Skąd się biorą emocje w muzyce? - dr hab. prof. UJ Krzysztof Guczalski

Abstrakt:
Istnienie bliskiego związku pomiędzy muzyką a emocjami należy do najstarszych i naj-bardziej trwałych przeświadczeń na temat muzyki - wydaje się ono wręcz ponadkulturowym uniwersalium muzycznym. Nie tak łatwo jednak udzielić odpowiedzi na pytanie o podstawy tego związku. Dwa możliwe poglądy na ten temat mają swe źródło - podobnie jak tak wiele innych przekonań w naszej kulturze - odpowiednio w pismach Platona i Arystotelesa. Według pierwszego poglądu muzyka wiąże się z emocjami dzięki podobieństwu jej struktur melodycznych, rytmicznych, dynamicznych i innych do naturalnej, zewnętrznej ekspresji emocji w intonacji głosu, postawie ciała, gestykulacji, mimice itp. Pogląd ten - zasugerowany przez Platona - nazwać można paradygmatem zewnętrzności. Natomiast zgodnie z sugestią Arystotelesa muzyka miałaby być podobna do samych emocji, a nie do jakichkolwiek zewnętrznych ich przejawów, co z kolei można by nazwać paradygmatem wewnętrzności. W dziejach refleksji nad muzyką do czasów dzisiejszych te dwa poglądy na przemian zyskiwały uznanie i zapewniały sobie dominację, co zostanie zaprezentowane w historycznej części wykładu. W celu unaocznienia sugerowanego wyżej związku pomiędzy muzyką a emocjami zostaną zaprezentowane odpowiednie przykłady muzyczne (Bach, Mozart). Następnie rozważony zostanie wzajemny stosunek pomiędzy dwoma paradygmatami oraz relatywne wady i zalety każdego z nich. Tłumaczą one po części stałą obecność obu poglądów w dziejach oraz ich związek z ogólnym kontekstem filozoficznym i kulturowym poszczególnych epok.
Bibliografia:
Platon, Państwo, przeł. W. Witwicki, ks. III, VII;
Platon, Prawa, przeł. Maria Maykowska, ks. II, III, VII;
Arystoteles, Polityka, przeł. Ludwik Piotrowicz, ks. VIII;
Schopenhauer A., Świat jako wola i przedstawienie, przeł. J. Garewicz, Warszawa: PWN 1994-1995, t. I: § 52, t. II: rozdz. 39;
Hanslick E., O pięknie w muzyce, przeł. S. Niewiadomski, Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta, 1903;
Langer S. K., Nowy sens filozofii, przeł. A. Bogucka, Warszawa: PIW, 1976, rozdz. VIII: O znaczeniu w muzyce;
Lissa Z., Czy muzyka jest sztuką asemantyczną?, „Kwartalnik Muzyczny” 1949, tom 7, nr 25;
Beardsley M., Aesthetics: Problems in the Philosophy of Criticism, New York: Harcourt, 1958, rozdz. VII: “The Meaning of Music”;
Kivy P., The Corded Shell: Reflections on Musical Expression, Princeton: Princeton University Press, 1980.
---
Wykład wygłoszony 17 maja 2019 r. w ramach cyklu "Wykłady Otwarte" w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Projekt sfinansowany z dotacji projakościowej Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego