Ζήρος κ Ζάκρος

Την Κυριακή 26 Μαΐου, σε συνεργασία με το Γεωπάρκο Σητείας και την εξαιρετική καθοδήγηση του κ.Βαγγέλη Περάκη παρέα με τον Ορειβατικό Σύλλογο Λασιθίου, περπατήσαμε μαζί σε μία από τις πιο σημαντικές ορειβατικές διαδρομές του Γεωπάρκου της Σητείας, στο τμήμα του μονοπατιού Ε4, Ζήρος- Σκαλιά - Ζάκρος - Κάτω Ζάκρος.
Μια σύντομη περιγραφή της διαδρομής…
Η πεζοπορία μας ξεκίνησε από την τεχνητή λίμνη στη θέση Πυργιοιλίκι , ένα εσωτερικό υγρότοπο, έκτασης 3 στρεμμάτων.
Συνεχίζοντας από την πλατεία της Ζήρου ακολουθάμε το μονοπάτι Ε4 μέσα από τα σοκάκια του χωριού.
Η Ζήρος ή Ζίρος είναι κτισμένη στους νότιους πρόποδες του υψώματος «Εγκρεμνός» στο ομώνυμο οροπέδιο με τους χαρακτηριστικούς ανεμόμυλους. Η παλαιότερη αναφορά του οικισμού γίνεται από τον Francesco Barozzi το 1577 ως Siro ενώ το 1581 αναφέρεται σε συμβόλαιο ότι ήταν μητρικό φέουδο του Ανδρέα Κορνάρου. Αξίζει να αναφερθούμε σε δύο σημαντικούς ναούς. Αυτό της αγίας Παρασκευής και του Αγίου Νικολάου.
Ο ναός της Αγίας Παρασκευής είναι συνδεδεμένος με το τραγικό ιστορικό γεγονός της Θυσίας των Σκαλιωτών και στο εσωτερικό του βρίσκεται οστεοφυλάκιο με τα οστά τους.
Ακολουθώντας το παλιό, σε πολλά σημεία λιθόστρωτο μονοπάτι, ανηφορικά με θέα πίσω μας το οροπέδιο της Ζίρου, μέχρι να ανέβουμε σε μικρό πλάτωμα. Συνεχίζουμε πάντα από το μονοπάτι βορειοανατολικά και περνάμε νότια από χαμηλή βραχώδη έξαρση, βρισκόμαστε σε έντονα καρστικοποιημένη περιοχή και βόρεια θέα προς την περιοχή της Zακάνθου. Συνεχίζοντας την πορεία μας φθάνουμε σε μικρό οροπέδιο με αμπέλια την περιοχή Κάνεβα.
Μετά από 10΄ πορείας και αφού έχουμε περάσει τον παλιό οικισμό, βρισκόμαστε στο μικρό ιστορικό οικισμό Σκαλιά σε υψόμετρο 650 μέτρων.
Τα Σκαλιά σήμερα είναι ένας εγκαταλελειμμένος οικισμός, ο οποίος αναφέρεται στην ενετική απογραφή του 1583 από τον Καστροφύλακα ως Scaglia με 162 κατοίκους ενώ στην τουρκική απογραφή του 1881 δεν αναφέρεται πια. Φαίνεται ότι το χωριό εγκαταλείφτηκε μετά τη σφαγή των Σκαλιωτών που μας αναφέρει η προφορική παράδοση.
Οι Σκαλιώτες γνωστοί για την αντιστασιακή δράση τους κατά των Τούρκων προκάλεσαν την οργή τους όταν κατάφεραν να εξοντώσουν εκστρατευτικό σώμα 200 ανδρών που είχε κινηθεί εναντίον τους. Οι Τούρκοι θέλοντας να πάρουν εκδίκηση πλησίασαν τον παπά Δράκο ή Φραγκιά από τη Ζήρο και του έταξαν αμοιβή για να τους προδώσει. Εκείνος κάλεσε τους Σκαλιώτες να τους κοινωνήσει στο ναό της Αγίας Παρασκευής για να συγχωρηθεί η αμαρτία τους που έσφαξαν τόσους ανθρώπους και αφού τους πρότρεψε να αφήσουν τα όπλα τους έξω από την εκκλησία, οι Τούρκοι βρήκαν την ευκαιρία να εισορμήσουν και να τους σφάξουν όλους, εκτός από ένα που κατάφερε να διαφύγει. Στη συνέχεια οι Τούρκοι κάλεσαν τον παπά για την πληρωμή του αλλά τον έκαψαν ζωντανό επειδή αφού πρόδωσε τους συμπατριώτες του θα ήταν άξιος να κάνει χειρότερα σε αυτούς.
Στις μέρες μας σώζεται μόνο ο ναός του Αγίου Γεωργίου και διακρίνεται το τείχος του χωριού.
Από τα Σκαλιά βόρεια από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου το μονοπάτι μας οδηγεί στο μικρό αλλά πολύ όμορφο οροπέδιο του Μαύρου Κάμπου, το οποίο διασχίζει χωματόδρομος. Στην διαδρομή συναντάμε και τα εγκαταλειμμένα σήμερα ασβεστοκάμινα, που «έκαιγαν» πριν λίγες δεκαετίες παρέχοντας τον ασβέστη, βασική δομική πρώτη ύλη.
Η θέα φτάνοντας στη Ζάκρο να είναι εξαιρετική, έχοντας μπροστά μας όλο τον οικισμό που αναπτύσσεται κυρίως κατά μήκος της ρεματιάς και τους κατάφυτους με ελαιόδεντρα λόφους. Μετά από λίγο βρεθήκαμε στην θέση «Μέσα Μύλος» όπου και βρίσκεται η πηγή της Ζάκρου.
Η πηγή της Επάνω Ζάκρου δημιουργείται στην επαφή μεταξύ των υδροπερατών ασβεστολίθων της Τρίπολης που είναι επωθημένοι πάνω στα αδιαπέρατα μεταμορφωμένα πετρώματα της ενότητας Φυλλιτών - Χαλαζιτών.
Η Ζάκρος σημειώνεται στους ενετικούς χάρτες της περιοχής στον 17 ο αιώνα σαν «Xacro», ενώ αναγράφεται ως «Sacro» σε γραπτές πηγές της βενετοκρατίας . Αναφέρεται επίσης στην τουρκική απογραφή του 1880.
Στο μικρό φαράγγι, δυτικά του χωριού υπάρχουν αρκετές πηγές που τα νερά τους παλαιότερα κινούσαν τους 11 παραδοσιακούς νερόμυλους που ήταν δομημένοι έτσι ώστε να υδροδοτούνται όλοι από την ίδια πηγή νερού και το νερό να κατευθύνεται από τον έναν μύλο στον άλλο, για το άλεσμα των σιτηρών, για την επεξεργασία των μάλλινων υφαντών (ρασοτριβεία) και για το άλεσμα του ελαιόκαρπου (φάμπρικες)
Στην αρχή το μονοπάτι είναι κατηφορικό και χρειάζεται περισσότερη προσοχή, μέχρι να φτάσουμε στο στη κοίτη του φαραγγιού Το «Φαράγγι των Νεκρών» όπως είναι πιο γνωστό, ονομάστηκε έτσι γιατί σε κάποιες μεγάλες βραχοσπηλιές στα τοιχώματά του βρέθηκαν τάφοι από τη Μινωική εποχή.
Το φαράγγι της Κάτω Ζάκρου, όπως και τα περισσότερα φαράγγια έχουν διατηρήσει σε ικανοποιητικό βαθμό την σπάνια βιοποικιλότητα τους, μια και είναι από τα ελάχιστα σημεία που ο άνθρωπος δεν μπορεί να «αξιοποιήσει».
Μουσική:ΣΤΕΛΙΟΣ ΠΕΤΡΑΚΗΣ - ΟΙ ΔΙΚΟΙ ΜΟΥ ΦΙΛΟΙ - ΚΑΣΤΕΛΑΣ