Kəlbəcər 3 (

Çaylarda şirin su balıqları olan qızıl balıqlar üstünlük təşkil edirdi.Əvvəlki dövrlərdə Kəlbəcər rayonu ərazisində iribuynuzlu maral yaşasa da nəsli kəsilmişdi.
1983-cü ildə Tərtərin sağ sahilində tapılan maral buynuzları burada maralların yaşamasını bildirirdi. Nadir hallarda ən yırtıcı heyvan olan pələngə və qonur ayıya rast gəlinirdi. Canavar, tülkü, dovşan, dələ kimi xəzdərili heyvanlar çox idi. Quşlardan qırmızı kitaba düşmüş turac, qırqovul, kəklik, heyvanlardan isə dağkeçisinə, əliyə rast gəlinirdi.
Kəlbəcər rayonunun inzibati ərazisində 40 min hektar dövlət meşəsi vardır.Çiçəkli adlanan ərazidə dünyada yeganə təbii arealı olan ayı fındığı, qırmızı kitaba düşmüş gürcü palıdı, qırmızı palıd, Qafqaz cökəsi, saqqallı qozağacı ağaclarının böyük massivləri yerləşir. 40 min hektar ərazidə yerləşən meşələr təkcə oduncaq və qiymətli inşaat,məişət materialları deyil, iqlimdəyişdiriçi, suqoruyuçu, torpaq qoruyucu, müdafiə fünkusiyaları daşımaqla, ildə milyon tonlarla okisgen buraxmaqla təkcə Kəlbəcər üçün deyil, hava ilə nəfəs alan, atmoseferdən istifadə edən bütün Qafqaz, Avropa üçün həyat mənbəyidir.
Kəlbəcər rayonu özünəməxsus iqtisadi-coğrafi mövqeyi ilə fərqlənir.
Kəlbəcərin təbii sərvətlərindən alınan gəlir respublikamızın heç bir rayonu ilə meqayisə edilə bilməz. Sənaye məhsulu üzrə birinci yeri tutan, ancaq Abşeron iqtisadi rayonu ilə müqayisə edilə bilər. İnzibati ərazisinə görə rayonda bir şəhər (Kəlbəcər), iki qəsəbə (İstisu, Şorbulaq), 129 kənd var idi. Əkinçilikdə taxıl, tütün, kartof, bağçılıq (alma, armud, gilas, gilanar, qarağat), heyvandarlıqda isə maldarlıq, qoyunçuluq, quşçuluq, arıçılıq, atçılıq fərqlənirdi. Ənənəvi sahə olan xalçaçılıq rayonun bütün kəndlərində öz çeşidliyi ilə fərqlənirdi. 1930-cu ildə rayon inzibati ərazi vahidləri yarananda, dağlarda aran rayonları üçün yay otlaqları, Salyan və Ağcabədi rayonlarında isə Kəlbəcər rayonu təsərrüfatlarının mal-qarası üçün qış otlaq sahələri ayrılmışdır. 64440 nəfər əhalinin demək olar ki, hamısı azərbaycanlıdır. Azlıq təşkil edən xalqlardan kürdlər, tatarlar, slavyanlar yaşayırdı. Rayon ərazisində bir erməni ailəsi belə yaşamırdı. 1993-cü ildən Kəlbəcər rayonu rus və erməni birləşmələri tərəfindən işğal olunmuşdur. On üç minə qədər mənzil, 37852 ha meşə sahəsi indi də talan olmaqdadır. BMT və ATƏT-in prinsiplərinə zidd olaraq 1999-cu ildən Kəlbəcər rayonu ərazisində ermənilərin məskunlaşdırılmasına başlanıb. Məskunlaşmada ermənilərə ən çox yardım edən ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrləri olan ölkələr yaxından iştirak edir.
Rəşad abdullayev