تکنیک‌های شرطی زدایی در اختلالات روانی

شرطی‌سازی کلاسیک (Classical Conditioning) و شرطی‌سازی کنش‌گر (Operant Conditioning) دو نوع اصلی از فرآیندهای یادگیری هستند که به روش‌های مختلفی در شکل‌گیری رفتارها تأثیر می‌گذارند. در ادامه به تفاوت‌های اصلی بین این دو نوع شرطی‌سازی می‌پردازیم:
1. تعریف و مفهوم
- شرطی‌سازی کلاسیک:
- توسط ایوان پاولوف (Ivan Pavlov) معرفی شد.
- در این نوع شرطی‌سازی، یک محرک خنثی (Neutral Stimulus) به طور مکرر با یک محرک غیرشرطی (Unconditioned Stimulus) جفت می‌شود که به طور طبیعی یک پاسخ غیرشرطی (Unconditioned Response) ایجاد می‌کند. پس از چندین بار تکرار، محرک خنثی به یک محرک شرطی (Conditioned Stimulus) تبدیل می‌شود که همان پاسخ (پاسخ شرطی - Conditioned Response) را ایجاد می‌کند.
- مثال: صدای زنگ (محرک خنثی) که با ارائه غذا (محرک غیرشرطی) جفت می‌شود و در نهایت صدای زنگ به تنهایی باعث ترشح بزاق (پاسخ شرطی) در سگ می‌شود.
- شرطی‌سازی کنش‌گر:
- توسط بی. اف. اسکینر (B.F. Skinner) معرفی شد.
- در این نوع شرطی‌سازی، رفتارها با پیامدهایشان (پاداش یا تنبیه) تقویت یا تضعیف می‌شوند. رفتارهایی که با پیامدهای مثبت (تقویت‌کننده) همراه هستند، احتمال وقوع بیشتری دارند و رفتارهایی که با پیامدهای منفی (تنبیه‌کننده) همراه هستند، احتمال وقوع کمتری دارند.
- مثال: یک موش که با فشار دادن یک اهرم غذا دریافت می‌کند (تقویت مثبت) یا از برق‌گرفتگی جلوگیری می‌کند (تقویت منفی).
2. نوع یادگیری
- شرطی‌سازی کلاسیک: یادگیری ارتباط بین دو محرک.
- شرطی‌سازی کنش‌گر: یادگیری ارتباط بین رفتار و پیامد آن.
3. نقش ارگانیسم
- شرطی‌سازی کلاسیک: ارگانیسم به طور غیرفعال یاد می‌گیرد. پاسخ‌ها بیشتر خودکار و غیرارادی هستند.
- شرطی‌سازی کنش‌گر: ارگانیسم به طور فعال در یادگیری شرکت می‌کند. رفتارها بیشتر ارادی و هدفمند هستند.
4. نوع پاسخ
- شرطی‌سازی کلاسیک: پاسخ‌های شرطی شده معمولاً پاسخ‌های فیزیولوژیکی و خودکار هستند (مانند ترشح بزاق، ترس).
- شرطی‌سازی کنش‌گر: پاسخ‌ها معمولاً رفتارهای ارادی و هدفمند هستند (مانند فشار دادن اهرم، انجام تکالیف).
5. کاربرد
- شرطی‌سازی کلاسیک: بیشتر در زمینه‌های مربوط به پاسخ‌های خودکار و هیجانی کاربرد دارد (مانند شرطی‌سازی ترس، شرطی‌سازی بزاق).
- شرطی‌سازی کنش‌گر: بیشتر در زمینه‌های مربوط به رفتارهای هدفمند و ارادی کاربرد دارد (مانند آموزش حیوانات، مدیریت رفتار کودکان).
6. اصول و تکنیک‌ها
- شرطی‌سازی کلاسیک: شامل مفاهیمی مانند جفت‌شدن (Pairing)، خاموشی (Extinction)، تعمیم (Generalization)، و تمایز (Discrimination).
- شرطی‌سازی کنش‌گر: شامل مفاهیمی مانند تقویت (Reinforcement)، تنبیه (Punishment)، تقویت پیوسته (Continuous Reinforcement)، و تقویت متناوب (Intermittent Reinforcement).
خلاصه
شرطی‌سازی کلاسیک بر یادگیری ارتباط بین محرک‌ها و پاسخ‌های خودکار تمرکز دارد، در حالی که شرطی‌سازی کنش‌گر بر یادگیری ارتباط بین رفتارها و پیامدهای آن‌ها تمرکز دارد. هر دو نوع شرطی‌سازی نقش مهمی در فرآیندهای یادگیری و شکل‌گیری رفتارها دارند، اما از روش‌ها و اصول مختلفی استفاده می‌کنند.