენება დაიწყო ერთმანეთის მიყოლებით. საბოლოოდ ყველა მათგანი გადაშენდა ორის გარდა - დარჩნენ მხოლოდ: საპიენსები (ჩვენ) და ნეანდერტალელები.
ნეანდერტალელებმა გავრცელება დაიწყეს და მალევე აითვისეს მთელი ევროპა, მათ შორის ბრიტანეთი, გადავიდნენ რუსეთის ევროპულ ნაწილში, მიაღწიეს დენისოველთა ტერიტორიებს ციმბირამდე და მანდ შეწყვიტეს გავრცელება, ვინაიდან დენისოველები მათ ძალიან ჰგავდნენ და ძლიერი ოპონენტები იყვნენ. დიდი კონკურენციის მიუხედავად, ნეანდერტალელებმა მაინც შეძლეს ნაწილობრივ გავრცელება დენისოველების ტერიტორიებზე. ყველგან, სადაც ისინი მიდიოდნენ, მოჰქონდათ სიკვდილი, ტერორი და განადგურება ადამიანთა სხვა სახეობებისთვის. ისინი ყველგან დომინირებდნენ, ყველას ჯობნიდნენ. ჩვენზე ბევრად ძვალმსხვილები იყვნენ და მათი ძვლები ბევრად უფრო მძიმე იყო, ჰქონდათ კატის მსგავსი მრგვალი თვალები, რომელიც ღამით ანათებდა, როგორც ცხოველების, ვინაიდან მათი თვალი შეიცავდა ქსოვილის ფენას, რომელსაც ეწოდება "tapetum lucidum", შესაბამისად მათ ღამით ხედვა და ნადირობა შეეძლოთ, ჩვენგან განსხვავებით. როცა ცხოველების თვალების ნათებას ვხედავთ ღამით, ჩვენ ამ სპეციფიკური ქსოვილის მიერ შუქის არეკვლას ვუყურებთ. მნიშვნელოვანი მახასიათებელი იყო ძალიან დიდი და მძლავრი კიდურების არსებობა, როგორც ხელების, ისე ფეხების. მათი ძალა იმდენად დიდი იყო, რომ საშუალო, ნორმალურ ნეანდერტალელ მამაკაცს 21-ე საუკუნის 5 ან 6 ზრდასრული ჰომო საპიენსი მამაკაცი ვერ გაუწევდა წინააღმდეგობას პირდაპირ ხელჩართულ ბრძოლაში. ნებისმიერ ზრდასრულ და ჯანმრთელ ნეანდერტალელ მამაკაცს შეეძლო ხელში აეტაცა მძიმეწონოსანი დღევანდელი სპორტსმენი და რამდენიმე მეტრზე მოესროლა. მათი ყბები ხორცის ჭამისთვის იყო მოწყობილი, ნებისმიერი ხორცის ჭამისთვის, ერთმანეთის ხორცისაც კი. მათი კბილები ბევრად მასიური და გამძლე იყო, ვიდრე საპიენსების, იმდენად ძლიერად კბენა შეეძლოთ, რომ ადამიანის ძვალს ტეხდნენ ხორცთან ერთად. რომელ ტერიტორიაზეც კი გამოჩნდებოდნენ, ყველა დანარჩენი ადამიანთა სახეობა წყვეტდა არსებობას და გადაშენდებოდა. ჩვენ გარდა... ჩვენ მოვახერხეთ მათგან გაქცევა, დამალვა, გადარჩენა. მაგრამ სადაც კი არ უნდა გავქცეულიყავით, ნეანდერტალელები მოგვდევდნენ. მათ აღმოაჩინეს რომ ჩვენ ძვირფასი ნადავლი ვიყავით - კაცები კარგები ვიყავით საჭმელად, ხოლო ქალები სექსისთვის. ისინი უაღრესად ჭკვიანები, ორგანიზებულები და ომის ექსპერტები იყვნენ. ნადირობდნენ ისეთ ცხოველებზე, რომლებზე ნადირობას ვერცერთი დანარჩენი მტაცებელი ცხოველი ვერ ბედავდა. ნეანდერტალელები იყვნენ სუპერ-ადამიანები, დიდი მასით, საოცრად ძლიერი კუნთოვანი სისტემით, მიუხედავად დიდი მასისა, იყვნენ ძალიან სწრაფები, სრულად შეგუებულები უმკაცრეს გარემო-პირობებს და გამყინვარების ხანის მკაცრ კლიმატს. იყვნენ საუკეთესო მონადირეები, მხატვრები, ამზადებდნენ მუსიკალურ საკრავებს, მეტიც, აყალიბებდნენ დიდ თემებს და აარსებდნენ სოფლებს, საუბრობდნენ სხვადასხვა ნეანდერტალულ ენაზე და დიალექტებზე. ისინი ყველანაირად ჯაბნიდნენ ჰომო საპიენსს. და ეს გამოჩნდა მაშინვე, როცა მოხდა ამ ორი მოდგმის პირველად ერთმანეთთან შეხება.
ჰომო საპიენსი, რომელიც აფრიკაში გადასული ჰაიდელბერგელებისგან ჩამოყალიბდა ძვ.წ. 300,000 წლიდან, ვითარდებოდა აფრიკაში და იმ კონტინენტზე სრულიად დომინანტურ სახეობად იქცა, მაგრამ შემდეგ, მინიმუმ ძვ.წ. 120,000 წლიდან საპიენსების ნაწილი გადმოვიდა და პირველად დადგა ფეხი ევრაზიის მიწას, კერძოდ არქეოლოგიური მონაცემების მიხედვით, მათი პირველი ტალღები დასახლდნენ ისრაელ-პალესტინის და იორდანიის ტერიტორიებზე. აქედან დაიწყო საპიენსების ჯოჯოხეთიც. არცერთი პერიოდი ადამიანის არსებობის ისტორიაში არ იყო იმდენად მხეცურად დაუნდობელი, როგორც ის დრო, როცა ჩვენ და ნენადერტალელებს ერთმანეთთან მოგვიწია შეხება და დაპირისპირება. ეს ომი ადამიანთა ორ სახეობას შორის ძვ.წ. 120 ათასი წლიდან ძვ.წ. 20,000 წლამდე გრძელდებოდა - სულ 100 ათასი წლის განმავლობაში. ჩვენი მაშინდელი წინაპრები რომ დღეს ცოცხლები იყვნენ, ისინი დაიწყებდნენ უმძლავრესი არსებების აღწერას, რომლებიც ღამით გამოჩნდებიან ხოლმე, მრავალჯერ უფრო მძლავრი სხეულებით, სქელი კანით, იმდენად სქელით, რომ ძალიან რთული იყო ისრებით მათი დაჭრა. ისინი ასეთებად ჩამოყალიბდნენ ბოლო დიდი გამყინვარების პერიოდში და მიგრირდნენ ჩრდილოეთ ევროპიდან დედამიწის სხვა რეგიონებში. სხეულები მონადირებულ ცხოველთა ხშირბეწვიანი ტყავებით ჰქონდათ დაფარული და მიუხედავად მათი ძალიან დიდი მასისა, არათუ უფრო ნელი იყვნენ მოძრაობაში, არამედ ბევრად აღემატებოდნენ სისწრაფით ყველაზე სწრაფ ჰომო საპიენსებსაც კი, ჩვენი ბევრად მსუბუქი მასისა და ტანის სიმცირის მიუხედავად. მათი ცხვირი იმდენად კარგად გრძნობდა სუნს, რომ საპიენს ადამიანთა სუნი კილომეტრების მანძილზე შეეძლოთ აღექვათ. ისინი ჩვენზე უმეტესად ღამით ნადირობდნენ, და ეს ათასწლეულების მანძილზე გრძელდებოდა. ზოგიერთი ფსიქოლოგი თვლის, რომ ზოგიერთ ადამიანში არსებული შიში ღამისადმი, სწორედ ამ პერიოდის დანატოვარია, როცა საპიენსებს ღამისადმი შიში გაუჩნდათ ნეანდერტალელთა საშინელი თავდასხმების გამო და ეს გენეტიკაში აისახა, როგორც მომაკვდინებელი საფრთხისგან თავდაცვითი მექანიზმი. ნეანდერტალელების მძლავრ სხეულს სჭირდებოდა დიდი რაოდენობით ხორცის მიღება და მათი დიეტის 97%-ს სწორედ ხორცი შეადგენდა, მათ არ აინტერესებდათ რისი ხორცი იქნებოდა ეს, მათ საუკეთესოდ ჰქონდათ განვითარებული სამონადირეო ტექნოლოგიები და ისეთ გიგანტურ და მძლავრ ცხოველებზე ნადირობდნენ როგორებიც იყო მამონტები, მარტორქები, ბიზონები, გამოქვაბულის გიგანტური დათვები, სხვა სახეობების ადამიანები და ნეანდერტალელთა სხვა ტომები. ხშირი იყო, როცა ნეანდერტალელთა ერთი სოფელი მეორეს ესხმოდა თავს და გამარჯვებულები დამარცხებულებს ჭამდნენ, ითვისებდნენ მათ სამონადირეო ტერიტორიებს, მრავლდებოდნენ, უფრო დიდ თემებს აყალიბებდნენ და შესაბამისად აწარმოებდნენ მეტ მამაკაცს იმ საქმისთვის, რომელიც ნადირობის შემდეგ ყველაზე კარგად გამოსდიოდათ - ომისთვის სხვა დასახლებებთან და თემებთან. ნეანდერტალელთა დასახლებები კი ნახევარი ევრაზიის მასშტაბით იყო გადაჭიმული. ისინი იმდენად მძლავრები, საშიშები და თავდაჯერებულები იყვნენ, რომ გამოქვაბულის გიგანტურ ლომებზე ისე ნადირობდნენ, თითქოს ტყის კატები ყოფილიყვნენ. საპიენსები გაურბოდნენ გამოქვაბულის გიგანტურ ლომებსა და დათვებს, მაგრამ ნეანდერტალელები პირიქით, მისდევდნენ მათ და ისრებს გულში ურჭობდნენ.
როგორც ზევით აღვნიშნეთ, ჰომო საპიენსები ევრაზიის ტერიტორიაზე პირველად გადმოვიდნენ და დასხლდნენ ისრაელ-იორდანიის ტერიტორიაზე - ლევანტის რეგიონში ძვ.წ. 120 ათასი წლიდან. ისინი ამზადებდნენ მრავალ სხვადასხვა იარაღს, მონადირეობდნენ, ეწეოდნენ შემგროვებლობას, ამზადებდნენ სხვადასხვა სახის სამკაულებს, მრავლდებოდნენ, ქმნიდნენ თემებს, ახალ დასახლებებს, იყვნენ მშვიდობიანები და ნაკლებად აგრესიულები, ზრუნავდნენ ერთმანეთზე, მარხავდნენ თავიანთ დაღუპულებს, უვლიდნენ ტომის უძლურ ან მოხუცებულ წევრებს. გარეგნობით ჰგავდნენ დღევანდელ, თანამედროვე ადამიანებს, გადადიოდნენ დასახლებების შექმნაზე, აგროკულტურის განვითარებაზე, ითვისებდნენ მთელი ახლო აღმოსავლეთის ტერიტორიას და ცოტაც და დაიწყებდნენ ნეოლითურ ცხოვრებას ძალიან ადრეულ პერიოდში, მაგრამ მოხდა მათთვის დიდი უბედურება. დაიწყო ახალი დიდი გამყინვარების პერიოდის კიდევ უფრო აციების პერიოდი და ევროპის ტყეები ყინულით დაიფარა. კლიმატი ევროპაში იმდენად აუტანელი გახდა, რომ ნეანდერტალელებმა სამხრეთით მიგრაცია დაიწყეს და მათთვის ახალი სამონადირეო არეალები გაიხსნა, მაგრამ ამ ტერიტორიებზე სამხრეთით ჩვენ, ჰომო საპიენსები დახვდათ გავრცელებული. ნეანდერტალელებმა დაიწყეს იმის კეთება, რასაც ადამიანთა ყველა სახეობა თუ მოდგმა აკეთებდა და აკეთებს თუ ამის ძალა შესწევს - დომინირება და დაპყრობა. აქედან გამომდინარე ძვ.წ. 80,000 წლიდან, ახლო აღმოსავლეთის ტერიტორიაზე არქეოლოგიურ მონაცემებში შეინიშნება ჰომო საპიენსთა კვალის იმდენად შემცირება, რომ თითქმის ქრება. ადამიანები არ გამქრალან იმის გამო, რომ ახლო აღმოსავლეთში აცივდა, საპიენსები გაქრნენ იმის გამო, რომ მონადირებულნი და შეჭმულნი იყვნენ ნეანდერტალელების მიერ - ამიტომ ამ ტერიტორიებზე ამ პერიოდიდან ხშირია ნეანდერტალელთა ძვლების აღმოჩენა, მაგრამ არა საპიენსების. ნეანდერტალელებმა კინაღამ სრულად გადააშენეს საპიენსები. ამიტომაა, რომ ადამიანებს შორის გენეტიკური ვარიაცია არის ყველაზე დაბალი სხვა ყველა პრიმატთან შედარებით. ვინაიდან ნეანდერტალელებს გადაურჩა მხოლოდ რამდენიმე ათეული საპიენსი და მათგან გამრავლდა დღევანდელი კაცობრიობა. თითოეული ადამიანი, მიუხედავად მათი რასობრივი სხვაობებისა, ერთმანეთისგან გენეტიკის მხოლოდ 0.1%-ით განსხვავდება (შედარებისთვის შიმპანზეებს შორის გენეტიკური განსხვავება არის 1.2% - მათ ჩვენზე 10-ჯერ დიდი გენეტიკური ვარიაცია აქვთ). ეს იმას ნიშნავს, რომ ძვ.წ. 80,000 წლისთვის, საპიენსები თითქმის გადაშენდნენ ნეანდერტალელებთან დაპირისპირების და შეჯიბრის შედეგად. ამასობაში ნეანდერტალელთა პოპულაცია აყვავებას განიცდიდა და მრავლდებოდა, იკავებდა უფრო და უფრო დიდ ტერიტორიებს და მთელ ევრაზიაში ვრცელდებოდა. ამგვარად, ნეანდერტალელებმა ძვ.წ. 80 ათასი წლისთვის სრულად დაიპყრეს და ჰომო საპიენსებისგან გაწმინდეს ახლო აღმოსავლეთი და შეინარჩუნეს სრული დომინაცია ამ ტერიტორიაზე 30 ათასი წლის განმავლობაში - ძვ.წ. 50,000 წლამდე. აფრიკიდან საპიენსთა მეორე ტალღა ევრაზიაში გადმოვიდა ძვ.წ. 70,000 წლიდან ძვ.წ. 65,000 წლის პერიოდში, ნეანდერტალელთა საშიში მიწების გავლა მოახერხეს და ჯერ სამხრეთ აზიაში დასახლდნენ ინდოეთის ტერიტორიაზე, შემდეგ ინდო-ჩინეთში, ინდონეზიის კუნძულებზე და შემდეგ დაახლოებით ძვ.წ. 60,000 წლისთვის ავსტრალიის კონტინენტამდეც მიაღწიეს (ესენი იყვნენ ავსტრალოიდებისა და დრავიდების წინაპრები - ჩამოყალიბდნენ, როგორც "წყნაროკეანური რასა"). მაგრამ ისინი არ დარჩენილან ახლო აღმოსავლეთში და მით უმეტეს არ გავრცელებულან უფრო ჩრდილოეთით ევროპამდე, სწორედ ნეანდერტალელთა შიშით. ეს ყველაფერი გაგრძელდა იქამდე, სანამ ჰომო საპიენსთა ახალი ტალღა არ გადმოვიდა აფრიკიდან ძვ.წ. 55,000 წლიდან, რომლებმაც უკვე დაიწყეს ნეანდერტალელებთან დაპირისპირების განახლება და ბრძოლა ახლო აღმოსავლეთში დამკვიდრებისთვის.
მაგრამ ჩვენი წინაპრები ნეანდერტალელებს ძალით ვერ უპირისპირდებოდნენ და ვერც ტექნოლოგიურად ჯობნიდნენ, ვერც გამჭრიახობით, ვერც დაუნდობლობითა და სისასტიკით. ნეანდერტალელთა დაცემა გამოიწვია ბუნებრივმა მოვლენამ, რომელიც ძვ.წ. 37,000 წლისთვის მოხდა. კონკრეტულად ეს იყო კამპი ფლეგრეის (Campanian Ignimbrite eruption / Campi Flegrei) ვულკანური ამოფრქვევები იტალიაში, რამაც გამოიწვია ნეანდერტალელების დაცემა. ეს ამოფრქვევა იყო მასიური ვულკანური მოვლენა, რომელმაც ატმოსფეროში გაათავისუფლა მნიშვნელოვანი რაოდენობით ფერფლი და აირი. ამ ამოფრქვევას სავარაუდოდ ჰქონდა გლობალური გავლენა გარემოზე, მათ შორის კლიმატისა და მცენარეულობის ცვლილებები. მან გამოიწვია ისედაც მკაცრი გარემო პირობების უფრო გამკაცრება, ზამთარი აუტანელი გახდა და რესურსები შემცირდა. ნეანდერტალელების პოპულაციაზე დამატებითი სტრესი, რამაც ხელი შეუწყო მათ დიდად შემცირებას იყო ის, რომ ამ ბუნებრივმა კატასტროფამ ყველაფერ იმას დაარტყა, რაც ნეანდერტალელებს გადარჩენისთვის სჭირდებოდათ, მათი სასმელი წყლები მოიწამლა, და შემდეგ გადაშენდა ცხოველთა ის სახეობები, რომლებზეც ნეანდერტალელები ნადირობდნენ და მათი დიეტის უმთავრეს წყაროს წარმოადგენდნენ, ესენი იყო: გიგანტური კამეჩი, ბეწვიანი მამონტი, წყლის კამეჩი, გიგანტური მასქსი, გიგანტური ირემი, გამოქვაბულის ლომი, გამოქვაბულის მგელი, გამოქვაბულის დათვი და დათვების სხვა სახეობების დიდი ნაწილი, ყველა სახის დასავლეთ ევრაზიული სპილო, მრავალი სახეობის მღრღნელი და სხვა მრავალი. ჰომო საპიენსებმა კი ამ პერიოდში გადაინაცვლეს და თავი შეაფარეს გამოქვაბულებს კლდეებში და მიწისქვეშეთში. როგორც ჩანს, ასეთ პირობებში მათ უკეთ გაუწიეს წინააღმდეგობა რაოდენობრივად ძალიან შემცირებულ ნეანდერტალელებს, თანდათან დაიწყეს წარმატებით გამრავლება, ქალები ზოგადად ირჩევნდნენ საპიენს მამაკაცებთან მეტად შეჯვარებას, ვიდრე ნეანდერტალელებთან. ნეანდერტალელი კაცების და საპიენსი ქალების ჰიბრიდი ბიჭები კი ხშირად ვეღარ მრავლდებოდნენ, არ ჰქონდათ გამრავლების უნარი. ამგვარად, თანდათან მოხდა ნეანდერტალელთა ნაწილობრივი ასიმილაცია, ხოლო დიდწილად მათი ამოწყდომა, რაშიც დიდი ალბათობით საპიენსებმა შეიტანეს დიდი წვლილი მათზე წარმოებული ნადირობის მეშვეობით, რომელიც წარმოებდა შორიდან სასროლი იარაღებით, მაგალითად მშვილდ-ისრით, ან მსგავსი იარაღებით, რომელიც საშუალებას აძლევდა საპიენსებს რომ შორიდან მოეკლათ ნეანდერტალელები, მიპარვით და ერთობლივად. სხვა შემთხვევაში ისინი ხელჩართულ ბრძოლაში ვერ გაუმკლავდებოდნენ მათ. ნეანდერტალელთა გენეტიკა ჩვენში მაინც დიდწილად დარჩა, რამაც მოგვცა მეტი ძალა, გამძლეობა და სხვადასხვა უნარი. ყველა მთავარი განსხვავება, რაც ადგილობრივ აფრიკელებსა და ევრაზიელებს შორისაა, დიდწილად ნეანდერტალელთა და მათი განაყოფის - დენისოველთა დამსახურებაა.
ფერთა სპექტრის რამდენ პროცენტს ხედავს ადამიანის თვალი?
დაახლოებით 0,0035 პროცენტს...
"ადამიანის თვალით აღქმადი გამოსხივების მთელი ხილული ნაწილი ელექტრომაგნიტური სპექტრის მხოლოდ მცირე ნაწილს შეადგენს - დაახლოებით 0,0035 %-ს. ტალღის სიგრძის ეს დიაპაზონი ცნობილია როგორც ხილული შუქი." (Visible Light: Eye-opening research at NNSA).
ადამიანი ფაქტობრივად ბრმაა. ძალიან საინტერესოა, რა ხდება ჩვენ გარშემო რეალურად და რას ვერ ვხედავთ...
How much of the color spectrum can we see?
about 0.0035 percent...
"The entire rainbow of radiation observable to the human eye only makes up a tiny portion of the electromagnetic spectrum - about 0.0035 percent. This range of wavelengths is known as visible light." (Visible Light: Eye-opening research at NNSA);
Human being may be called "a blind creature". It is very interesting what is really happening around us and what we cannot see...
ნეიროტრასმიტერები და ჰორმონები
1. დოფამინი
დოფამინი წარმოიქმნება თავის ტვინის რამდენიმე უბანში, ძირითადად შავი სუბსტანციასა და ვენტრალურ ტეგმენტალურ მიდამოში. ეს რეგიონები ასოცირდება მოძრაობასთან, მოტივაციასთან და გაძლიერებულ სწავლასთან.
პარკინსონის დაავადება ასოცირდება დოფამინის გამომუშავების დაქვეითებასთან, შავ სუბსტანციაში (substantia nigra) დოფამინის წარმომქმნელი უჯრედების გადაგვარების გამო. დოფამინის დონის ამ შემცირებამ შეიძლება გამოიწვიოს პარკინსონის დაავადებისთვის დამახასიათებელი მოტორული (მოძრაობითი) სიმპტომები.
დოფამინი არის ნეიროტრანსმიტერი. ის ფუნქციონირებს როგორც ქიმიური მესენჯერი თავის ტვინში - გადასცემს სიგნალებს ნერვულ უჯრედებს შორის.
დოფამინი ტვინისთვის მნიშვნელოვანი ქიმიური ნივთიერებაა და ბევრ სასარგებლო ფუნქციას ასრულებს. ის განაპირობებს ისეთ შეგრძნებებს, როგორებიცაა ბედნიერება, სიამოვნება, ეიფორია, მოტივაცია, კონცენტრირების, შემეცნების, დასწავლის უნარი, განსაზღვრავს ქცევას, გუნება-განწყობას, აკონტროლებს ძილს, სხეულის მოძრაობას. როდესაც დოფამინი დიდი რაოდენობით გამოიყოფა, ადამიანი სიამოვნებას და სიხარულს განიცდის და სურვილი უჩნდება, კვლავ გაიმეოროს ესა თუ ის ქცევა. ამის საპირისპიროდ, დოფამინის დონის დაწევისას იკლებს მოტივაცია და ენთუზიაზმი და ადამიანს აღარ ახარებს ის, რაც წინათ სიხარულს ანიჭებდა.
როგორ ამოვიცნოთ დოფამინის უკმარისობა?
დოფამინის დეფიციტს თან სდევს:
👉ცხოვრებისადმი ინტერესის დაკარგვა;
👉 მოტივაციის დაქვეითება;
👉 სიზარმაცე;
👉ძილის რეჟიმის დარღვევა;
👉 სისუსტე;
👉 მოუსვენარი ფეხების სინდრომი;
👉მეხსიერების გაუარესება;
👉კონცენტრირების უნარის დარღვევა;
👉იმპულსური ან მავნე ქცევა;
👉კოფეინზე ან სხვა სტიმულატორებზე დამოკიდებულება;
👉 წონის მატება.
დოფამინის უკიდურესი დეფიციტი, რომელიც პარკინსონის დაავადებისთვისაა დამახასიათებელი, განაპირობებს მოძრაობის უნარის შეზღუდვას, კუნთების სიხისტეს და კანკალს.
• მიიღეთ ბევრი ცილა
ცილები შედგება ამინომჟავებისგან. არსებობს 23 ამინომჟავა, რომელთა ნაწილს თავად ორგანიზმი წარმოქმნის, ნაწილს კი საკვებიდან ვიღებთ. ერთი მათგანი, თიროზინი, გადამწყვეტ როლს ასრულებს დოფამინის სინთეზში.
• დოფამინი შეიძლება სხვა ამინომჟავისგან - ფენილალანინისგანაც წარმოიქმნას. თიროზინიც და ფენილალანინიც მოიპოვება ცილებით მდიდარ საკვებში: ინდაურისა და ძროხის ხორცში, კვერცხში, რძის ნაწარმში, სოიოში, ბანანში, პარკოსანი მცენარეების ნაყოფში.
• შეზღუდეთ საკვებ რაციონში ნაჯერი ცხიმების შემცველობა
ნაჯერი ცხიმები - ქონი, კარაქი, ცხიმიანი რძის ნაწარმი, ქოქოსისა და პალმის ზეთის ჭარბი მიღებისას არღვევს თავის ტვინში დოფამინური სიგნალების გადაცემას.
• შეზღუდეთ შაქარი
შაქარი, ისევე როგორც ალკოჰოლი და ნარკოტიკი, ამცირებს ტვინში დოფამინის მარაგს და იწვევს ეიფორიას. დოფამინის დონის დაქვეითება კი შაქარზე დამოკიდებულებას განაპირობებს. შაქრის შეზღუდვა ორგანიზმს ტვინში დოფამინის დონის აღდგენაში ეხმარება.
• საკმაო დრო გაატარეთ მზეზე
ზამთრობით ადამიანები ცოტა დროს ატარებენ მზეზე, ამიტომ უფრო ხშირად ეუფლებათ მოწყენილობა და დეპრესია. ცნობილია, რომ მზის სხივების უკმარისობა ამცირებს განწყობაზე მოქმედი ნივთიერებების, მათ შორის დოფამინის, გამოყოფას.
• ივარჯიშეთ
ვარჯიში მაღლა სწევს ენდორფინების დონეს და აუმჯობესებს გუნება-განწყობას. ეს შესამჩნევი ხდება ვარჯიშის დაწყებიდან 10 წუთში, თუმცა მაქსიმალური ეფექტის გამოვლენას, სულ მცირე, 20 წუთი სჭირდება.
• კარგად გამოიძინეთ
ტვინში დოფამინის გამოყოფისას ადამიანი სიფხიზლესა და მხნეობას გრძნობს. რეგულარული და ჯანსაღი ძილი დოფამინის დონეს აბალანსებს და ადამიანი დღის განმავლობაში უფრო მხნე და აქტიურია.
ძილის ეროვნული ორგანიზაციის მიერ რეკომენდებულია 7-9-საათიანი ძილი და ძილის ჰიგიენის დაცვა, რაც გულისხმობს დაძინებას და გაღვიძებას ერთსა და იმავე დროს, საძინებელში ხმაურის შემცირებას, საღამოს საათებში კოფეინის შეზღუდვას.
• უსმინეთ მუსიკას
მუსიკის მოსმენა ტვინში დოფამინის გამომუშავების ერთ-ერთი სახალისო გზაა. ტვინის გამოსახულებითი კვლევების ანალიზით დაადგინეს, რომ მუსიკა ააქტიურებს ტვინის იმ უბნებს, რომლებიც მხიარულებასა და სიამოვნებაზეა პასუხისმგებელი და რომლებშიც უხვად არის დოფამინური რეცეპტორები.
2. გლუტამატი
გლუტამატი არის ნეიროტრანსმიტერი. ნეიროტრანსმიტერები არის ქიმიური მესენჯერები, რომლებიც გადასცემენ სიგნალებს ტვინისა და ნერვული სისტემის ნერვულ უჯრედებს (ნეირონებს) შორის. გლუტამატი არის ძუძუმწოვრების, მათ შორის ადამიანების, ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში (CNS) ყველაზე გავრცელებული ამგზნები ნეიროტრანსმიტერი.
როგორც ნეიროტრანსმიტერი, გლუტამატი მნიშვნელოვან როლს ასრულებს სხვადასხვა ფიზიოლოგიურ პროცესში, როგორიცაა სინაფსური გადაცემა, სწავლა, მეხსიერება და ტვინის საერთო ფუნქცია. ის მოქმედებს მიმღები ნეირონების სპეციფიკურ რეცეპტორებთან შებოჭვით, გავლენას ახდენს მათ აქტივობაზე და ხელს უწყობს ნეირონებს შორის ელექტრული სიგნალების გადაცემას.
გლუტამატი წარმოიქმნება ტვინის სხვადასხვა რეგიონში, მათ შორის ცერებრალური ქერქის, ჰიპოკამპის და თალამუსის ჩათვლით. ეს სფეროები ჩართულია ფუნქციებში, როგორიცაა მეხსიერება, სწავლა და სენსორული დამუშავება.
გლუტამატის ეფექტური სიგნალიზაცია აუცილებელია ტვინის ნორმალური ფუნქციონირებისთვის, როლს ასრულებს სწავლაში, მეხსიერებაში და სხვადასხვა შემეცნებით პროცესებში. გლუტამატის გადაჭარბებულმა აქტივობამ შეიძლება გამოიწვიოს აგზნებადობა.
გლუტამატის ჭარბი დონე შეიძლება გამოწვეული იყოს ისეთი ფაქტორებით, როგორიცაა ტვინის დაზიანება, ინსულტი, ნეიროდეგენერაციული დაავადებები და გარკვეული მეტაბოლური დარღვევები. გარდა ამისა, ალკოჰოლის ხანგრძლივმა და გადაჭარბებულმა მოხმარებამ, ისევე როგორც ზოგიერთმა სიმსივნემ, შეიძლება გამოიწვიოს ტვინში გლუტამატის დონის მატება.
როდესაც გლუტამატის დონე ნორმაზე გაცილებით დაბალია, ამან შეიძლება გამოიწვიოს კოგნიტური ფუნქციის დარღვევა, რაც პოტენციურად იმოქმედებს სწავლასა და მეხსიერებაზე. გარდა ამისა, გლუტამატის დაბალი დონე დაკავშირებულია გარკვეულ ფსიქიატრიულ მდგომარეობასთან, როგორიცაა შიზოფრენია და დეპრესია.
გლუტამატის დაბალი დონე შეიძლება გამოწვეული იყოს სხვადასხვა ფაქტორებით, მათ შორის გენეტიკური მიდრეკილებით, გარკვეული მედიკამენტებით, ქრონიკული სტრესით, დიეტური დეფიციტით და ნეიროდეგენერაციული დაავადებებით. გარდა ამისა, პირობებმა, რომლებიც გავლენას ახდენენ გლუტამატის რეგულირებაზე, როგორიცაა NMDA რეცეპტორების ჰიპოფუნქცია, ასევე შეიძლება გამოიწვიოს გლუტამატის დონის დაქვეითება.
3. სეროტონინი
სეროტონინი არის ნეიროტრანსმიტერი, რომელიც ძირითადად წარმოიქმნება ტვინში და ასევე გვხვდება სხეულის სხვა ნაწილებში, როგორიცაა კუჭ-ნაწლავის ტრაქტი. ის მონაწილეობს სხვადასხვა ფიზიოლოგიური და ფსიქოლოგიური პროცესების რეგულირებაში.
თავის ტვინში სეროტონინი სინთეზირდება ამინომჟავის ტრიპტოფანისგან და ძირითადად წარმოიქმნება ტვინის ღეროში მდებარე ნეირონების ჯგუფში, რომელსაც ეწოდება რაფის ბირთვები. იქიდან, სეროტონინის ნეირონები გადადის ტვინის სხვადასხვა რეგიონში, რაც გავლენას ახდენს ფუნქციების ფართო სპექტრზე.
ცნობილია, რომ სეროტონინი თამაშობს როლს განწყობის, ემოციების და ქცევის მოდულაციაში. მას ხშირად მოიხსენიებენ, როგორც "კარგად გრძნობის" ნეიროტრანსმიტერს, რადგან ის ხელს უწყობს კეთილდღეობისა და ბედნიერების განცდას. სეროტონინის დონის დისბალანსი დაკავშირებულია განწყობის დარღვევებთან, როგორიცაა დეპრესია და შფოთვა.
გარდა ამისა, სეროტონინი მონაწილეობს ძილის, მადის და საჭმლის მონელების რეგულირებაში. მას ასევე აქვს გავლენა კოგნიტურ ფუნქციებზე, როგორიცაა სწავლა, მეხსიერება და გადაწყვეტილების მიღება.
სეროტონინის მოქმედება ხდება სამიზნე უჯრედების ზედაპირზე განლაგებული სპეციფიკური რეცეპტორების მეშვეობით. არსებობს სეროტონინის რეცეპტორების რამდენიმე ქვეტიპი და ისინი ნაწილდება მთელ ტვინში და სხეულში, რაც საშუალებას აძლევს სეროტონინს ჰქონდეს მრავალფეროვანი გავლენა სხვადასხვა სისტემაზე.
მოკლედ რომ ვთქვათ, სეროტონინი არის ნეიროტრანსმიტერი, რომელიც წარმოიქმნება თავის ტვინში, ძირითადად რაფის ბირთვებში. ის არეგულირებს განწყობას, ემოციებს, ძილს, მადას, საჭმლის მონელებას და კოგნიტურ ფუნქციებს. ის მოქმედებს სპეციფიკურ რეცეპტორებთან შებოჭვით და სამიზნე უჯრედების აქტივობის მოდულირებით.
4. ოქსიტოცინი
ოქსიტოცინი არის ჰორმონი და ნეიროპეპტიდი, რომელიც გადამწყვეტ როლს ასრულებს სხვადასხვა ფიზიოლოგიურ და ქცევით პროცესებში. ის ძირითადად წარმოიქმნება ჰიპოთალამუსში, თავის ტვინის რეგიონში და გამოიყოფა უკანა ჰიპოფიზის ჯირკვლის მიერ სისხლში.
ოქსიტოცინის ფუნქციები მრავალფეროვანია და შეიძლება განსხვავდებოდეს კონტექსტის მიხედვით. ზოგიერთი მისი ძირითადი როლი მოიცავს შემდეგს:
1. სოციალური კავშირი - ოქსიტოცინს ხშირად მოიხსენიებენ როგორც „შემაკავშირებელ ჰორმონს“, რადგან ის ასოცირდება სოციალურ კავშირთან და მიჯაჭვულობასთან. ის თამაშობს როლს სოციალური ურთიერთობების ჩამოყალიბებაში და შენარჩუნებაში, როგორიცაა რომანტიკულ პარტნიორებს, მშობლებსა და შვილებს და მეგობრებს შორის. ოქსიტოცინი ხელს უწყობს ნდობის, თანაგრძნობისა და სიახლოვის გრძნობას.
2. მშობიარობა და ძუძუთი კვება - ოქსიტოცინი გადამწყვეტია მშობიარობისა და ლაქტაციის დროს. ის ასტიმულირებს საშვილოსნოს შეკუმშვას მშობიარობის დროს და აადვილებს რძის გამოყოფის რეფლექსს, ხელს უწყობს ძუძუთი კვებას. ოქსიტოცინი ხელს უწყობს დედა-ჩვილის კავშირს და ხელს უწყობს მზრუნველობის ქცევას.
3. სტრესისა და შფოთვის რეგულირება - ოქსიტოცინი ჩართულია სტრესისა და შფოთვის რეგულირებაში. მას შეუძლია დაეხმაროს სტრესზე ფიზიოლოგიური და ქცევითი რეაქციების შემცირებას, რელაქსაციის ხელშეწყობას და შიშისა და შფოთვასთან დაკავშირებული ქცევების მოდულაციას.
4. სექსუალური და რეპროდუქციული ქცევები - ოქსიტოცინი გავლენას ახდენს სექსუალურ და რეპროდუქციულ ქცევებზე როგორც მამაკაცებში, ასევე ქალებში. მამაკაცებში ის მონაწილეობს ერექციულ ფუნქციაში, ეაკულაციაში და სექსუალური ურთიერთობების შემაკავშირებელ ასპექტში. ქალებში ოქსიტოცინი მონაწილეობს სექსუალურ აღგზნებაში, ორგაზმში და დედის ქცევაში.
5. ნდობა და კეთილშობილება - ოქსიტოცინი ასოცირდება ნდობისა და პროსოციალური ქცევის ხელშეწყობასთან. კვლევებმა აჩვენა, რომ ოქსიტოცინს შეუძლია გაზარდოს ნდობა სხვების მიმართ და ხელი შეუწყოს კეთილშობილებას და თანამშრომლობას სოციალურ ურთიერთობებში.
6. სოციალური აღიარება და მეხსიერება - ოქსიტოცინი მონაწილეობს სოციალური ამოცნობისა და მეხსიერების პროცესებში. ის ეხმარება ნაცნობი პიროვნებების ამოცნობაში, სოციალური ნიშნების დამახსოვრებაში და სოციალურ ინტერაქციასთან დაკავშირებული მოგონებების ჩამოყალიბებაში.
მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ოქსიტოცინის ეფექტი რთულია და მის ფუნქციებზე შეიძლება გავლენა იქონიოს სხვადასხვა ფაქტორმა, მათ შორის ინდივიდუალური განსხვავებები, სოციალური კონტექსტი და სხვა ნეიროტრანსმიტერები. მიმდინარე კვლევა ჯერ კიდევ იკვლევს ოქსიტოცინის როლს ტვინში და ქცევაში.
Does everything, which begins to exist have a cause?
Yes, according to the principle of causality, everything, that begins to exist, has a cause.
Suppose, that the Universe has an infinite number of past days, that would mean, that we would have to have traversed an infinite number of days to arrive at the present. Is it not true?
Yes, if the universe had an infinite number of past days, it would imply, that an infinite amount of time had already transpired to reach the present moment.
It is impossible to traverse an infinite number of things, by definition of infinity, isn't it?
Yes.
Therefore, if it is impossible to traverse an infinite number of things, and the universe having an infinite past, would require traversing an infinite amount of time to arrive at the present moment, so, it is impossible for us, to arrive at the present if the universe has an infinite past.
Yes.
And yet, here we are, at the present day. So universe had a finite beginning.
So:
1. everything, which begins to exist have a cause.
2. The Universe begun to exist.
Therefore, Universe has a cause for its beginning.
Do you agree, that nothing can cause itself to begin to exist?
Yes, nothing can cause itself to begin to exist.
And this would apply to all parts of the thing too, right? So, no part of a thing could cause that thing to begin to exist.
That's correct.
So, Therefore, whatever caused the universe to exist, must be outside of the universe?
Yes.
So, since space and time are properties of the universe, whatever caused the universe must be spaceless and timeless. and have some for of creative power.
yes, that is right.
So, we agreed that:
1. everything, which begins to exist have a cause.
2. The Universe begun to exist.
3. therefore, universe has a cause for its existence.
4. whatever caused the universe must be spaceless and timeless and have creative power.
5. Therefore, there does exist spaceless, timeless and creative power, that brought the universe into existence.
Yes.
ღმერთის არსებობის ონტოლოგიური არგუმენტი
ონტოლოგიური არგუმენტი ეკუთვნის კენტერბერიის არქიეპისკოპოსს ანსელმს (1033-1109).
არგუმენტი შემდეგია: ღმერთი არის უზენაესი ყოვლადსრულყოფილი არსება. მისი აბსოლუტური სრულყოფილება უკვე გულისხმობს მის არსებობას. ამ დებულების უარყოფა შეუძლებელია, რადგან ასეთი მცდელობა შეიცავს შინაგან წინააღმდეგობას. ღმერთი თუ არ არსებობს, მაშინ იგი არ არის სრულყოფილი. ამრიგად, ღმერთის, როგორც სრულყოფილი არსების, ცნებიდან აუცილებლობით გამომდინარეობს მისი არსებობა.
ანსელმი თავისი არგუმენტის აგებას იწყებს მე-13 ფსალმუნის ცნობილი სტრიქონის ანალიზით: „თქვა უგუნურმა თავის გულში: არ არის ღმერთი“. რატომაა უგუნური დებულება − ღმერთი არ არსებობს და რით ეწინააღმდეგება გონების ლოგიკას? სწორად ესმის თუ არა „უგუნურს“ ღმერთის ცნება, მისი იდეა? როგორც ანსელმი განმარტავს, ღმერთის იდეა იმაშია, რომ ღმერთი არის ყოვლადძლიერი, ყოვლისმცოდნე, დაუსაბამო, უზენაესი და ყოვლადსრულყოფილი არსება. ჩვენ განვმარტეთ ღმერთის ცნება, თუმცა ჯერ კიდევ არ გვაქვს ამ ცნების შესატყვისი რეალობის დასაბუთება. რაიმე შეიძლება არსებობდეს აზრში, იდეაში და შეიძლება არსებობდეს რეალობაში, მაგრამ აზრში არსებული ნაკლებად სრულყოფილია, ვიდრე რეალობაში არსებული. შესაბამისად, ღმერთი რომ მხოლოდ აზრში არსებულიყო, იქნებოდა ნაკლოვანი არსება, ხოლო არსებული კი მასზე მაღალი რანგის არსებად უნდა წარმოგვედგინა. ღმერთის იდეა გულისხმობს იმას, რომ ის ერთდროულად უნდა იყოს აზრშიც და რეალურად არსებულიც.
გაულინოს, რომელიც ანსელმის თანამედროვე იყო, კონტრარგუმენტის არსი შემდეგია: ცნებაში არ შედის არსებობა. ჩვენ შეიძლება მოვიაზროთ კუნძული, სადაც ისე ცხოვრობენ ადამიანები, როგორც სამოთხეში, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ იგი ნამდვილად არსებობს. გუალინოს კონტრარგუმენტს კანტი უმატებს: მე შეიძლება გონებაში მქონდეს ასი ტალერი და არცერთი ტალერი არ მქონდეს ჯიბეში.
ანსელმმა მისი დებულების საწინააღმდეგო კონტრარგუმენტებს შემდეგნაირად უპასუხა: ოპონენტები ვერ ითვალისწინებენ პრინციპული მნიშვნელობის მქონე განსხვავებას, რომელიც არსებობს ერთეული საგნის ცნებასა და აბსოლუტის ცნებას შორის. აბსოლუტის ცნების მოაზრება არსებობის პრედიკატის გარეშე, შეუძლებელია. ხოლო სხვა ყველაფრისა კი შესაძლებელი. მაგალითად, კუნძული ან ასი ტალერი რეალურადაც რომ არსებულიყვნენ, მაინც შემთხვევითი არსებულნი იქნებოდნენ, და არა მარადიულნი და აუცილებელნი. ისინი შეიძლება არც არსებულიყვნენ, ან დროებითი არსებობის შემდეგ აღარ ეარსებათ.
Here are some of the most well-known arguments for the existence of God:
1. Cosmological Argument: The cosmological argument asserts that the existence of the universe requires an explanation, typically positing a first cause or a necessary being. It argues that since everything within the universe is contingent, there must be a transcendent cause or necessary being (God) that initiated or sustains the existence of the universe.
2. Modal Ontological Argument: The modal ontological argument seeks to prove the existence of God by analyzing the concept of a maximally great being. It argues that if it is possible for a being to possess all perfections, including necessary existence, then such a being must necessarily exist. In other words, if a perfect being is even possible, it must exist in order to be truly perfect.
3. Teleological Argument (Argument from Design): This argument posits that the order, complexity, and apparent purposefulness observed in the natural world imply the existence of an intelligent designer.
4. Moral Argument: This argument suggests that the existence of objective moral values and duties in human experience points to the need for a moral foundation, which is often associated with the existence of God.
5. Argument from Consciousness: This argument asserts that the existence of subjective consciousness and the human capacity for self-awareness and rationality are best explained by the existence of a conscious, intelligent, and transcendent being.
6. Argument from Religious Experience: This argument posits that personal religious experiences, such as feelings of awe, transcendence, or encounters with the divine, provide evidence for the existence of God.
7. Ontological Argument: Apart from the modal ontological argument, variations of the ontological argument have been presented by philosophers like Descartes and Leibniz, attempting to establish the existence of God based on the concept of a perfect being.
8. Argument from Contingency: This argument asserts that since everything in the universe is contingent and dependent on something else for its existence, there must be a necessary and non-contingent being (God) that explains the existence of contingent beings.
9. Argument from Miracles: This argument asserts that the occurrence of supernatural events or miracles, which are seen as interventions by a divine being, provide evidence for the existence of God. Advocates of this argument contend that the occurrence of miracles suggests the presence of a higher power beyond natural explanations.
10. Argument from Fine-Tuning: The fine-tuning argument posits that the precise and delicate balance of physical constants, laws, and conditions necessary for life to exist in the universe indicates intentional design. Advocates argue that the probability of such fine-tuning occurring randomly is extremely low, suggesting the influence of an intelligent designer (God).
11. Transcendental Argument: The transcendental argument asserts that certain necessary conditions for human knowledge, reasoning, or moral values exist, and these conditions can best be explained by the existence of God. It argues that without a transcendent foundation, the intelligibility of the world and our ability to reason and understand it would be inexplicable.
12. Pragmatic Argument: The pragmatic argument, often associated with the philosopher Blaise Pascal, suggests that belief in God is a rational choice based on practical considerations. It argues that if one believes in God and lives a virtuous life, the potential benefits of an eternal reward outweigh the potential costs of disbelief.
13. Argument from Desire: The argument from desire suggests that the existence of human desires and longings for meaning, purpose, and transcendence point to the existence of a higher being. It posits that these deep-seated desires can only find fulfillment in a relationship with God.
Here are some common arguments that have been presented against the existence of God:
1. Problem of Evil: The problem of evil argues that the existence of evil, suffering, and injustice in the world is inconsistent with the concept of an all-powerful, all-knowing, and morally perfect God. It questions how a benevolent God could allow the existence of such pervasive suffering.
2. Argument from Incoherence: This argument asserts that the concept of an all-powerful and all-good God is logically inconsistent or incoherent. Critics argue that the attributes ascribed to God, such as omnipotence and omniscience, create logical contradictions or paradoxes.
3. Argument from Lack of Evidence: The argument from lack of evidence suggests that the absence of compelling empirical evidence for God's existence is a reason to withhold belief. It contends that the burden of proof lies with those making the claim for God's existence.
4. Argument from Divine Hiddenness: This argument posits that the lack of clear and undeniable evidence for God's existence, combined with the existence of individuals who sincerely seek God but do not find convincing evidence, suggests that God does not exist or does not desire a personal relationship with humans.
5. Argument from Religious Diversity: The argument from religious diversity highlights the existence of numerous conflicting religious beliefs and interpretations worldwide. Critics argue that this diversity raises questions about the reliability of religious experiences and the existence of a single, universally revealed truth.
6. Argument from Natural Explanations: This argument asserts that natural explanations, such as scientific theories and naturalistic explanations of the origins and workings of the universe, provide sufficient explanations for phenomena that were traditionally attributed to God.
7. Argument from Inconsistent Revelations: This argument highlights the existence of numerous and conflicting religious revelations throughout history. It questions how it is possible for a single God to reveal contradictory and mutually exclusive truths to different individuals and cultures, casting doubt on the claimed divine origins of religious beliefs.
8. Argument from the Inadequacy of Religious Explanations: This argument asserts that religious explanations often rely on supernatural or divine entities to explain natural phenomena without providing sufficient evidence or explanatory power. Critics argue that such explanations are unnecessary and fail to stand up to scientific scrutiny.
9. Argument from Cognitive Biases and Psychological Explanations: This argument suggests that belief in God can be better explained by cognitive biases, social conditioning, and psychological factors rather than the existence of an actual divine being. It points to the human tendency to perceive patterns, agency, and intentionality even in situations where none exist.
10. Argument from the Unintelligibility of God: This argument contends that the concept of God, as traditionally defined, is inherently vague, contradictory, or incoherent. Critics argue that the attributes ascribed to God, such as being all-powerful, all-knowing, and all-good, create logical or conceptual difficulties that render the concept of God unintelligible.
It's important to note that these arguments are presented as counterpoints to arguments for the existence of God and engage in ongoing philosophical and theological debates. Different individuals may weigh these arguments differently and come to their own conclusions based on their beliefs, experiences, and reasoning.
აქ მოცემულია ღმერთის არსებობის ყველაზე ცნობილი არგუმენტები:
1. კოსმოლოგიური არგუმენტი (Cosmological Argument) - ეს არგუმენტი ამტკიცებს, რომ სამყაროს არსებობა მოითხოვს ახსნას, როგორც წესი, აყენებს პირველ მიზეზს ან აუცილებელ არსებას. იგი ამტკიცებს, რომ რადგან სამყაროში ყველაფერი კონტიგენტურია, უნდა არსებობდეს ტრანსცენდენტული მიზეზი ან აუცილებელი არსება (ღმერთი), რომელმაც სამყაროს არსებობა წამოიწყო სამყაროს არსებობა და/ან ინარჩუნებს სამყაროს არსებობას.
2. მოდალური ონტოლოგიური არგუმენტი (Modal Ontological Argument): ეს არგუმენტი ცდილობს დაამტკიცოს ღმერთის არსებობა მაქსიმალურად დიდი არსების კონცეფციის ანალიზით. იგი ამტკიცებს, რომ თუ არსებას შეუძლია ფლობდეს ყველა სრულყოფილებას, მათ შორის აუცილებელ არსებობას, მაშინ ასეთი არსება აუცილებლად უნდა არსებობდეს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, თუ სრულყოფილი არსება შესაძლებელია, ის უნდა არსებობდეს, რათა იყოს ჭეშმარიტად სრულყოფილი.
3. ტელეოლოგიური არგუმენტი / არგუმენტი დიზაინიდან (Teleological Argument / Argument from Design): ეს არგუმენტი ამტკიცებს, რომ ბუნებრივ სამყაროში დაფიქსირებული წესრიგი, სირთულე და აშკარა მიზანდასახულობა გულისხმობს ინტელექტუალური დიზაინერის, დამპროექტებლის, ინჟინრის, შემქმნელის, დამგეგმავის არსებობას.
4. მორალური არგუმენტი (Moral Argument): ეს არგუმენტი გვაფიქრებინებს, რომ ადამიანურ გამოცდილებაში ობიექტური მორალური ფასეულობებისა და მოვალეობების არსებობა მიუთითებს მორალური საფუძვლის საჭიროებაზე, რაც ხშირად ასოცირდება ღმერთის არსებობასთან.
5. არგუმენტი ცნობიერებიდან (Argument from Consciousness): ეს არგუმენტი ამტკიცებს, რომ სუბიექტური ცნობიერების არსებობა და ადამიანის თვითშემეცნებისა და რაციონალურობის უნარი საუკეთესოდ აიხსნება ცნობიერი, ინტელექტუალური და ტრანსცენდენტული არსების არსებობით.
6. არგუმენტი რელიგიური გამოცდილებიდან (Argument from Religious Experience): ეს არგუმენტი ამტკიცებს, რომ პირადი რელიგიური გამოცდილება, როგორიცაა შიშის გრძნობა, ტრანსცენდენტურობა ან ღვთაებრივთან შეხვედრები, იძლევა მტკიცებულებას ღმერთის არსებობის შესახებ.
7. ონტოლოგიური არგუმენტი (Ontological Argument): მოდალური ონტოლოგიური არგუმენტის გარდა, ონტოლოგიური არგუმენტის ვარიაციები წარმოადგინეს ისეთმა ფილოსოფოსებმა, როგორებიც არიან დეკარტი და ლაიბნიცი, რომლებიც ცდილობდნენ დაედგინათ ღმერთის არსებობა სრულყოფილი არსების კონცეფციაზე დაყრდნობით.
8. არგუმენტი შემთხვევითობისგან (Argument from Contingency): ეს არგუმენტი ამტკიცებს, რომ რადგან სამყაროში ყველაფერი არის პირობითი და სხვა რამეზეა დამოკიდებული მისი არსებობა, უნდა არსებობდეს აუცილებელი და არაპირდაპირი არსება (ღმერთი), რომელიც განმარტავს პირობითი არსებების არსებობას.
9. არგუმენტი სასწაულებიდან (Argument from Miracles): ეს არგუმენტი ამტკიცებს, რომ ზებუნებრივი მოვლენების ან სასწაულების მოხდენა, რომლებიც განიხილება როგორც ღვთაებრივი არსების ჩარევა, იძლევა მტკიცებულებას ღმერთის არსებობის შესახებ. ამ არგუმენტის მომხრეები ამტკიცებენ, რომ სასწაულების მოხდენა მიუთითებს უმაღლესი ძალის არსებობაზე ბუნებრივი ახსნა-განმარტების მიღმა.
10. არგუმენტი მშვენიერი დაგეგმარებიდან (Argument from Fine-Tuning): ზუსტად დაგეგმარების თუ მშვენიერი დაგეგმარების არგუმენტი ამტკიცებს, რომ სამყაროში სიცოცხლის არსებობისთვის აუცილებელი ფიზიკური მუდმივების, კანონებისა და პირობების ზუსტი და დელიკატური ბალანსი მიუთითებს მიზანმიმართულ დიზაინზე. ადვოკატები ამტკიცებენ, რომ ასეთი დახვეწის შემთხვევითობის ალბათობა უკიდურესად დაბალია, რაც გულისხმობს ინტელექტუალური დიზაინერის (ღმერთის) გავლენას.
11. ტრანსცენდენტული არგუმენტი (Transcendental Argument): ეს არგუმენტი ამტკიცებს, რომ არსებობს გარკვეული აუცილებელი პირობები ადამიანის ცოდნისთვის, მსჯელობისთვის ან მორალური ღირებულებებისთვის და ეს პირობები საუკეთესოდ შეიძლება აიხსნას ღმერთის არსებობით. იგი ამტკიცებს, რომ ტრანსცენდენტული საფუძვლის გარეშე, სამყაროს გააზრება და მასზე მსჯელობისა და მისი გაგების, შეცნობის უნარი აუხსნელი იქნებოდა.
12. პრაგმატული არგუმენტი (Pragmatic Argument): ეს არგუმენტი, რომელიც ხშირად დაკავშირებულია ფილოსოფოს ბლეზ პასკალთან, ვარაუდობს, რომ ღმერთის რწმენა არის რაციონალური არჩევანი, რომელიც დაფუძნებულია პრაქტიკულ მოსაზრებებზე. იგი ამტკიცებს, რომ თუ ადამიანს სწამს ღმერთის და ცხოვრობს სათნო ცხოვრებით, მარადიული ჯილდოს პოტენციური სარგებელი აღემატება ურწმუნოების პოტენციურ უარყოფით შედეგებს.
13. არგუმენტი სურვილიდან (Argument from Desire): ეს არგუმენტი ვარაუდობს, რომ ადამიანური სურვილებისა და ლტოლვების არსებობა მნიშვნელობის, მიზნისა და ტრანსცენდენციისკენ მიუთითებს უმაღლესი არსების არსებობაზე. იგი ვარაუდობს, რომ ეს ღრმა სურვილები სრულდება მხოლოდ ღმერთთან ურთიერთობაში.