Architektura przemysłu | Rzeczpospolita modernistyczna. Odc. 6

Po stu latach od odzyskania niepodległości autorzy filmu przejechali Polskę w poszukiwaniu modernistycznych obiektów przemysłowych z okresu II Rzeczpospolitej. Odwiedzili tereny południowo-wschodniej Polski, na których w latach 1937-39 zbudowano Centralny Okręg Przemysłowy.
Pod koniec lat 30. państwo polskie, by nadać impuls wychodzącej z kryzysu gospodarce i wzmocnić obronność, przystąpiło do realizacji strategicznego planu budowy COP na niedoinwestowanym obszarze, obejmującym 1/8 terytorium kraju. Wznoszenie obiektów dla przemysłu, wraz z infrastrukturą, miało też pomóc w rozwiązaniu problemu bezrobocia.
Powstawały nowoczesne zakłady zbrojeniowe, lotnicze, chemiczne, infrastruktura energetyczna, a wokół nowe osiedla mieszkaniowe dla pracowników. Inwestycje utrzymane były w stylu modernistycznym, który umożliwiał tanie, masowe, prefabrykowane i nowoczesne budowanie. Uznano, że obecność Polski w XX wieku w budownictwie przemysłowym i mieszkaniowym, zostanie wyrażona przez modernizm. Kubiczność i rytmizacja dominują w krajobrazie miejscowości COP. Zdaniem występującego w filmie historyka sztuki prof. Andrzeja Szczerskiego, II Rzeczpospolita budowała swoją tożsamość w oparciu o modernizację i hasła nowoczesności.
COP projektowany był na różnych poziomach strukturalnych: krajowym, regionalnym, miejskim, osiedlowym, poszczególnych budynków - opisuje w filmie architekt prof. Marcin Furtak. W centrum inwestycji copowskich powstawały zakłady przemysłowe, przy nich osiedla. W filmie zostały pokazane zakłady w Stalowej Woli, lotnicze w Mielcu, amunicji w Dębie oraz w Dąbrowie Borze, a także Wytwórnia Lignoza w Pustkowie. Osiągnięciem inżynieryjnym było zastosowanie w halach lotniczych Mielca nowoczesnych konstrukcji opracowanych przez wybitnych konstruktorów - Stefana Bryłę i Stanisława Hempla.
Złożoną strukturę inwestycji można prześledzić na przykładzie budowy Stalowej Woli, którą wzniesiono od zera wraz z zakładami, infrastrukturą, obiektami użyteczności publicznej i osiedlami mieszkaniowymi. - Stalowa Wola była sztandarowym dzieckiem COP-u - mówi w filmie historyk Marek Wiatrowicz. Od rozpoczęcia budowy miasta do otwarcia Zakładów Południowych upłynęło 26 miesięcy.
Osiedla były budowane zgodnie z hasłami modernistycznymi - dostępu do światła, przestrzeni, zieleni i higieny. Było to przedsięwzięcie całościowe - od opracowania urbanistyki do projektowania wnętrz i detali poszczególnych budynków: okładzin klinkierowych i mozaikowych posadzek.
Takich nowych, zaprojektowanych od zera miast powstało przed 1939 rokiem w COP-ie wiele. Plany dalszego rozwoju przerwała wojna, podczas której zakłady przemysłowe przejmowali dla swojego przemysłu zbrojeniowego Niemcy. Dzisiaj wiele z tych zakładów nadal działa, choć nie zawsze w zachowanej sprzed wojny formie. - „Ten projekt cywilizacyjny ma swoje istotne fundamenty, na których może się dalej i opierać i rozwijać. Dla historyka architektury to jest wciąż teren do zbadania. Dopiero od niewielu lat próbujemy te braki nadrabiać - podsumowuje architektoniczną historię COP-u prof. Andrzej Szczerski.
_________________________________________________________________________________________________
reżyseria: Joanna Fido, Ewa Rozwadowska
scenariusz: Joanna Fido, Ewa Rozwadowska
współpraca reżyserska: Elżbieta Leszczyńska
zdjęcia: Karol Lindholm
fotografie obiektów architektury: Guy Ferrandis
drony: Klasyk Films
grafika i animacje: Marcin Władyka
montaż: Ziemowit Jaworski
montaż dźwięku: Krzysztof Chodkiewicz, Arron Amo Travers
dźwięk na planie: Mariusz Bielecki, Kajetan Zakrzewski
dokumentacja: Natasza Rączka, Michał Pieńkowski
producent: Joanna Fido, kierownik produkcji: Jan Piotrowski
Sfinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022.
FidoFilm/NIAiU 2019, 32 min