Көкше батыр Шыңғырлау, Торыат деген тауда отырады. Осыған жақын жерде қалмақ Сұлтанғали деген ханның елі болады. Сол хан Көкшеге хабар жібереді. “Ноғайлының батыры Көкше батыр болса, Сүйретпенің тауында боламыз, ноғайларын жинап соғысам десе, келсін, одан қорқып қашса, біздің қалмақтар барып елін шауып алады” депті. Осы хабарын естіп ноғайға хабар салады. Бұл хабарына ноғайлар келмей қалады. Осыған жақын жерде Сыпыра жырау сып берме, осыны Көкше батыр шақырып алып: - Ал жырау, маған ақыл қос, мені мына Сұлтанғали соғысам деп шақырып отыр, мен ноғайға хабар салсам, біреуі келмей отыр. Осыған не ақыл қосасың? - дейді. Сонда Сыпыра Көкшеге сөйлей бастайды: - Ай, Ер Көкше, Ер Көкше, Айтайын ақыл мен Көкше, Бұл жерден әскер жинама. Қобданың қалың жағасы Сол жерде бар-ды сұрасаң, Орақ, Мамай, Телағыс, - Сұрасаң көмек беретін Ноғайдың сонда баласы. Хан Мамайға хабар ет, Адам мен атты жіберед. Көкше, саған еретін Қалмақпен олар жауласты, Сегіз жасар күнінен Сені жалғыз дегесін, Олар шыдай алмас-ты. Арына шыдап тұра алмас, Бәрің ноғай елісің. Жақын жерде ит қалмақ Етектен алып жармасты. Содан көмек сен алып, Қалмақтан сүйтіп кек алып, Жалғыз барып ұрынба, Сүйтпесең жауға болмас-ты. Сыпыраның бұл ақылын жөн көріп, бір кісіні жаңағы жағдайын айтып қоя берді. Осы хабарды Мамайға жетістіріп еді, Мамай хан Орақты, Жаңбыршы ұлы Телағыс батырды шақырып алып, сонда Мамай сөйлей бастады: - Орақ пенен Телағыс, Келдің батыр жиналып, Ағаларың ер Көкше Айтыпты сәлем қиналып. Отырған жақын қалмақты Батыр жалғыз болған соң, Елді шауып алуға Кеңесіпті дейді жиналып. Осыдан бармай қалсақ біз, Қалмақтар көзін салмай ма? Мал мен дүние, халықты Көкше жалғыз болған соң, Ерікті қолдан алмай ма? Сағы сынып батырдың Көп ішінде қалмай ма? Қатын, бала, жесірдің Көзінің жасы болмай ма? Асылы туған ерлерім, Осы жауға барыңдар, Жауға ойран салыңдар. Дұшпанның сағын сындырып, Жері менен мал-мүлкін Бөлісіп, ноғай, алыңдар. Егер әскер аз болса, Ноғайда адам тағы бар. Жолың болсын ерлерім! Ерегескен дұшпанның Үстінен отты жағыңдар. Орақ пен Жаңбыршыұлы Телағыс қасына қырық әскер ертіп Көкшенің еліне келеді, Ер Көкшенің отырған жеріне келіп, Көкшенің үйіне қонақ болып түстеніп, Ер Көкше бастап алып жөнеді. Жөнеді ерлер, жөнеді, Мінгені өңкей сал бедеу. Ауыздықпен алысып, Табан жолмен тартысып, Дөңгеленіп желеді. Күні-түні жол жүрді, Азғана емес мол жүрді. Жиырма бес күн болғанда, Сүйретпенің ұзын тау Қарасын сонда көреді. Басына таудың көз салса, Жүрген қаптап қалың жау Құмырсқадай қаптайды. Қырық үш кісі әскер де Даярлана береді. Әуелгі айтқан хабармен Айсаның ұлы Ахмет, Батыр Алау, Ер Әмет, Шынтасұлы Төрехан Сегіз кісі жолдаспен Бұлар да жетіп келеді. Қаптаған жауды көреді, Көріп көңіл бөледі. Сонда тұрып Айсаның ұлы Ахмет Көкшеге сөйлей бастайды: - Ай, Ер Көкше, Ер Көкше, Қара құрттай қайнаған Қалың жауды көр, Көкше. Айтқан сізге хабармен Еліңе келдім мен, Көкше. Кетті Көкше дегенмен Кейіс қылар деп сені, Артыңнан келіп отырмын. Бұл ниетіме сен, Көкше Сегіз кісі жолдас қасымда - Бәрі де өңкей асылдар. Алау батыр,Ер Әмет, Шынтасұлы Төрехан, Асанның ұлы Ер Абат, Ақжонасұлы Ер Кеңес Бірінен бірі кем емес, Кем дегенім жөн емес. Қысылар кезең келгенде, Бір кісі - мың кісі Болар деймін бір теңдес. Жиналған өңкей батырлар Қолдарында болат асыл бар, Үстерінде кілең көк темір, Ақ сүңгі, найза өңгерген, Азын көпке теңгерген.Тұлпар мініп астына, Жауды көрсе ашына, Екі батыр тең келген. Қайырлы болсын сапарың, Жауға бұлар тигенде, Қалмақтар жаман сенделген. Тоқтап иіріліп тұрған бұларды көре сала бір кісі Сүйретпенің тауынан төмен түсіп, бұларға қарай жүре берді. Көп ұзамай келіп те қалды. Бұған қарсы ерлердің ішінен Ер Көкше де шығып, оған қарсы жүре бастады. Көкшеге жақындап келіп сөйлей бастады: - Біз қалмақтың елі едік, Елдегі байтақ ері едік.
Бұйырып патшам жіберді Хабар алып қайтуды. Келеді деп ноғай жүр едік, Ұрысуға келдің бе? Отыз екі күн жатып біз, Келмеген соң ноғайдың Еліне қарай жүруге Дайындалып тұр едік. Және сізді көрген соң, Хабар ал деп жіберді “Ұрыса ма, болмаса, Ұрыспай-ақ берілсін”. Қалмақ енді оңдырмас, Оңтайланып келген соң. Өзінің және келіп тұр Сегіз бірдей баласы. Ноғайлыдан бұрын да Жері мен алып елдерін Білген сондай шамасын. Сонда Көкше сөйледі, Сөйлегенде бүй деді: - Біздің текті сұрасаң, Біз ноғайдың елі едік, Елдегі байтақ ері едік. Мекенімді сұрасаң, Шыңғырлау, Торыат басы еді, Осы судың қасы еді. Әуелінде қалмақты-ай Қобданың бойын жайлаған Едіге сынды батырдың Қалмақтайын кәпірді Қуған жері осы еді. Алла жолды оңғарса, Мекеніңді алармыз, Еліңе бүлік салармыз. Менменсінген еріңді Қаратып оңға шалармыз. Атадан әруақ қолдаса, Атаның бұрын жүрген жол Тарылтармыз жеріңді, Көрсетерміз көрімді. Сұлтанғали Хайдардың Орақ, Мамай, Телағыс, Талай елін шапқанбыз. Қандарын судай ағызып, Оңайлап олжа тапқанбыз. Қырсық шалған ит қалмақты Айдап ажал келген ғой, Әзірейіл соңынан Бәрінің де ерген ғой. Елу екі кісі жолдасым, Бәрін де Құдай оңдасын. Көптігінен қорықпан Елу екі кісі - бәрі ер, Әрқайсысы мың кісі. Елу екі кісі әскермен Қалмақтың білдім оңбасын. Ер болса келсін жекеге, Суырайын қолқасын. Осыны естіп қалмақтың хабаршысы тұрған жеріне қайтып кетті. Барып патшаға айтып еді. Патша “үлкені - мен, жол менікі” деп атқа міне бергенде, үлкен баласы Қайнас: - Ә, әке, мен барайын, сіз бармаңыз, - деді. Ер Көкше әуелгі тұрған жерінде тұра берді. Сонда Ер Көкше атының айыл-тұрманын бекіте берді де, өзінен өзі сөйлей бастады: - Жасаған Алла жан ием Жау да жақын келді енді, Қимылдайтын жер келді. Алла салар оңдаса, Әулиелер қолдаса, Ақ сүңгіні алайын, Көкірегі өскен ер екен, Алтын сапты алмаспен Көкірегін жарайын, Көңілін бүйтіп табайын. Көкшенің мінген Тарлан ат Аспанға қарғып ойнады. Көкшенің киген шарайна, Бастыра киген дулыға Күмістей болып жайнады. Келе жатқан жауды көрген соң, Ер қаруы бес қару Бәрін тегіс сайлады. Келе жатқан кәпір де Қайтпайтұғын ер екен, Өзі үлкен неме екен. Көкірегі өсіп шалқайып, Ер дегенге еріп жүр екен. 190. Келе қалмақ сөйледі, Сөйлегенде бүй деді: - Келдің бе жақын, ноғайым, Алуыма оңайым. Ерегіссең менімен, Жоныңнан таспа жонайын. Шақшитайын көзіңді, Өлтірейін өзіңді. Астыңа мінген Тарлан ат, Үстіңдегі қару киімін Ақысыз-бұлсыз алайын. Артыңа ерген әскерге Қозғамай-ақ басқаны, Жалғыз өзім ойын салайын. Қайтпайтұғын Көкше болсаң, Жолым үлкен ағамын, Кезегімді енді бер, Ойынымды сосын көр, - деп еді, Көкше қалмақтың кезегін беріп, Тарлан аттың басын тартпай қақшайып тұрды. Атайын деп қалмақ оқталды, Қорамсаққа қол салды, Бір салғанда мол салды, Сауыт бұзар оқ алды. “Қақ жүректің тұсы деп, Өлер жерің осы” деп, Кезеп қалмақ оқ атты. Көкшенің мінген Тарлан ат Бұға жата қалады. Оғы тимей қалмақтың Көкірегі жанады. Тағы кезеп оқ атты, Оғынан қарғып ат асты. Тағы кезеп тағы атты, Бұлтарып ат кетіпті, Қапталдан оғы өтіпті. Сонда қалмақ қашады, Көкшедейін батырдың Әруағы асады. Келген жауы қашқан соң, Қайраты судай тасады.
Өлтірген соң ердің екеуін, Қайраты ердің қайнады. Бұл жерде батырдың қылышсыз қалғанын қалмақтар көріп, бірақ бата алмай, енді әкесі екі баласы өлген соң, өлгенін көзі көрген соң, балаға шыдай алмай, сар тұлпарға үш сүрініп барып зорға мінеді. Олар ол жақтан шыққанда, бұл жақтан Орақ батыр жүре қоя берді, Көкшеге келіп: - Ер Көкше, шаршадың ғой, ендігі кезегіңді маған бер, - деді. Көкше қайтып барып топқа қосылды. Сүйтіп тұрғанда Сұлтанғали қалмақ та Орақтың қасына келіп сөйлей бастады. Қалмақ келе сөйледі, Сөйлегенде бүй деді: - Ай, ит ноғай, ит ноғай, Алды ма даяр сені оңай? Бұдан бұрын, ноғай, еліңнен Алдық жесір біз талай. Екі бала өлген соң, Бір ноғайдың қолынан Шықтым өзім шыдамай. Екі бірдей баланың Жиырма төрт жілік санына Жиырма төрт ноғай шалармын. Қырайын деп келдім ұзамай, Болсаң батыр, ноғайым, Кезегімді бересің, Қайратты сосын көресің. Қан тартып келіп тұрсың ғой, Көп ұзамай өлерсің. Сонда Орақ сөйледі, Сөйлегенде бүй деді: - Біздің текті сұрасаң, Біз ноғайдың елі едік. Елдегі байтақ ері едік. Ерегіскен дұшпан тап болса, Жерміз етін деп едік. Пәнсіген батыр ерлерің Қалды өліп, әнекей, Сен де бірге жатуға Іздеп соны келгенің. Жасың үлкен ағасың, Кезегіңді аласың. Жолымды Алла оңдаса, Әулиелер қолдаса, Ноғайдан қаза табарсың. Қалмақ сонда долданды, Иіннен садақ қолға алды. Қорамсаққа қол салды, Қозы жауырын оқ алды. Орақтайын батырды Атайын деп қозғалды. Орақтайын батырды “Қақ жүректің басы деп, Алтын ердің қасы деп, Өлер жерің осы” деп, Толғап атып қалады, Ораққа оғы барады. Оғы тура барса да, Өте алмай оғы таяды. Тағы атып қарады, Тағы өте алмай қалады. Тағы бірін тағы атты, Өте алмай оғы жер соқты. Сонымен қалмақ үш атты, Үш оқты бірден босатты. Орақ та сонда қозғалды, Атайын деп оңдалды. Садағын о да қолға алды, Қорамсаққа қол салды, Қозы жауырын оқ алды. Қалмақ ердің қасы деп, “Өлер жерің осы” деп, Толғап тартып қалады, Қалмаққа оғы өтеді. Ар жағында бір төбе, Тостағандай төңкеріп, Ол төбені де кетеді. Қалмақ сонда құлады, Баладай болып жылады. Өлгенін ханның көрген соң, Айнала тауды қаптаған Қалың қалмақ етекке Соғысуға шұбады. Орақтайын еріңіз Қалмақтың атын, қаруын Көкшеге тарту қылады. Алып Көкше қылышты, Беліне мықтап буады. Сонда Көкше сөйледі, Сөйлегенде бүй деді: - Әй, ерлерім, ерлерім, Бәрің де тұлпар ерледің. Қаптаған қалың қалмаққа Күш көрсетер жер келді. Сегіз мың қалмақ бар екен, Қалмақ, ноғай арасы Сынасар қайрат кез келді, Аянып енді қалмаңдар. Қалмақтың өлді басшысы, Жеңерміз деп ойлаймын Қалмақтардың қосшысын. “Жаудан бетті бұрмалық” Деп бір ерлер кеңесті, Көкшенің айтқан бұл сөзін Бірігіп ерлер жөн десті. Қалмақтар жүрді шұбалып, Айбарларын шығарып. Қалмақ та жақын келгенше, “Алла” деп ерлер ұмтылды. Көкшедейін батырың Қылышын алып қолына, Оңды-солды сермеді. Келген жақын қалмақты Бұта құрлы көрмеді. Орақ пенен Телағыс, Айсаның ұлы Ахмет, Алау батыр, Ер Әмет - Ерлер де бар-ды керемет. Қалмақтар жаман қырылды, Қан сасыған қырғын ішінен Жөнін тауып жүре алмай, Біріне-бірі сүрінді. Қырғынды бұндай көрген соң, Ханның күйеу баласы Шығып жалғыз қашады, Ерлердің пысы басады. Шынтасұлы Төрехан Ақтанаудай тұлпармен Әудем жерге апармай, Ақ сүңгіні қолға алып, Ашу кернеп долданып, Желкеліктен шаншады, Қорылдап қалмақ құлады. Елу екі батырың Қалмақтың елін қан қылды. Бытыратып ерлерін, Өлігін үйіп жал қылды. Отыз екі күн соғысты. Сегіз мыңдай әскерден Екі мыңдай қалыпты. О да қашып шәріне Ерлер қуып барыпты. Еліне барып тағы соғысып, елін көндіріп алып, мал, дүние-мүлкін алып, еліне қайтады. Елу екі кісіден тоғыз кісі өледі. Мазмұны
Кырымнын кырык батыры эпосында ногай .татар.тама тана(казирги киши жуз жети ру) жане казирги киши жуз алшын(алимулы мен байулы) батырлары туралы. Баска уак муак деген жок.
@@КукуТука Малғун байқап сойле. Уақ руынын саны аз болсада , бірақ бүл рудан талай қазақ еліне танымал батыр шыққан соның бірі Камбар батыр , оның үрпағы Еркокше батыр , Еркөкшенін үрпағы Ерқосай батыр, бұл батырлар ноғайлы заманда өмірсірген, Қазақ хандығы қүрлмаған кезінде. Ермактын басын шапқанда уактан шыққан батыр Сәтібек. Кешегі Абылай заманында қазақ әскерінін қолбасшы болған Баян батыр, атақты Бармақ батыр , Қазақ әскерінін туын көтерген Тәтті қарада Уақтан шыққан. Кіші жүз батысты қорғаса қалған қазақтын байтақ жерін: Солтүстік, Шығыс , Оңтүстікті кім қорған екен? Сондықтан бір бірімізді кемсітпейк.
@@КаирбекКидирниязов-ю6эесли казахи монголы, значит Золотая Орда государство казахов?! Где можно послушать ногайских исполнителей эпосов на ногайском?!
Кайдагы уак. Бул Алшын казирги киши жуз казахтын,ногай,татарлардын откен тарихы. Кырымнын 40 батыры деген ен улкен жыр китабинан бир шумак жыры. Алау батыр Алшынын акеси. Биздин киши жуздин тек атамыз.
@@АЛШЫН-ы8ц Уақты бұрында Үнгіт,Татар дейтін, Ер Қамбар және оның немересі Еркөкше оның оғылы Ерқосайлардың қолдары тиіп кеткенді жайратып жіберетіндері үшін У-ақ атап кеткен!
Қайқылардың қайқысы
Салтты ұстап ,айтысты
Жырын жырлап елменен
Батыр баба аруағы
Қолдасын мәңгі
Бәр істе!
Алла жар болғай,дауысың шарықтай бергей!
Тубымыз Бир туысканбыз карга тамырлы Казак
Ноғайсың ба баур
Көкше батыр Шыңғырлау, Торыат деген тауда отырады. Осыған жақын жерде қалмақ Сұлтанғали деген ханның елі болады. Сол хан Көкшеге хабар жібереді. “Ноғайлының батыры Көкше батыр болса, Сүйретпенің тауында боламыз, ноғайларын жинап соғысам десе, келсін, одан қорқып қашса, біздің қалмақтар барып елін шауып алады” депті. Осы хабарын естіп ноғайға хабар салады. Бұл хабарына ноғайлар келмей қалады. Осыған жақын жерде Сыпыра жырау сып берме, осыны Көкше батыр шақырып алып: - Ал жырау, маған ақыл қос, мені мына Сұлтанғали соғысам деп шақырып отыр, мен ноғайға хабар салсам, біреуі келмей отыр. Осыған не ақыл қосасың? - дейді. Сонда Сыпыра Көкшеге сөйлей бастайды:
- Ай, Ер Көкше, Ер Көкше,
Айтайын ақыл мен Көкше,
Бұл жерден әскер жинама.
Қобданың қалың жағасы
Сол жерде бар-ды сұрасаң,
Орақ, Мамай, Телағыс, -
Сұрасаң көмек беретін
Ноғайдың сонда баласы.
Хан Мамайға хабар ет,
Адам мен атты жіберед.
Көкше, саған еретін
Қалмақпен олар жауласты,
Сегіз жасар күнінен
Сені жалғыз дегесін,
Олар шыдай алмас-ты.
Арына шыдап тұра алмас,
Бәрің ноғай елісің.
Жақын жерде ит қалмақ
Етектен алып жармасты.
Содан көмек сен алып,
Қалмақтан сүйтіп кек алып,
Жалғыз барып ұрынба,
Сүйтпесең жауға болмас-ты.
Сыпыраның бұл ақылын жөн көріп, бір кісіні жаңағы жағдайын айтып қоя берді. Осы хабарды Мамайға жетістіріп еді, Мамай хан Орақты, Жаңбыршы ұлы Телағыс батырды шақырып алып, сонда Мамай сөйлей бастады:
- Орақ пенен Телағыс,
Келдің батыр жиналып,
Ағаларың ер Көкше
Айтыпты сәлем қиналып.
Отырған жақын қалмақты
Батыр жалғыз болған соң,
Елді шауып алуға
Кеңесіпті дейді жиналып.
Осыдан бармай қалсақ біз,
Қалмақтар көзін салмай ма?
Мал мен дүние, халықты
Көкше жалғыз болған соң,
Ерікті қолдан алмай ма?
Сағы сынып батырдың
Көп ішінде қалмай ма?
Қатын, бала, жесірдің
Көзінің жасы болмай ма?
Асылы туған ерлерім,
Осы жауға барыңдар,
Жауға ойран салыңдар.
Дұшпанның сағын сындырып,
Жері менен мал-мүлкін
Бөлісіп, ноғай, алыңдар.
Егер әскер аз болса,
Ноғайда адам тағы бар.
Жолың болсын ерлерім!
Ерегескен дұшпанның
Үстінен отты жағыңдар.
Орақ пен Жаңбыршыұлы Телағыс қасына қырық әскер ертіп Көкшенің еліне келеді, Ер Көкшенің отырған жеріне келіп, Көкшенің үйіне қонақ болып түстеніп, Ер Көкше бастап алып жөнеді.
Жөнеді ерлер, жөнеді,
Мінгені өңкей сал бедеу.
Ауыздықпен алысып,
Табан жолмен тартысып,
Дөңгеленіп желеді.
Күні-түні жол жүрді,
Азғана емес мол жүрді.
Жиырма бес күн болғанда,
Сүйретпенің ұзын тау
Қарасын сонда көреді.
Басына таудың көз салса,
Жүрген қаптап қалың жау
Құмырсқадай қаптайды.
Қырық үш кісі әскер де
Даярлана береді.
Әуелгі айтқан хабармен
Айсаның ұлы Ахмет,
Батыр Алау, Ер Әмет,
Шынтасұлы Төрехан
Сегіз кісі жолдаспен
Бұлар да жетіп келеді.
Қаптаған жауды көреді,
Көріп көңіл бөледі.
Сонда тұрып Айсаның ұлы Ахмет Көкшеге сөйлей бастайды:
- Ай, Ер Көкше, Ер Көкше,
Қара құрттай қайнаған
Қалың жауды көр, Көкше.
Айтқан сізге хабармен
Еліңе келдім мен, Көкше.
Кетті Көкше дегенмен
Кейіс қылар деп сені,
Артыңнан келіп отырмын.
Бұл ниетіме сен, Көкше
Сегіз кісі жолдас қасымда -
Бәрі де өңкей асылдар.
Алау батыр,Ер Әмет,
Шынтасұлы Төрехан,
Асанның ұлы Ер Абат,
Ақжонасұлы Ер Кеңес
Бірінен бірі кем емес,
Кем дегенім жөн емес.
Қысылар кезең келгенде,
Бір кісі - мың кісі
Болар деймін бір теңдес.
Жиналған өңкей батырлар
Қолдарында болат асыл бар,
Үстерінде кілең көк темір,
Ақ сүңгі, найза өңгерген,
Азын көпке теңгерген.Тұлпар мініп астына,
Жауды көрсе ашына,
Екі батыр тең келген.
Қайырлы болсын сапарың,
Жауға бұлар тигенде,
Қалмақтар жаман сенделген.
Тоқтап иіріліп тұрған бұларды көре сала бір кісі Сүйретпенің тауынан төмен түсіп, бұларға қарай жүре берді. Көп ұзамай келіп те қалды. Бұған қарсы ерлердің ішінен Ер Көкше де шығып, оған қарсы жүре бастады. Көкшеге жақындап келіп сөйлей бастады:
- Біз қалмақтың елі едік,
Елдегі байтақ ері едік.
Бұйырып патшам жіберді
Хабар алып қайтуды.
Келеді деп ноғай жүр едік,
Ұрысуға келдің бе?
Отыз екі күн жатып біз,
Келмеген соң ноғайдың
Еліне қарай жүруге
Дайындалып тұр едік.
Және сізді көрген соң,
Хабар ал деп жіберді
“Ұрыса ма, болмаса,
Ұрыспай-ақ берілсін”.
Қалмақ енді оңдырмас,
Оңтайланып келген соң.
Өзінің және келіп тұр
Сегіз бірдей баласы.
Ноғайлыдан бұрын да
Жері мен алып елдерін
Білген сондай шамасын.
Сонда Көкше сөйледі,
Сөйлегенде бүй деді:
- Біздің текті сұрасаң,
Біз ноғайдың елі едік,
Елдегі байтақ ері едік.
Мекенімді сұрасаң,
Шыңғырлау, Торыат басы еді,
Осы судың қасы еді.
Әуелінде қалмақты-ай
Қобданың бойын жайлаған
Едіге сынды батырдың
Қалмақтайын кәпірді
Қуған жері осы еді.
Алла жолды оңғарса,
Мекеніңді алармыз,
Еліңе бүлік салармыз.
Менменсінген еріңді
Қаратып оңға шалармыз.
Атадан әруақ қолдаса,
Атаның бұрын жүрген жол
Тарылтармыз жеріңді,
Көрсетерміз көрімді.
Сұлтанғали Хайдардың
Орақ, Мамай, Телағыс,
Талай елін шапқанбыз.
Қандарын судай ағызып,
Оңайлап олжа тапқанбыз.
Қырсық шалған ит қалмақты
Айдап ажал келген ғой,
Әзірейіл соңынан
Бәрінің де ерген ғой.
Елу екі кісі жолдасым,
Бәрін де Құдай оңдасын.
Көптігінен қорықпан
Елу екі кісі - бәрі ер,
Әрқайсысы мың кісі.
Елу екі кісі әскермен
Қалмақтың білдім оңбасын.
Ер болса келсін жекеге,
Суырайын қолқасын.
Осыны естіп қалмақтың хабаршысы тұрған жеріне қайтып кетті. Барып патшаға айтып еді. Патша “үлкені - мен, жол менікі” деп атқа міне бергенде, үлкен баласы Қайнас: - Ә, әке, мен барайын, сіз бармаңыз, - деді. Ер Көкше әуелгі тұрған жерінде тұра берді. Сонда Ер Көкше атының айыл-тұрманын бекіте берді де, өзінен өзі сөйлей бастады:
- Жасаған Алла жан ием
Жау да жақын келді енді,
Қимылдайтын жер келді.
Алла салар оңдаса,
Әулиелер қолдаса,
Ақ сүңгіні алайын,
Көкірегі өскен ер екен,
Алтын сапты алмаспен
Көкірегін жарайын,
Көңілін бүйтіп табайын.
Көкшенің мінген Тарлан ат
Аспанға қарғып ойнады.
Көкшенің киген шарайна,
Бастыра киген дулыға
Күмістей болып жайнады.
Келе жатқан жауды көрген соң,
Ер қаруы бес қару
Бәрін тегіс сайлады.
Келе жатқан кәпір де
Қайтпайтұғын ер екен,
Өзі үлкен неме екен.
Көкірегі өсіп шалқайып,
Ер дегенге еріп жүр екен.
190. Келе қалмақ сөйледі,
Сөйлегенде бүй деді:
- Келдің бе жақын, ноғайым,
Алуыма оңайым.
Ерегіссең менімен,
Жоныңнан таспа жонайын.
Шақшитайын көзіңді,
Өлтірейін өзіңді.
Астыңа мінген Тарлан ат,
Үстіңдегі қару киімін
Ақысыз-бұлсыз алайын.
Артыңа ерген әскерге
Қозғамай-ақ басқаны,
Жалғыз өзім ойын салайын.
Қайтпайтұғын Көкше болсаң,
Жолым үлкен ағамын,
Кезегімді енді бер,
Ойынымды сосын көр, -
деп еді, Көкше қалмақтың кезегін беріп, Тарлан аттың басын тартпай қақшайып тұрды.
Атайын деп қалмақ оқталды,
Қорамсаққа қол салды,
Бір салғанда мол салды,
Сауыт бұзар оқ алды.
“Қақ жүректің тұсы деп,
Өлер жерің осы” деп,
Кезеп қалмақ оқ атты.
Көкшенің мінген Тарлан ат
Бұға жата қалады.
Оғы тимей қалмақтың
Көкірегі жанады.
Тағы кезеп оқ атты,
Оғынан қарғып ат асты.
Тағы кезеп тағы атты,
Бұлтарып ат кетіпті,
Қапталдан оғы өтіпті.
Сонда қалмақ қашады,
Көкшедейін батырдың
Әруағы асады.
Келген жауы қашқан соң,
Қайраты судай тасады.
Өлтірген соң ердің екеуін,
Қайраты ердің қайнады.
Бұл жерде батырдың қылышсыз қалғанын қалмақтар көріп, бірақ бата алмай, енді әкесі екі баласы өлген соң, өлгенін көзі көрген соң, балаға шыдай алмай, сар тұлпарға үш сүрініп барып зорға мінеді. Олар ол жақтан шыққанда, бұл жақтан Орақ батыр жүре қоя берді, Көкшеге келіп: - Ер Көкше, шаршадың ғой, ендігі кезегіңді маған бер, - деді. Көкше қайтып барып топқа қосылды. Сүйтіп тұрғанда Сұлтанғали қалмақ та Орақтың қасына келіп сөйлей бастады.
Қалмақ келе сөйледі,
Сөйлегенде бүй деді:
- Ай, ит ноғай, ит ноғай,
Алды ма даяр сені оңай?
Бұдан бұрын, ноғай, еліңнен
Алдық жесір біз талай.
Екі бала өлген соң,
Бір ноғайдың қолынан
Шықтым өзім шыдамай.
Екі бірдей баланың
Жиырма төрт жілік санына
Жиырма төрт ноғай шалармын.
Қырайын деп келдім ұзамай,
Болсаң батыр, ноғайым,
Кезегімді бересің,
Қайратты сосын көресің.
Қан тартып келіп тұрсың ғой,
Көп ұзамай өлерсің.
Сонда Орақ сөйледі,
Сөйлегенде бүй деді:
- Біздің текті сұрасаң,
Біз ноғайдың елі едік.
Елдегі байтақ ері едік.
Ерегіскен дұшпан тап болса,
Жерміз етін деп едік.
Пәнсіген батыр ерлерің
Қалды өліп, әнекей,
Сен де бірге жатуға
Іздеп соны келгенің.
Жасың үлкен ағасың,
Кезегіңді аласың.
Жолымды Алла оңдаса,
Әулиелер қолдаса,
Ноғайдан қаза табарсың.
Қалмақ сонда долданды,
Иіннен садақ қолға алды.
Қорамсаққа қол салды,
Қозы жауырын оқ алды.
Орақтайын батырды
Атайын деп қозғалды.
Орақтайын батырды
“Қақ жүректің басы деп,
Алтын ердің қасы деп,
Өлер жерің осы” деп,
Толғап атып қалады,
Ораққа оғы барады.
Оғы тура барса да,
Өте алмай оғы таяды.
Тағы атып қарады,
Тағы өте алмай қалады.
Тағы бірін тағы атты,
Өте алмай оғы жер соқты.
Сонымен қалмақ үш атты,
Үш оқты бірден босатты.
Орақ та сонда қозғалды,
Атайын деп оңдалды.
Садағын о да қолға алды,
Қорамсаққа қол салды,
Қозы жауырын оқ алды.
Қалмақ ердің қасы деп,
“Өлер жерің осы” деп,
Толғап тартып қалады,
Қалмаққа оғы өтеді.
Ар жағында бір төбе,
Тостағандай төңкеріп,
Ол төбені де кетеді.
Қалмақ сонда құлады,
Баладай болып жылады.
Өлгенін ханның көрген соң,
Айнала тауды қаптаған
Қалың қалмақ етекке
Соғысуға шұбады.
Орақтайын еріңіз
Қалмақтың атын, қаруын
Көкшеге тарту қылады.
Алып Көкше қылышты,
Беліне мықтап буады.
Сонда Көкше сөйледі,
Сөйлегенде бүй деді:
- Әй, ерлерім, ерлерім,
Бәрің де тұлпар ерледің.
Қаптаған қалың қалмаққа
Күш көрсетер жер келді.
Сегіз мың қалмақ бар екен,
Қалмақ, ноғай арасы
Сынасар қайрат кез келді,
Аянып енді қалмаңдар.
Қалмақтың өлді басшысы,
Жеңерміз деп ойлаймын
Қалмақтардың қосшысын.
“Жаудан бетті бұрмалық”
Деп бір ерлер кеңесті,
Көкшенің айтқан бұл сөзін
Бірігіп ерлер жөн десті.
Қалмақтар жүрді шұбалып,
Айбарларын шығарып.
Қалмақ та жақын келгенше,
“Алла” деп ерлер ұмтылды.
Көкшедейін батырың
Қылышын алып қолына,
Оңды-солды сермеді.
Келген жақын қалмақты
Бұта құрлы көрмеді.
Орақ пенен Телағыс,
Айсаның ұлы Ахмет,
Алау батыр, Ер Әмет -
Ерлер де бар-ды керемет.
Қалмақтар жаман қырылды,
Қан сасыған қырғын ішінен
Жөнін тауып жүре алмай,
Біріне-бірі сүрінді.
Қырғынды бұндай көрген соң,
Ханның күйеу баласы
Шығып жалғыз қашады,
Ерлердің пысы басады.
Шынтасұлы Төрехан
Ақтанаудай тұлпармен
Әудем жерге апармай,
Ақ сүңгіні қолға алып,
Ашу кернеп долданып,
Желкеліктен шаншады,
Қорылдап қалмақ құлады.
Елу екі батырың
Қалмақтың елін қан қылды.
Бытыратып ерлерін,
Өлігін үйіп жал қылды.
Отыз екі күн соғысты.
Сегіз мыңдай әскерден
Екі мыңдай қалыпты.
О да қашып шәріне
Ерлер қуып барыпты.
Еліне барып тағы соғысып, елін көндіріп алып, мал, дүние-мүлкін алып, еліне қайтады. Елу екі кісіден тоғыз кісі өледі.
Мазмұны
Па, сау болш Бауырым! Қайқым
Бәрекелді, Әзеке 🇰🇿👍
Жыр қалықтың қазынасығой шіркін.👍Әзім бәрекелде
Город Ақтау Маңғыстау 5живу 524кв Мыжыков Айтан Бердігалиев Салам всех братам 👏👏👏👍👍👍
Уақ сүйегінің батырлары Ер Көкше мен Ер Қосай,арғы аталары Қамбар батыр
Ер Көкше мен Ер қосай Уақ тайпасының батырлары. Баян батырдың арғы аталары!
Кырымнын кырык батыры эпосында ногай .татар.тама тана(казирги киши жуз жети ру) жане казирги киши жуз алшын(алимулы мен байулы) батырлары туралы. Баска уак муак деген жок.
@@КукуТука оны Сен сиякты Кука Тука былмейды Тарих быледы
@@КукуТука дурыс айтасын Кайдагы уак оздерне тартып ак алгыш килен
@@КукуТука Бауырым осы қырымның қырық батырларының руын білесін ба керек болп тұр ед
@@КукуТука Малғун байқап сойле. Уақ руынын саны аз болсада , бірақ бүл рудан талай қазақ еліне танымал батыр шыққан соның бірі Камбар батыр , оның үрпағы Еркокше батыр , Еркөкшенін үрпағы Ерқосай батыр, бұл батырлар ноғайлы заманда өмірсірген, Қазақ хандығы қүрлмаған кезінде. Ермактын басын шапқанда уактан шыққан батыр Сәтібек. Кешегі Абылай заманында қазақ әскерінін қолбасшы болған Баян батыр, атақты Бармақ батыр , Қазақ әскерінін туын көтерген Тәтті қарада Уақтан шыққан. Кіші жүз батысты қорғаса қалған қазақтын байтақ жерін: Солтүстік, Шығыс , Оңтүстікті кім қорған екен? Сондықтан бір бірімізді кемсітпейк.
Алшын казахтарынын батырларынын жаткан жерлери жаннатта болсын.
.
Ер кокше орта жуз уақ таипаының батыры, батыр Баиянның арғы атасы
Алла салар оңдаса Әулиелер қолдаса!
Кокше деген Атау барлык казакда бар
Шап Әзімзхан👍
Уақтың батыры
Ногай эпос , ногай баьтир , Ногай заман
Как раз твои ногаи не пришли на битву.!..
@@aset0806 эта битва и есть Ногайская казахи баран пасли когда Ногаи От иртыша до Дуная властвовали
@@aset0806 ты послушай песню там поется про Ногай Эль а не про Казахов, а вы его присвоили потому что своих эпосов нету
@@Samurai-z8pв ютубе искал ногайских исполнителей эпосов, нашёл только казахских. Где можно послушать эпосы на ногайском?!
там же говорится, что ногаи не пришли на призыв))))
Салам меным Ногай Халкым
А у вас есть эпос про Ер Кокше?
Очень смешно спрашивать у Ногай где поётся о Ногайцах? Тебе зачем это Монголу? Тем более петь о Ногай?
@@КаирбекКидирниязов-ю6эесли казахи монголы, значит Золотая Орда государство казахов?! Где можно послушать ногайских исполнителей эпосов на ногайском?!
Салам аллейкум! Если вы монголы? Зачем о Ногайцах воспитать? Если честно мы о вас даже не слышали. А вы все поёте о нас! Может вы станете кем были..
@@КаирбекКидирниязов-ю6э ты лучше покажи ногайских исполнителей эпосов, на ногайском языке, где их можно послушать?! В ютубе только казахских нашёл!
Саламаликум даусы кутигой не деген даусы
Бул Уак Ер Кокше батыр ол заманда Ногай ордасында журген. Шатастырмандар.
Эпос сондай созден бастайды Уак улы Камбар , Камбар улы Еркокше. Биздин шежере солай бастайды.
Қай жерде?
Уақтің ураны
Кайдагы уак. Бул Алшын казирги киши жуз казахтын,ногай,татарлардын откен тарихы. Кырымнын 40 батыры деген ен улкен жыр китабинан бир шумак жыры. Алау батыр Алшынын акеси. Биздин киши жуздин тек атамыз.
@@АЛШЫН-ы8ц Уақты бұрында Үнгіт,Татар дейтін, Ер Қамбар және оның немересі Еркөкше оның оғылы Ерқосайлардың қолдары тиіп кеткенді жайратып жіберетіндері үшін У-ақ атап кеткен!
@@АЛШЫН-ы8ц Уақтың батыры , ноғайлы заманда өмірсірген..
Уақтың ұраны,, Жаубасар!"