Oprowadzanie Mariki Kuźmicz po wystawie "Relacje i wątki. Herstorie Eleonory Plutyńskiej"

Relacje i wątki. Herstorie Eleonory Plutyńskiej
Wystawa: 27.07-27.08.2024
Foksal 11/4, Warszawa
Kuratorka: Marika Kuźmicz
Współpraca: Grażyna Jackowska, Sunniva Szczepanowska-Lay oraz Adam Parol
Display, identyfikacja wizualna: Łukasz Izert
Wystawa „Relacje i wątki. Herstorie Eleonory Plutyńskiej” jest kolejnym działaniem Fundacji Arton mającym na celu przybliżenie działalności tej artystki, oddanej animatorki i organizatorki życia artystycznego oraz charyzmatycznej wykładowczyni. Prezentujemy na niej nie tylko tkaniny autorstwa Eleonory Plutyńskiej oraz związane z nią materiały archiwalne, zarówno rodzinne, jak i te dotyczące jej działalności dydaktycznej, prowadzonej najpierw w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie, a następnie w stołecznej Akademii Sztuk Pięknych, ale także tkaniny autorstwa innych artystek, na które Plutyńska wywarła wpływ i, co ciekawe, wywiera go nadal. Jej herstoria jest jednym z najważniejszych przykładów inspirowania kolejnych pokoleń i budowania trwałych wartości w kulturze.
Eleonora Plutyńska (1886-1969) była córką Heleny z Wolskich i Stanisława Szczepanowskiego - inżyniera, ekonomisty, pisarza i społecznika, właściciela kilku kopalni ropy naftowej, współzałożyciela Towarzystwa Szkoły Ludowej i autora wielu książek.
Wzrastając w inteligenckim, artystycznym, a jednocześnie zamożnym domu, Eleonora mogła odbywać kształcące podróże po Europie, podczas których, jak pisała Wanda Telakowska, poszukiwała „autentyczności w sztuce”. Ich efektem było jej głębokie zrozumienie procesów kulturotwórczych i potrzeba odkrywania źródeł danej kultury. Szczególną wagę przywiązywała do historii tkactwa. Odwiedziła m.in. Anglię, Belgię, Francję, Holandię i Włochy, a w 1910 r., będąc już żoną Antoniego Plutyńskiego, zapisała się do pracowni Olgi Boznańskiej przy Académie de la Grande Chaumière w Paryżu. Ten etap edukacji przerwie jej wybuch I wojny światowej.
W 1923 r. rozpoczęła studia w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych u prof. Karola Tichego w Pracowni Tkaniny oraz u Józefa Czajkowskiego i Wojciecha Jastrzębowskiego. Cztery lata później została asystentką farbiarstwa w Pracowni Tkaniny, a po ukończeniu studiów podjęła działania na rzecz odrodzenia tkactwa ludowego w Sokółce i Janowie Podlaskim. Od 1935 r. kierowała kursami farbiarstwa roślinnego w stołecznym Muzeum Rzemiosł i Sztuki Stosowanej oraz w Szkole Przemysłowej we Lwowie. II wojnę światową spędziła w Zalesiu Górnym, gdzie prowadziła warsztat tkacki. Jej ówczesną metodę pedagogiczną można uznać za rewolucyjną - polegała ona na tworzeniu tkanin bezpośrednio na krośnie, bez wcześniejszych rysunków technicznych. Plutyńska porównywała proces tkania do malowania obrazu i zachęcała do tego również swoje studentki i swoich studentów.
W 1945 r. powróciła do współpracy z tkaczkami z okolic Białegostoku, a rok później została zastępczynią profesora i wykładowczynią w Katedrze Tkaniny Artystycznej Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie - funkcję tę pełniła do 1961 r. W 1948 r. zaangażowała się w utworzenie ośrodka tkackiego w Janowie k. Sokółki, zaś dwa lata później dzięki jej kursom podbiałostockie tkaczki zaczęły tworzyć nowy typ dywanów sokólskich w oparciu o tkaninę podwójną. W 1956 r. została profesorą nadzwyczajną warszawskiej ASP.
Eleonora miała pięcioro rodzeństwa - braci: Witolda i Stanisława, oraz siostry: Florę, Wandę i Zofię. Szczególna relacja łączyła ją z Wandą Szczepanowską (1889-1978), która była z wykształcenia chemiczką i artystką, studiowała najpierw na uniwersytetach we Lwowie i Lozannie, od 1923 r. malarstwo w Wolnej Szkole Malarstwa i Rysunku Ludwiki i Wilhelma Mehofferów w Krakowie, natomiast od 1925 r. w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie. Była współtwórczynią Spółdzielni Artystów Plastyków „Ład”. Swoją wiedzę chemiczną wykorzystywała do barwienia włókien, współpracując na tym polu z siostrą.
Na wystawie prezentujemy tkaniny autorstwa Eleonory Plutyńskiej i Wandy Szczepanowskiej oraz pracę autorstwa anonimowej dziś studentki pierwszej z nich, a także dzieło Elizy Proszczuk, artystki i wykładowczyni warszawskiej ASP, która czerpiąc inspirację z działań Plutyńskiej oraz z tradycyjnej sztuki Podlasia, zrealizowała cykl tkanin wykonanych w tradycyjnej technice dwuosnowowej. Ich motywem przewodnim są wzory roślinne, amorficzne, łączące się z symbolami kobiecości. W formie i treści są one współczesne, natomiast technika wytwarzania pozostaje wierna tradycji. Projekt Proszczuk powstał we współpracy z artystkami sztuki ludowej z założonej przez Plutyńską Izby Tkactwa Dwuosnowowego w Janowie: Karoliną Radulską i Teresą Pryzmont.
Na ekspozycji można zobaczyć także rzadki przykład malarstwa Eleonory Plutyńskiej oraz jej portret autorstwa Wandy Szczepanowskiej.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury
Projekt współfinansuje m.st. Warszawa