Cumhuriyet'in 100. Yılında TEKEL / 1933 Yılından Günümüze Ankara Bira Fabrikası (Birinci Bölüm)

1933 Yılından Günümüze Ankara Bira Fabrikası
Birinci Bölüm
Ankara, Bozkırın ortasında sazlık ve bataklıklarla çevrili suyu, ışığı olmayan yoksul, nüfusunun yüzde 75’i köylerde yaşayan yorgun bir kentti. Atatürk’ün milli mücadeleyi başlatmak için 27.12.1919’da Ankara’ya gelmesiyle birlikte kentin görüntüsü de değişecekti. Orman Çiftliği 25.05.1925 tarihinde Atatürk tarafından kuruldu. Çiftliğin kuruluşuyla; yeni Başkent olmuş Ankara ve çevresinin ağaçlandırılması, yeşillendirilmesi, modern tarım ve işletmecilik tekniklerinin uygulanarak çevre çiftçilerine önderlik ve öğreticilik yapması amaçlanıyordu. İstanbul ve İzmir'deki özel fabrikalarda bira üretim devam ederken, 1933 yılında Atatürk, Ankara'da, Orman Çiftliği'nde Devlet Ziraat İşletmeleri Kurumu tarafından bir bira fabrikası kurması kararı aldı. Ankara İmar Planı Yarışmasında birinci olan ve 1928-1932 yılları arasında uygulamaya konulan Alman Mimar Hermann Jansen'ın planı Orman Çiftliğinin gelişimine ışık tutarken, yanında, İsviçreli Mimar Ernst Arnold Egli’nin etkin çalışmaları da bu plan üzerinde etkili oldu. Hermann Jansen’ın 1936 yılında hazırladığı “Orman Çiftliği” Planı ve Jansen - Egli işbirliği Çiftliğin sonraki yapılaşma öyküsüde özellikle Bira Fabrikası, konutlar ve yönetim birimlerinin olduğu kesimde odaklanıyordu. Egli’nin Çiftlik’teki ilk tasarımı, Türkiye’ye gelişinden kısa bir süre sonra, 1928 yılında tamamladığı Marmara Köşkü’dür. Ardından, 1934 yılında Çiftlik planını hazırlayarak Cumhurbaşkanlığı’na sunar. 1936’da Jansen ile birlikte yaptığı planlama çalışması ve 1936 - 1937 yılları arasında hazırladığı Bira Fabrikası, Hamam ve Konutlar, Milli Eğitim Bakanlığı ve Güzel Sanatlar Akademisi’ndeki görevlerinden ayrıldığı 1936 yılı ve hemen sonrasına rastlamaktadır.” Bira Fabrikası 64.136 metrekaresi Tekel Genel Müdürlüğü adına kayıtlı, 27.420 metrekaresi idare ve intifai hakkı Tekel Genel Müdürlüğüne, Mülkiyeti Maliye Hazinesine ait toplam 91.556 metrekare alan üzerinde kuruldu. Bira fabrikası 1934 yılında 500.000 litre/yıl üretim kapasitesiyle faaliyete geçti. Orman çiftliğinde 1935 yılından itibaren yetiştirilen arpalar ıslâh edilmiş, bira için vasfı yükseltilmişti. Islâh edilmiş bira arpası orta Anadolu’da daha geniş alanlarda ekiliyordu. Bira fabrikasının küspeleri çiftlik hayvancılığının zengin bir gıda kaynağı oldu. Gelişmekte olan süt inekçiliği bu sayede kuvvetli bir gıda buldu. Bira sanayinin geliştirilmesiyle ülkenin kalkınmasına hız kazandırılacaktı. Arpanın sanayi ile buluşması sonucunda hem köylünün yüzü gülecek hem sanayii gelişecek hem de fabrika atığı küspeler hayvanlar için çok besleyici bir gıda olacaktı. 1936 yılında mimar Ernst Egli (1893-1974), Jansen ile birlikte Viyana’da Fermentasyon Endüstrisi Teknik Okulunda görevli Prof. Kluger‘den danışarak Atatürk’ün düşüncelerine uygun Atatürk Orman Çiftliği içinde, demiryolunun güneyine bira fabrikasının idare binası ve üretim alanı, memur ve işçi konutları ile insanların ihtiyacı olan hamam, lokanta ve bira parkı gibi eğlence yerlerini de içine alan, doğayla uyum sağlayan çağdaş tasarım yaptı. Tasarımda, memurlar için standart tipte çeşitli konutlar yer alırken İşçiler için verandalı, ayrı ayrı ön ve arka mekan ile mutfak ve banyodan oluşan sundurma çatılı ikiz evler inşa edildi.
Viyana Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi Mimar Ernst Egli bira fabrikasının tasarlanmasında Viyana Fermantasyon Endüstrisi Teknik Okulundan Prof. Kluger’den danışmanlık aldı. Prof. Kluger kullanılacak makineleri belirledi ve Fabrikanın donanımları Çekoslovakya’nın Skoda firmasından temin edildi. Ankara - İstanbul demiryolunun güneyinde 1934 yılında inşa edilen Bira Fabrikası, doğu-batı doğrultusunda iki katlı yatay bir kütle ile doğudaki dikey kütlenin birleşmesinden oluşmuştu. Yapının güney cephesinde yatay dizi oluşturan pencereler ve geniş bir balkon düzenlemesi bulunmaktaydı.
Atatürk Orman Çiftliği alanında kurulan bira fabrikası, modern Türkiye’de üretim ve insan odaklı bir mekansal düzenlemeyi beraberinde getirdi. Endüstri alanı ve memur/işçi mahalle kurgusuyla yapıldı, dünyada özel bir yeri olan örnek oldu. Fabrikanın kurulduğu ilk yıllarda bira fabrikasının ihtiyacı olan 50 santilitrelik bira şişelerinin Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikasından karşılanamaması sonucunda üzerine bir Bakanlar Kurulunca çıkartılan Kararnameyle şişe ithal izni çıkartılmıştı. Bira fabrikasının ihtiyacı olan temiz ve berrak su 15 kilometre uzaklıktaki Alacaatlı mevkiindeki Kırkgözler kaynağından özel boru hattı ile ODTÜ yerleşkesinin içinden geçerek getirildi. Bira fabrikası demiryolu hattı yakınında kurularak, modern işletmecilik anlamında ayrı bir önem kazandı. Fabrikanın yıllık ihtiyacı olan arpanın fabrikada stoklanması için demiryolu kenarına silo yapıldı. Bu silolar 1939 yılında 3697 sayılı yasa ile İnhisarlar Umum Müdürlüğüne devredildi.
Anadolu’dan getirilecek olan arpanın silolara kolayla boşaltılması için de iç avluya özel demiryolu hattı döşendi.

[@nuriyetoraman3855]

Tebrikler güzel bir çalışma olmuş, elinize emeğinize sağlık