RUBOB-PRIMA

So‘ngi yillarda rubob-primada ijrochilik san’ati yanada takomillashib, ommaviylashib, tobora rivojlanib bormoqda. Bu cholg‘u uchun yangi asarlar yartilmoqda, kompozitorlar tomonidan turli kuylar qayta ishlanmoqda, shuningdek, ijrochilarning repertuarlaridan qardosh va chet el klassik kompozitorlarining musiqa asarlari ham o‘rin egallagan.
Rubob-prima o‘zbek xalq cholg‘ularini takomillashtirilishi natijasida qashqar rubobining shakli asosida vujudga keldi. Shakli jihatdan qashqar rubobiga o‘xshasada hajmi, tovush tembri, diapozoni, sozlanishi hamda ijro etishning ayrim prinsiplari bo‘yicha undan farq qiladi. U yakkaxon, shuningdek ansambl va orkestr ijrosi uchun mo‘jjallangan.
Diapozoni kichik oktava SOL dan to‘rtinchi oktava MIgacha. Rubob primaning texnikaviy imkoniyatlari va boshqa xususiyatlari birmuncha murakkab bo‘lgan asarlarni ham ijro etish imkoniyatini beradi. Hozirgi paytda milliy musiqa cholg‘ulari, mohir cholg‘u ustalari tomonidan yartilmoqda. Xar taraflama sifatli tayyorlangan cholg‘u, ijro etishni o‘rgatishda o‘zining yahshi samarasini beradi.
Rubob prima cholg‘usini shartli ravishda quyidagi qismlarga bo‘lish mumkin.
Cholg‘uning bosh qismida torlarni tortib turadigan va ularning sozlanishini taminlaydigan quloqlar o‘rnatilgan.
Dasta qismida esa metalldan ishlangan parda bo‘linmalari joylashtirilgan. Ularning xar bo‘linmasi 0,5 tonga teng tartib bo‘yicha bosh qismidan kosa qismiga qarab sanaladi. Dasta va kosaning birlashgan joyida bezak vazifasini o‘taydigan shoxlar o‘rnatilgan.
Rubob-primaning kosasi yaxlit yog‘ochdan o‘yib yoki alohida yog‘och qovurgalarni birlashtirib ishlangan bo‘lishi mumkin. Kosaning yuzi baliq terisi bilan qoplanadi. Shu terining ustiga torlarni kerakli masofaga ko‘tarib turishi uchun xarrak o‘rnatiladi. Xarrakning qattiq yog‘ochdan ishlanishiga e’tibor berish kerak bo‘ladi. Chunki torlar, ayniqsa MI va LYa sozlanganda qattiq kuch bilan xarrakka bosiladi. Agar xarrak nisbatan yumshoq yog‘ochdan ishlangan bo‘lsa, torlarni kuchli bosimi natijasida uni qirqib yuborishi mumkin va torlar keragidan ortiq pastga tushib ketadi, hamda tovushning sifatli sadosi yo‘qoladi.
Kosaning pastki qismida torlarning bir uchini ilib qo‘yish uchun to‘rtta ilgak tugmacha o‘rnatilgan.
Rubob-primada to‘rtta tor bo‘lib, ular o‘zaro yo‘g‘onligi jihatdan farq qiladi.
1. MI diametri -0,25 mm.
2. LYa diametr -0,30 mm.
3. RE diametri -0,30 mm va o‘rama 0,15mm.
4. SOL - 0,35 diametri mm va o‘ramasi 0,20 mm.
Uchinchi va to‘rtinchi torlarning usti zich qilib o‘ralgan jez sim bilan qoplangan bo‘ladi.
Rubob-primaning menzurasi-360 mm.
Torlar bir tarafdan cholg‘uning kosa qismidagi tugmachalarga va boshqa tarafdan quloqlarning o‘qlariga tartib bo‘yicha tortiladi.
Torlar bilan parda bo‘linmalari orasidagi masofaning katta yoki kichikligi xarrakning baland-pastligini aniqlaydi.Agar xarrak o‘z navbatida torlar juda baland joylashgan bo‘lsa, chap qo‘l barmoqlarining harakati ijro paytida qiyinlashadi. Yoki aksincha, torlar keragidan past joylashsa, tovush sifati yomonlashadi va aniq nota tovushi chiqmaydi. Shu sabablarga rubob-prima ijrosi xarrakning kerakli xajmda bo‘lishini hamda uning baland-pastligini belgilash muhim ahamyatga egadir.
Yigirma to‘rtinchi parda bo‘ginida torlarning balandligi 4 mm bo‘lishi shart.