İstanbul'un en eski fotoğrafları 1852 1860'lar James Robertson

İstanbul'un en eski fotoğrafları 1852-1860'lar - James Robertson
1813 yılında Londra’da dünyaya gelen İskoç asıllı James Robertson, 40 yıl Osmanlı Darphanesinde görev yapmış, aynı zamanda da çekmiş olduğu İstanbul manzaraları ve Kırım Savaşı fotoğraflarıyla, kendisine fotoğraf tarihimizde önemli bir yer edinmiştir.
Osmanlı Darphanesi’nin yenilenmesi çerçevesinde, baş hakkâk ve modelci olarak 1841 yılında İstanbul’a gelen Robertson, zamanının en büyük gravür ustası olan William Wyon tarafından, İngiltere Kraliyet Darphanesi’nde yetiştirilmiştir. Osmanlı’dan 40 İngiliz sterlini maaş alarak memurluğa başlayan sanatçı tarafından hazırlanan model ve kalıplara dayanılarak üretilen ilk yeni altın paralar, 17 Ocak 1843 tarihinde basılır. Bu konudaki çalışmaları Sultan Abdülmecid tarafından taltif edilecek ve kendisine bir İftihar Nişanı verilecektir.
Robertson’ın İstanbul’daki fotoğraf çalışmalarına ait bilinen en eski referans, 4 Temmuz 1853 tarihlidir. VII. Carlisle Kontu George William Frederick Howard, Diary in Turkish and Greek Waters adlı eserinde, bu tarihte İstanbul’daki bazı mimari ve tarihi eserlerin fotoğrafını Robertson’dan satın aldığını anlatır. 1853 -1855 yılları arasında Illustrated London News’ta yayımlanan Kırım Savaşı ve İstanbul konulu birçok gravürün altyazısında James Robertson’un Fotoğraflarından ibaresi bulunmaktadır.
İngiltere Kraliyet Hazine Dairesi’nin harcama kayıtlarına göre, kraliyet ailesi koleksiyonlarına alınan ilk fotoğraflar, Prens Albert’in, Cundall’ın firmasından satın aldığı Robertson’a ait İstanbul fotoğraflarıdır.
Hangi yılda açıldığı tam olarak bilinememekle birlikte, Beyoğlu’nda Postacılar Sokağı köşesinde 293 numaralı adreste bir stüdyo açan Robertson, burayı 1867 Eylül ayına kadar işletir. İlk zamanlar nadir olarak portre çekilen bu stüdyoda, mimari eser ve manzara fotoğraflarının satışı yapılır.
1860’lı yıllarda ise Beyoğlu 293 numaralı yerdeki stüdyo genel olarak, fotoğraflar baskısının ve satışının yapıldığı bir yer olarak işletilmiştir.
Sanatçıya ait İstanbul fotoğrafları ilk olarak 1855 yılında Londra’da sergilenmiştir. Gene İstanbul fotoğraflarıyla yer aldığı ikinci sergi, aynı yıl katılacağı Uluslararası Paris sergisidir. Bu serginin ardından Robertson 1. sınıf bir madalya ile ödüllendirilecektir. Fotoğraf eleştirmeni Ernest Lacan, Esquisses Photographiques adlı kitabında onun fotoğraflarından övgüyle söz eder. İstanbul’da çekilmiş en eski döner kebapçısı, simitçi, salepçi, hamal, börekçi, kayıkçı, çalgıcı, derviş ve berber görüntüleri Robertson’a aittir. Satıcı ve kıyafet betimlemeleri fotoğraflarını zaman zaman renklendirmiştir.
Bilinen en eski 360 derecelik panoramik İstanbul fotoğraflarını çeken kişi olarak da Robertson tarihe geçmiştir. 1854 yılında Beyazıt Serasker Kulesi’nden çektiği ve 12 ayrı fotoğraftan meydana gelmiş bu panoramalarla ilgili Illustrated London News’ta “büyük bir özenle çekilmiş bu görüntüler, fotoğrafın en güzel örnekleri arasındadır” diye yazar.
Kırım Savaşı fotoğrafları en eski ve en kapsamlı savaş fotoğraflarıdır.
Robertson Kırım Savaşı’nda çekmiş olduğu fotoğraflarını 1855 yılı Aralık aylarında Londra’da sergiler. Killburn Stüdyosu’nda sergilenen 58 fotoğrafın içinde Sivastopol panoraması, şehrin yıkık sokakları, terk edilmiş mevzilerin ve siperlerin fotoğrafları vardır. Kırım fotoğrafları büyük yankı uyandırır.
Savaş sona erdikten sonra, Felice Beato ve kardeşi Antonio Beato ile birlikte, Kudüs ve çevresindeki mimari ve arkeolojik eserlerin yakın plan çekimlerini yaparlar. Robertson bu tip fotoğraflarda eserin büyüklüğünü anlatabilmek için sık sık insan figürü kullanır.
Robertson ve Felice Beato, 1857 yıllında Kahire çevresinde de başarılı çekimler yaparlar.
İkili ilk defa 1858 yılı Ocak ayında, Londra’da Architectural Photographic Association tarafından düzenlenen sergiye 51 fotoğrafla katılırlar. Aynı derneğin 1858 Aralık ayında düzenleyeceği ikinci sergiye, 31 Kahire fotoğrafı, 1860 Ocak ayında açılan üçüncü sergiye ise, İstanbul ve Kudüs fotoğraflarıyla katılırlar.
Fotoğrafçılık kariyerini kesin olarak 1867 yılında bitiren ve darphanedeki görevine devam eder Robertson, görevinde 40 yılını doldurduğu 1881 yılında onuruna verilen bir veda töreniyle emekliye ayrılır.
9 Kasım 1881 tarihinde Robertson eşi ve üç kızıyla birlikte, bir daha İstanbul’a dönmemek üzere Tokyo’ya 30 km mesafedeki fotoğrafçılık yapan kayınbiraderi Felice Beato’nun yanına gideceklerdir. James Robertson Japonya’da yaşadığı zor yılların ardından 1888 yılında hayata gözlerini yumar.