Бор борын бялзуухай Н.Норовбанзад

Бор борын бялзуухай
Бор борын бялзуухай дууны түүх олон байдаг ч бүгд Хүүхэн хутагтын зургадугаар дүр Найдансүрэнтэй холбогдоно. Хүүхэн хутагт Найдансүрэн хуучин Ханхэнтий-Уул аймгийн Мэргэн гүний хошуу, одоогийн Хэнтий аймгийн Өмнөдэлгэр сумын нутагт 1900 -аад оны үед ард Цэрэннамжилын гэрт мэндэлжээ. Хүүг нутгийн ламд шавь оруулаад байхуйд саж лам Жамъянданзан тэргүүтэй мяндагтнууд очиж хүүхэн хутагтын хойт дүрээр тодруулсан байдаг. 1922 онд Саж ламын хэрэг мандаж 1922 оны 8 сарын 15-нд Ерөнхий сайд Бодоотой хамт буудагдахад хүүхэн хутагт урагшаа хил даван оргож гарсан байдаг. 1930 онд Гончигдоо нарын чекистууд лам болон хувирч очоод баривчлан авчирч цаазалжээ.
Хүүхэн хутагт их эх оронч сэтгэлтэй, баяд ноёдууд, тэр дундаа манж ноёдыг бүр ч үздэггүй хүн гэнэ. Баргын нутагт Сайнхүү гэж нэг олон адуутай баян хүн байжээ. Сайнхүүд их хүнд өвчин тусаад Богдын хүрээнээс Хүүхэн хутагтыг их эрдэм чадалтай хэмээн залж үзүүлсэнд, Хүүхэн хутагт: “Танай адуун сүрэгт 33 шарга морь байдаг юм байна. Тэр чинь гай зовлон дуудаад байна. Тиймээс түүнийг зайлуулбал амь тань аврагдана” гэж хэлжээ. Гэтэл өнөө баян амь наснаасаа илүү морьдоо хайрлаад зайлуулахгүй байгаад байж. Тэгэхээр нь Хүүхэн хутагт түүний амь насыг аврахын тулд хоёр шөнө отон хүлээж байгаад гурав дахь шөнө нь 33 шарга адууг нь хулгайлан хөөж, Долнуурын хавьд аваачаад худалдчихжээ. Өвчин нь илааршиж эдгэрсэн өнөө баян адууг минь хулгайлав гэж Ар богдод заалджээ. Тэгээд Богд Хүүхэн хутагтыг дуудан авчирч Сайнхүүгийн өмнө ташуурдаж шийтгэхэд, тэрээр газар элгэдэн хэвтээд, энэ хүний амийг аврахын тулд адууг нь хөөсөн нь үнээн гээд хэдэн тоотой адуу, хаагуур дамжуулан, хаана аваачиж юугаар арилжсан зэргийг нэгд нэгэнгүй тоочин дуулжээ. Дуулж дуусаад өндийхөд нь Хүүхэн хутагтын элгэн дороос нь нэг бор бялзуухай гарч нисчээ. Үүнийг харсан өнөө баян тун ихээр сүслэн биширч заргаа буцаасан аж.
Бор борын бялзуухай дууг Ж.Дорждагва гуайн Уртын дуу, Б.Ринчен гуайн Folklore Mongol зэрэг ном болон бусад ардаас цуглуулан нийт 36 бадаг болгож Монгол ардын уртын дуу [1984] номд оруулсан байдгийг хүргэж байна.
Энэхүү Бор борын бялзуухай дууг эр хүн дуулдаггүй ёстой гэнэ.
Энэ дууг их дууч Норовбанзад гуайн дуулснаар хүргэж байна. Сүүлд "Зун" продашны уртын дуучин А.Нарандуламын дуулсан нь бас л 👍👍👍👍 байсаан.
Бор борын бялзуухай
Бор бор бялзуухай
Босон суугаад жиргэнэ
Болзошгүй жаахан хүүхэн хутагт
Баруун хойш зориод гарлаа
Хар талын манаач нь
Харин ч хэцүү манаач байна
Хоёр шөнө нь отлоо
Хойт шөнө нь авлаа
Айл ах дүүгээр нь бууж
Адууны нь манааг туршлаа шүү
Улсыг тань унтахлаар
Унага даагыг нь үлдээлээ
Баян баргын адуунаас нь
Баруун хойш хөөлөө шүү
Байсан олон баргууд нь
Барааг минь харалгүй хоцорлоо шүү
Хөөсөнхөн адуу минь
Гучин гурван шарга
Гурваас бусад нь
Усан тэлмэн жороо шүү.
Унаган дааганы хэвтээ дээр
Улс бүхний унтаа дээр
Шөнө дундын үед
Шүлэг нойрын эхэнд шүү
Нойр муутын гадуур
Нүргэлсхийж гарлаа
Нохой муутын гадуур
Даргиулсхийж өнгөрлөө...
Саадаг нумыг минь харвал
Сайн эрийн шинжтэй шүү
Санчиг үсийг минь харвал
Сайхан эмэгтэй шинжтэй шүү
Гурван марал гудайхад
Гургалдайн даваагаар давлаа шүү
Долоон бурхан тонгойход
Долнуур хотод хүрлээ шүү
Үүр шөнө хагацахад
Утайн давааг давлаа шүү
Үдшийн бүрийн дундуур
Үүлт хотод очлоо шүү
Дөч хоногийн замыг
Дөрөөн дээрээ тууллаа шүү
Дөрвөн зүйлийн бэрхийг
Даван туулаад гарлаа шүү
Алалдсан газрыг минь
Аав минь ч үзсэн болоосой
Арван гурван сорвийг минь
Ээж минь ч үзсэн болоосой...
Хийж яваа ажил минь бол
Хулгай самууны ажил шүү
Явж байгаа хорвоо доо
Яг таарсан ажил шүү
Энэ үйлээ бодож
Эрднийн ганжуур бүтээлээ шүү
Хойд үйлээ бодож
Хоньсон бодьсадва бүтээлээ шүү
Энэ дууны нэр нь
Бор бор бялзуухай шүү
Эрдэмтэн мэргэд нараас
Шүлэглэн холбож зохиосон шүү
Энэ дуугаа дуулбал
Элгэн садан бүгдээрээ
Энгүй цэнгэлийн далайд
Энх амар жаргана шүү
Copy & edit: By Ардын дууны үг (facebook)