Αλάτι της γης, Μουσικό οδοιπορικό στην Κω: "Η Γιάλα"

Ἡ Γιάλα ἢ Πέρδικα
Ἡ γιάλα ἢ πέρδικα εἶναι σκοπὸς τὸν ὁποῖο βρίσκουμε σχεδὸν σὲ ὅλα τὰ Δωδεκάνησα.
Στὴν Κῶ εἶναι ὁ πιὸ ἀγαπητὸς τραγουδιστικὸς σιανός, ἐνῶ τραγουδιέται καὶ σὲ πιὸ ἀργὸ χρόνο ὡς καθιστικὸς σκοπὸς τοῦ γλεντιοῦ. Ἐξαιτίας δὲ τῆς εὐκολίας τῆς μελωδίας ὁ σκοπὸς τραγουδιέται σὲ διάφορες περιστάσεις, ὅπως γιὰ παράδειγμα στὰ παραξυπνήματα τοῦ γάμου. Φαίνεται ἀπὸ τὶς ἠχογραφήσεις καὶ τὶς σημερινὲς μαρτυρίες ὅτι στὴν Κῶ καὶ συγκεκριμένα στὴν Ἀντιμάχεια συνηθιζόταν παλαιότερα ὁ σκοπὸς νὰ λέγεται εἴτε χωρὶς τσάκισμα εἴτε μὲ τὸ τσάκισμα "μωρό μου". Ἀκόμα καὶ σήμερα στὴν Ἀντιμάχεια ὑπάρχουν τραγουδιστὲς ποὺ τραγουδοῦν τὸν σκοπὸ μὲ αὐτὸ τὸ τσάκισμα. Τὸ δίστιχο τσάκισμα, ποὺ τραγουδιέται συνήθως μετὰ τὸ τέλος τοῦ κύριου δίστιχου, συναντᾶται στὴν Κῶ σὲ δύο μελωδικὲς ἐκδοχές, τὶς ὁποῖες ὅλοι οἱ πληροφορητὲς διακρίνουν σὲ παλιότερη καὶ νεότερη. Τὸ παλιὸ τσάκισμα εἶναι τὸ «ψηλό» που καταλήγει στο Ρε, ἐνῶ τὸ καινούργιο τσάκισμα εἶναι χαμηλὸ καὶ εἶναι αὐτὸ ποὺ ἔχει γίνει γνωστὸ μέσω τῆς δισκογραφίας. Τουλάχιστον ἀπὸ τὴ δεκαετία τοῦ 1950 ἦταν ἐν χρήσει καὶ τὰ δύο τσακίσματα, μεταξὺ τῶν ὁποίων ἐπιλέγει κάθε τραγουδιστὴς κατὰ βούλησιν. Στὴν ἐκφώνηση τῆς ἠχογράφησης στη Αντιμάχεια το 1971 ὁ Σίμων Καρὰς ἀναφέρει τὸν σκοπὸ ὡς «πέρδικα ἢ περδικοπούλα ἢ γιάλα». Τὸ παλιὸ ὄνομα τοῦ σκοποῦ στὴν Ἀντιμάχεια ἦταν μὲ βεβαιότητα πέρδικα καὶ περδικοπούλα. Δὲν εἶναι μόνο ἡ ἐκφώνηση τοῦ Σίμωνα Καρᾶ τὸ 1971, ἀλλὰ καὶ μία ἰδιωτικὴ ἠχογράφηση στὸ καφενεῖο τοῦ Μιχάλη Σιλβέστρου στὴ Νίσυρο τὸ 1959, ὅπου παίζει ὁ καλύμνιος Παῦλος Κουρούνης. Πρὶν τὴν ἠχογράφηση τοῦ σκοποῦ ἀκούγεται ἡ ἐκφώνηση: «Καὶ τώρα τὸ τραγουδιστὸ ἡ πέρδικα, ἀντιμαχίτικος». Περδικοπούλα ὀνομάζει τὸν
σκοπὸ καὶ ὁ Σπυρίδων Περιστέρης τὸ 1958, ὅταν τὸν καταγράφει ἀπὸ τὴν ἀντιμαχίτικη ζυγιὰ τοῦ βιολιστῆ Γιάννη Χατζηδημήτρη. Κατὰ πᾶσα πιθανότητα λοιπὸν καὶ ἡ ονομασία γιάλα καὶ τὸ ὁμώνυμο τσάκισμα εἶναι μεταγενέστερα στὸ νησί. Γιὰ τὸν σκοπὸ αὐτὸν ὑπάρχουν ἀρκετὰ στοιχεῖα ποὺ δηλώνουν τὴν ἰσχυρή του σχέση μὲ τὴν Κῶ καὶ τὴν Ἀντιμάχεια εἰδικότερα. Κατ’ ἀρχὰς ἂς παραθέσουμε τὰ σχετικὰ στοιχεῖα, τὰ ὁποῖα συναντοῦμε ἔξω ἀπὸ τὸ νησί. Στὴν Κάλυμνο καὶ τὴν Ψέριμο, ὅπου πήγαιναν ἀρκετοὶ Κῶες στὸ πανηγύρι τῆς Παναγίας τὸν Δεκαπενταύγουστο, ὁ σκοπὸς ὀνομάζεται Κώτικος. Τὸν σκοπό, μάλιστα, τραγουδοῦν ἰδιαίτερα οἱ Ψεριμιῶτες.Στὴν ἠχογράφηση τοῦ 1959 ποὺ ἀναφέρθηκε παραπάνω ὁ σκοπὸς χαρακτηρίζεται ὡς ἀντιμαχίτικος, ἐνῶ ἐπίσης ὡς ἀντιμαχίτικο τὸν ἀνέφεραν στὸν Γιάννη Κλαδάκη ἡλικιωμένες γυναῖκες στὸν Ἀρχάγγελο Ρόδου.
Τὰ δεδομένα σὲ σχέση μὲ τὴ γιάλα μέσα στὸ νησὶ ἐπιβεβαιώνουν τὰ παραπάνω. Κατὰ πρῶτον, ἀποτελεῖ τὸν πιὸ κοινὸ τραγουδιστικὸ σιανὸ στὴν Κῶ. Συνιστᾶ ἑπομένως κομμάτι τοῦ παλιοῦ κεντρικοῦ χορευτικοῦ ρεπερτορίου, τὴ στιγμὴ ποὺ σὲ ἄλλα νησιά, ὅπως στὴν Κάλυμνο καὶ τὴ Λέρο, εἴτε δὲν χορεύεται εἴτε χορεύεται ὡς συρτός. Κατὰ δεύτερον,
τουλάχιστον παλιότερα, τραγουδιόταν στὴν Κῶ μὲ τρόπο ἰδιαίτερο, χωρὶς τὴν προσθήκη τοῦ τσακίσματος γιάλα στὸ τέλος τοῦ πρώτου ἡμιστιχίου. Τέλος, ἰδιαίτερα σημαντικὸ καὶ ἐντυπωσιακὸ στοιχεῖο εἶναι ὅτι στὴν Ἀντιμάχεια συναντοῦμε τὴ μελωδὶα τῆς γιάλας καὶ σὲ ἐννεάσημο ρυθμό. Πρόκειται γιὰ τὸν καρσιλαμὰ περδικοπούλα, ποὺ συναντᾶται, ἀπ’ ὅσο γνωρίζουμε, μόνο στὴν Ἀντιμάχεια. Ἡ ἰδιαιτερότητα τοῦ ρυθμοῦ, ἡ
δυσκολία τῆς μελωδικῆς ἐκτέλεσης, καθὼς καὶ τὸ γεγονὸς ὅτι ἀποτελοῦσε σκοπὸ καὶ χορὸ γιὰ τοὺς καλοὺς μερακλῆδες, καὶ μάλιστα ἤδη ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τοῦ 20οῦ αἰώνα ‒ἦταν ὁ ἀγαπημένος χορὸς τοῦ Βαΐθη Σαρρῆ, πατέρα τῆς Ἄννας Σαρρῆ-Καραμπεσίνη‒ ἀποτελοῦν ἐνδείξεις γιὰ τὴν παλαιὰ παρουσία τοῦ καρσιλαμᾶ καὶ ἑπομένως καὶ τῆς πέρδικας (γιάλας) στὸ χωριό.
Μπροβάλετε Μπροβάλετε ΄΄Δράσεις΄΄
Γιάννης Μαστόρος-Κυριάκος Παππούλης