Υπάρχει το Κακό; Απαντά ο Ιωάννης Σκώτος Εριουγένης (Johannes Scotus Heriugena, 815-877 μ.Χ.)

Κύκλος μαθημάτων με τίτλο: «Υπάρχει το Κακό; Φιλοσοφική Προσέγγιση» (Εαρινό εξάμηνο 2022-2023 της Εταιρείας των Φίλων του Λαού/Λαϊκού Παν/μίου).
Τίτλος 10ου μαθήματος: «Υπάρχει το Κακό; Απαντά ο Ιωάννης Σκώτος Εριουγένης (Johannes Scotus Heriugena, 815-877 μ. Χ.)» το οποίο παραδόθηκε την 25η Απριλίου 2023.
Εισηγήτρια: ΑΝΝΑ Χ. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ, Δρ. Επιστημών της Αγωγής του Παν/μίου της Σορβόννης (Paris V - René Descartes).
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 10ου μαθήματος
Στην αφετηρία της μεσαιωνικής φιλοσοφίας, ο φιλόσοφος εκείνος που ανέπτυξε με συνέπεια το ερώτημα για το οντολογικό θεμέλιο του ατόμου ήταν ο Ιωάννης Σκώτος Εριουγένης (Johannes Scotus Heriugena, 815-877 μ. Χ.), που θεωρείται, γι’ αυτόν τον λόγο, ο πρώτος σημαντικός φιλόσοφος της μεσαιωνικής εποχής. Σύμφωνα με τον Εριουγένη, η «φιλοσοφία» ταυτίζεται με την ερμηνεία της Γραφής. Το Κείμενο της Γραφής ήταν μια «Αυθεντία» (Auctoritas), και, ως εκ τούτου, θεωρείται, γι’αυτόν, η αφετηρία και το τέρμα. Με αυτήν την έννοια, το καθήκον της «φιλοσοφίας» είναι, σύμφωνα με τον Εριουγένη, να «κατανοήσει» την Γραφή. Όμως, η Γραφή δεν προσφέρει, σύμφωνα με τον Εριουγένη μία μόνο αλήθεια: αποτελεί ένα «όρος» αληθειών πάνω στο οποίο ωθούμαστε να ανεβαίνουμε όλο και ψηλότερα. Πρόκειται για αλήθεις ηθικές, που υπαγορεύουν καθήκοντα, για αλήθειες φυσικές, που περιγράφουν τα όντα όπως πραγματικά είναι, και θεολογικές, που αποκαλύπτουν την ίδια την αλήθεια του Θεού. Σε αυτό το πλαίσιο, η «φιλοσοφία» καλείται να κατεβαίνει (να «προοδεύει») συνεχώς στις αβύσσους και, ταυτόχρονα, να ανεβαίνει (να «επιστρέφει») προς την κορυφή της αλήθειας που περικλείεται στην Γραφή. Σε αυτό το σημείο αναγνωρίζουμε το τριαδικό σχήμα του νεοπλατωνικού Πρόκλου, από το οποίο ο Εριουγένης αντλεί στοιχεία, προκειμένου να συγκροτήσει το φιλοσοφικό του οικοδόμημα. Στην πορεία αυτή της συνεχούς καταβάσεως-«προόδου» και ανόδου-«επιστροφής», η «φιλοσοφία» ακολουθεί έναν «Κανόνα», έναν «αυστηρό δρόμο», ένα «μάθημα»: την λογική που εδώ νοείται ως «διαλεκτική». Η λογική αυτή είναι, κυρίως, τάξη και πειθαρχία, αλλά όχι μόνο μια λογική θεωρητική: Είναι, πρωτίστως, μια τάξη της «πραγματικότητας» για την πραγματικότητα. Αυτό σημαίνει ότι όλη η πραγματικότητα είναι τάξη, καθώς και ενσάρκωση μιας μεγάλης «Πειθαρχίας», μιας απόλυτης τάξης. Η τάξη ολόκληρης της πραγματικότητας είναι ανθρωποκεντρική και αναλύεται με βάση το ακόλουθο τριαδικό σχήμα: 1) Όλα προέρχονται από τον Θεό, που, όπως θα διαπιστώσουμε στην συνέχεια, είναι αδημιούργητος. 2) Όλα επιστρέφουν στον Θεό. 3) Στο κέντρο βρίσκεται ο άνθρωπος, ψυχή τε και σώματι, που αποτελεί την σύνοψη ολόκληρου του Σύμπαντος στο οποίο βρίσκονται όλα τα πλάσματα. Υπό αυτό το πρίσμα, τόσο η τριαδική σύλληψη της τάξεως ολόκληρης της πραγματικότητας όσο και η αντίληψη ότι ο άνθρωπος είναι ένας «μικρός κόσμος» που εμπεριέχει μέσα του τον «μακρόκοσμο» του Σύμπαντος, έλκουν την καταγωγή τους από την φιλοσοφία του νεοπλατωνικού φιλοσόφου Πρόκλου. Στο πλαίσιο των χριστιανικών επιδράσεών του, ο Εριουγένης αποδεσμεύεται από τον νεοπλατωνισμό και υποστηρίζει, όπως ο Αυγουστίνος, την προτεραιότητα της βουλητικής ισχύος του Θεού απέναντι στον «νουν». Αυτό ακριβώς το πρωτείο της βούλησης χαρακτηρίζει, σύμφωνα με τον Εριουγένη, και τον άνθρωπο, ο οποίος είναι ελεύθερος να επιλέξει μεταξύ του καλού και του κακού. Έτσι, το κακό είναι το προϊόν της ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου. Ποιά είναι, όμως, η φύση του κακού στην φιλοσοφία του Εριουγένη; Σε αυτό το σημείο ο Εριουγένης ακολουθεί τον Διονύσιο Αρεοπαγίτη, σύμφωνα με τον οποίο το «κακό» είναι «στέρησις», δηλαδή έλλειψη του Αγαθού. Η απάντηση, λοιπόν, που κομίζει ο Εριουγένης για την ύπαρξη του κακού, είναι κεφαλαιώδους σημασίας για την εν γένει εξέλιξη της Μεσαιωνικής φιλοσοφίας, γιατί είναι, σε μεγάλο βαθμό, προϊόν μιας γόνιμης σύνθεσης της φιλοσοφίας του Αυγουστίνου και της φιλοσοφίας του Αρεοπαγίτη.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΟΜΙΛΗΤΡΙΑΣ
drive.google.c...