САДРИДДИН АЙНӢ - SADRIDDIN AYNI- «ЁДДОШТҲО»(2)
HTML-код
- Опубликовано: 19 июн 2023
- САДРИДДИН АЙНӢ - SADRIDDIN AYNI
Садриддин Айнӣ (1878 -1954) - бунёдгузори адабиёти советии тоҷик, нависанда, олим, академик ва нахустин Президенти Академияи Илмҳои РСС Тоҷикистон (1951), ходими хизматнишондодаи илмии республикаи Тоҷикистон, академики фахрии Академияи Илмҳои РСС Узбекистон. Каҳрамони Тоҷикистон(1997).
ЗИНДАГИНОМА
Сардафтари адабиёти навини тоҷик ва Қаҳрамони миллии Тоҷикистон Садриддин Саидмуродзода Айнӣ 15 апрели соли 1878 дар деҳаи Соктареи тумани Ғиждувони Аморати Бухоро (дар ноҳияи Ғиждувони вилояти Бухорои Узбакистон) ба дунё омадааст. Фарзандаш ховршиноси барҷастаи Тоҷикистон Айни Камол
Ҳолнома
Падараш Саидмуродхоҷа кишоварз буд аммо чун худ соҳиби хату савод буд, кӯшиш мекард, ки фарзандонаш низ донишомӯхтаву донишманд бошад. Аз ин рӯ писараш Садриддинро дар шашсолагӣ ба мадрасаи рустояшон дод. Устод Айнӣ донишомӯзияш дар он мадрасаро дар достони «Мактаби кӯҳна» тасвир карда ва дар «Ёддоштҳо» мегӯяд: «Чунон ки падарам дид, дар он мактаб ман саводи амиқ гирифта натавонистам ва маро ба мактаби духтарона дод». Дар мактаби духтарона Садриддин чанд чузъ аз Бедил ва чанд чузъ аз газалиёти Соибро хонда дар даҳсолаги мактабро хатм мекунад. Аммо бачагии Садриддин дар оғуши падару модар дер давом накард. Вабое, ки соли 1889 Бухоро ва атрофии онро фаро гирифт, дар чиҳил рӯз ӯро ҳам аз падар ва ҳам аз модар ҷудо кард.
Орзую ҳаваси илму шеър Айниро дар 12-солагӣ ба Бухоро овард. Ба мадрасаҳои Бухоро дохил шудан ва дониш гирифтан барои Айнӣ барин фақирзодагони илмҷӯ хеле мушкил буд. Вале ӯ ба шарофати ҳавасмандӣ ва толиби илм буданаш тамоми душвориҳои рӯзгор ва омӯзишро паси сар карда, 16 сол дар мадрасаҳои Бухоро таҳсил намудааст. Айнӣ дар мадрасаҳои мири Араб, Олимҷон, Бадалбек, Ҳоҷӣ Зоҳид ва Кӯкалтош таҳсил карда, соли 1908 онро хатм мекунад.
Муддати 27 соли зиндагӣ дар Бухоро Айнӣ боз аз ду мактаби дигар гузаштааст: яке мактаби меҳнат ва дигаре мактаби ҳаёт. Барои ёфтани кути лоямуташ у аз хеч кору захмат даст накашидааст: гох фарроши мадраса, гох ошпаз, гох чомашуй, гох мардикор буд. Дар мактаби хаёт Садриддин хаёти чамъиятро омухт. Аз табакаю тоифаи гуногуни одамон, муносибатхои синфии мардум, чаллодони амир, задухурдхои дорою нодоро дониши зиндаги меомухт. Аз соли 1896 Садриддин бо тахаллуси адабии «Айни» ба навиштани шеърхои мустакилона cар кардааст. Назари устод Айни пас аз мутолиа кардани асари Ахмади Дониш «Наводирулвакоеъ» нисбат ба сохти пусидаи аморати Бухоро тамоман дигар гардид ва нисбат ба ин чамъияти фарсуда дар дили у як нафрати нихоние пайдо шуд. Аз ин ру, дар ибтидои асри 20 устод эчодиёти идеяхои пешкадами маорифпарварон Ахмади Дониш ва Шохинро давом дода, рохи ояндаи худро муайян намуд. «Тахзибуссибён»- ро устод Айни махз ба хотири тарбияи наврасон дар рухияи муосир соли 1909 барои шогирдони мактабхои нав офарид. Чунин корхои хайр ба Амир маъкул набуд. Аз ин хотир, устодро ба зиндон мепартояд ва уро 75 чуб мезананд. Пас аз 52 рузе, ки дар беморхона муолича мекунад, Садриддин ба Самарканд кучида меояд. У чи дар Самарканд ва чи дар Тошкент дар корхои комитети революциони иштирок карда, варака, даъватнома ва баённомахои чанги менависад, таргиботу ташвикот мебарад. Амири Бухоро аз он ки Хокимияти Шурави ба Айни пушту панох шудааст, бо тухмати алока доштан бо муборизони зиддиаморат, бародари хурдии нависанда -Сирочиддинро вахшиёна дар зиндон мекушад. «Марсия» - и чонгудози Айни ба хамин муносибат навишта шудааст. Хирси хунхории Амир бо ин хам каноат накарда, бародари калонии у Мухиддинхочаро низ катл менамояд. Баъди ин вокеахо калами Айни тезу бурро шуд ва ба у муяссар гардид, ки дар маколаю рисолахо, асархои таърихи ва бадеии минбаъдааш нишон дихад, ки бо хоку замин яксон шудани тартибу низоми амири таърихан конунист. Хамин тавр бо галабаи Инкилоби Октябр нависанда аз нав чавон шуд. Истеъдоди шоирию публисисти, насрнависию олимии устод Айни ба дарачае таракки кард, ки у аз 15 чилди куллиёташ 14 чилди онро дар нимаи дуюми умраш, дар чилсолагиаш эчод намудааст. Дар сохаи илм ба у дарачаи доктори фанхои филологи бахшида шуда, бо унвони академики фахрии Академияи фанхои РСС Узбекистон такдир карда шуда буд. Айни академики Академияи Точикистон таъин гардида буд, у нахустпрезиденти Академияи фанхои РСС Точикистон мебошад. Аз соли 1958 инчониб хар сол дар рузи таваллуди нависанда мачлиси илмии «Солонаи Айни» барпо шуда, материалхои он дар мачмуаи махсуси «Чашнномаи Айни» нашр мегарданд. Бисёр дехаву нохияхо, кучаю хиёбонхо, мактабхо номи уро гирифтанд. Барои хизматхои адаби ва чамъиятиаш Айни бо се ордени Ленин, ду «Байраки сурхи мехнат» ва медалу грамотахо мукофотонида шудаааст.Бо фармони Президенти Чумхурии Точикистон 8-уми сентябри соли 1997 ба устод с. Айни Унвони «Кахрамони Точикистон» дода шуд. Устод Садриддин Айни соли 1954 дар шахри Душанбе аз олам чашм пушид. Холо макбараи Устод Айни дар як чои хушманзараи Душанбе зиёратгохи ахли адаб аст. Он чоро хозир боги Айни мегуянд.
Аз Википедиа 
Видеоклипы
Бехтарин ❤
Ташаккур!
Аҳмад Махдуми Дониш дар мавриди қирғизҳо гуфта буд: “Ин ҷамоаи элотия, агарчи шуҷоъ ва далеранд ва пархошҷӯй, аммо сахт сафеҳу бехираданд, монанди сибоъи даштӣ дар биёбон беқайду таклиф чарида ва номи мусалмонӣ доранд, аммо масдари беимонианд".
рахмат бехтарин
Сипос! Саломт бошед!
Ташаккур.
САЛОМАТ БОШЕД!
ҶАВОБИ ДАНДОНШИКАН АЗ ҶОНИБИ УСТОД САДРИДДИН АЙНИ БА МУАЛЛИФИ ҚОМУС-УЛ-АЪЛОМ, ШАМСИДДИНИ СОМӢ...
Дар “Қомус-ул-аълом”-и туркӣ, ки аз тарафи Шамсиддини Сомӣ таълифаш дар охирҳои асри ХIX тамом карда шудааст, дар моддаи “тоҷик” ин эзоҳотро мебинем (тарҷимаи айнан): “Тоҷик” дар асл номи як қавмест аз туркҳо. Дар замони ҳозира ин ном ба як тоифаи аҳолии эрониасли Осиёи Миёна, ки бо забони форсӣ гап мезананд, дода шудааст. Инҳо дар шаҳрҳо ба тиҷорат ва пешаварӣ (косибиву ҳунармандӣ) ва дар деҳот ба зироат машғул буда, фаъол, соҳибистеъдод ва нисбат ба сосири тоифаҳои аҳолӣ маданӣ бошанд ҳам, монанди турк, узбак, тотор афғонӣ ва дигар қавмҳои кӯчманчӣ ҷасуру ҷанговар нестанд, бинобар ин онҳо (тоҷикҳо) ба назари инҳо (ба назари қавмҳои кӯчманчӣ) хор мебошанд (Қомусу-улаълом”, ҷилди 3, саҳифаи 1608, сутуни якум).
Ҳарчанд аз мавзўи мақолаи мо берун бошад ҳам, дар омади гап, бар болои як нуқтаи назари муаллифи “Қомус-ул-аълом”, ки дар бораи тоҷикон изҳор кардааст, ноистода гузаштан мумкин нест:
Муаллиф ҳарчанд фаъол, соҳибталант ва нисбат ба соири тоифаи аҳолӣ (аҳолии Осиёи Миёна) маданӣ будани тоҷиконро тасдиқ мекунад, онҳоро “ҷасуру ҷанговар нестанд” мегўяд (мазмунан). Агар мақсади муаллифи “Қомус - ул - аълом” аз “ҷасорату ҷанговарӣ” хунрезии бераҳмонаву ваҳшиёнаи чингизӣ бошад, албатта, тоҷикон ба ин гуна “ҷасорату ҷанговарӣ” соҳиб набуданд. Аммо агар мақсад аз ҷанговарӣ ҷанговарии одилона ва мурод аз ҷасорат ҷасорати маданиёна ва ҷонбозӣ карда тавонистан дар роҳи мудофиаи Ватан бошад, тоҷикон аз ин хусус аз ҳеҷ як қавми ҷасуру ҷанговар кам набуданду нестанд!
Искандари Мокидунӣ, ки то Самарқанд қариб бе ҷанг омада буд, дар ин ҷо зарбаҳои ҷонфарсо хўрд ва баъд аз ғалаба ва фатҳи Самарқанд ҳам, дар ин ҷо буд, дар даруни чор девори қалъа дар ҳолати муҳосира зиндагонӣ мекард. Ўро дар ин ҳол партизанҳои ватандўсти суғдиён бо сардории Спитамен
маҷбур карда буданд, ки онҳо бобову аҷдоди тоҷикони имрўзаанд.
Абўмуслими Хуросонӣ, ки хилофати Умавиёнро зеру забар карда, дар Хуросону Мовароуннаҳр барои ба вуҷуд омадани ҳукумати миллии тоҷикон (Саффориён ва Сомониён) замина тайёр кард, тоҷик буд ва ҷамъияте ҳам, ки ў дар ин исён ба онҳо роҳбарӣ мекард, асосан тоҷикони Мовароуннаҳру Хуросон буданд.
Муқаннаъ, ки дар муқобили истилогарии арабҳо исёни оммавӣ барпо карда, ба арабҳо шикастҳои ҷиддӣ доду чандин сол исёни худро давом кунонид ва дар охир аз таслим шудан ба дасти арабҳо мурданро беҳтар дониста, худро худ ҳалок кард, як тоҷики шустагар буда, дар Коза ном деҳае, ки дар миёнаи Балху Марв аст, зоида шуда буд.
Саркардагони Муқаннаъ-Гурдаки Ғиждувонӣ, Ҳакими Бухороӣ, Ёғиву Ҳашрии Кўшкӣ, Афзалӣ, ки аввал дар деҳаи Лумуҷкат (Кўмушкенти ҳозира) баъд аз он дар деҳаи Наршах (дар ғарбии маркази Вобканд) чан гоҳ ба арабҳо муқобилат карда, дер вақт қалъаи худро нигаҳдорӣ намуданд, тоҷик буданд;
Як зани наршахӣ, ки шавҳараш Сарв ном дошта, сарҳангони Абўмуслим буд, бо писари амаки нобинои худ дар вақти ишғоли қалъаи Наршах аз тарафи арабҳо ба онҳо асир афтод. Аммо ин зани ҷасур ва нобинои ғаюр аз ҷиҳати фикр ба арабҳо таслим нашуданд ва таклифи онҳро қабул накарданд ва бинобар ин он зан бо шамшер аз миён ду нима карда шуда, нобино гардан зада шуд - ана ҳаминҳо ҳам тоҷик буданд;
Оммаи исёнкороне ҳам, ки Муқаннаъ ба онҳо роҳбарӣ мекард, “сафедҷомагон” ном дошта, аз номашон ҳам маълум аст, ки тоҷик буданд;
Темурмалик, ки бо вуҷуди беҷанг аз муқобили Чингиз гурехтани Муҳаммад Хоразмшоҳ бо як ҳазор ҷавонони хуҷандӣ Хуҷандро дар муқобили муғулҳо мудофиа кард, то якка мондан ба чандин ҳазор нафар муғули хунхор истодагӣ кард ва нафарони ў ҳам, ки то рехта шудани охирин қатраи хунашон аз сафи ҷанг набаромаданд, тоҷикони Хуҷанд буданд;
Восеъ, ки муқобили амири Бухоро исён карда, ин исёни худро то кушта шудани худ давом кунонид, як тоҷики ҷувозрони кўҳистонӣ буд;
Усмон, ки дар арафаи инқилоби Бухоро дар муқобили ҳоким азми шўриш карда, ин шўришро то кушта шудани худ давом дод, як тоҷики коргари ғармӣ буд;.......... давомаш 👇
.......... давомаш Калтакдорони сурх, ки дар зери раҳбарии аскарони сурх босмачиёнро тамоман несту нобуд ва торумор карданд, тоҷик буданд ва дигарҳо…
Бо вуҷуди ин ҳама фактҳои таърихӣ тоҷиконро “ҷасуру ҷанговар нестанд” гуфтан, агар сабук карда гўем, аз бехабарист. Соҳиби “Қомус- ул- аълом” тоҷиконро “бинобар ба ҷасуру ҷанговар набуданашро дар назари қавмҳои кўчманчӣ хор буданд” мегўянд (мазмунан).
Ин дуруст аст, ки тоҷикон дар назари кўчманчиёни истилогар ва аз ин ҷумла дар назари чингизиён хор буданд. Лекин сабаби ин хорӣ беҷасоратии инҳо набуда, балки аз ҳад зиёд хунрез, ваҳшӣ, душмани маданият ва инсоният будани душманҳошон ва ғайр аз худашон дигар касонро одам нашумурдани он душманҳо буд.
Мо мисоли ин ҳодисаро дар ҷанги ҳозираи ҷаҳонӣ ҳам дида истодаем:
Гитлер ва гитлерчиёни ваҳшӣ ҳамаи халқҳоро хору паст мешумуранд, албатта, сабаби ин ҳақорат беҷасоратии олами инсоният набуда, балки сабаби ҳақиқии ин сарбур, қотил ваҳшӣ, одамхор, душмани инсон ва маданият будани фашистони немис ва худписандии аҳмақонаи онҳост.
Соҳиби “Қомус-ул - алъом” дуруст қайд кардааст, ки тоҷиконро “фаъол”, соҳибталант ва нисбат ба соири аҳолӣ (аҳолии Осиёи Миёна) маданианд, гуфтааст. Лекин маданигии тоҷиконро, чунончи муаллифи “Қомус-ул-аълом” гуфтааст, нисбат ба соири аҳолӣ (яъне, нисбат ба соири аҳолии Осиёи Миёна) маданианд” гуфтан дар ҳаққи инҳо баҳои кам додан аст.
Тоҷикон дар замони пеш (масалан, дар замони Сомониён) маданитарини халқҳои Шарқи исломӣ буданд.
Тоҷикон дар асри X устод Рўдакӣ барин доҳии забон ва санъатро расонданд, ки тамоми халқҳои форсизабон дар адабиёти оламшумули худ аз ин устод миннатдор мебошанд. Аз миёнаи тоҷикон ва дар асри X расида баромадани устод Рўдакӣ як ҳодисаи тасодуфӣ набуда, балки ифодакунандаи таланти миллии ин халқ аст. Дар ҳамон давру замон расида баромадани Хусравонӣ, Шаҳиди Балхӣ, Муродии Бухороӣ, Дақиқӣ ва дигар шоирони бузург ва баъд аз замони Рўдакӣ ва бевосита ба замони ў расидани Фирдавсӣ, Фаррухӣ, Унсурӣ барин шоирон ин қавли моро исбот мекунад.
Олимони ҷаҳоншумул-Абўалӣ ибни Сино (980-1037), файласуф, мутафаккири бузург ва шоир Носири Хусрав (1003 - 1088), шоир, олим ва файласуф Умари Хайём (1040-1123), Адиб Собири Тирмизӣ (вафот 1152), олим, шоир ва иҷтимоиётчӣ Низомии Арўзии Смарқандӣ (асри XII), Камоли Хуҷандӣ (вафот 1390), олими бузург ва шоири забардаст Абдураҳмони Ҷомӣ (1414 - 1493) сабаби зинату ифтихори таърихи тоҷиконанд.
❤❤❤с....
Беҳтарин!
Баракаллоҳ!
Бо ин ки борҳо асарро хондаам боз ҳам роҳат кардам.
Сипос! Саломат бошед!
СУДХУРИ - ХАРОМХУРИ
АФСУС КИ ХОЛО ДАР БАЙНИ МО СУДХУРХО ЗИЁД ШУДААНД